Ukumoneka Ukufuma ku Calo Calaiwe

Beere-sheba uko Icishima Capilibwile Ubumi

“UKUFUMA kuli Dani no kufika ku Beere-sheba.” Ilyo lilongo lya mashiwi ilyabeleshiwa kuli bakabelenga ba Baibolo. Lilondolola Israele onse, ukufuma ku Dani, mupepi no mupaka wa ku kapinda ka ku kuso, ukufika ku Beere-sheba, ku kapinda ka ku kulyo. Umutende wa kuteka kwa kwa Solomone wacitilwe icikope muli iyi nshila: “Abena Yuda na bena Israele baikele umutelelwe, umuntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, ukufuma kuli Dani no kufika ku Beere-sheba, inshiku shonse sha kwa Solomone.”—1 Ishamfumu 4:25; Abapingushi 20:1.

Ubupusano pa kati ka Dani na Beere-sheba, nangula ni fyo, bwasanshishemo ukucila pa ntamfu fye ukufuma kuli umo no unankwe. Ku ca kumwenako, Dani aipakishe imfula iingi; amenshi yalekonkoloka ukufuma pa nshi ku kupanga utumfukumfuku twa mumana wa Yordani, nga fintu cilemonwa pa cikope ku kulyo. Fintu Beere-sheba aali uwapusanako, pantu aali mu cifulo icali icauma, pa kati ka lulamba lwa bemba na kapinda ka ku kulyo aka Bemba Wafwa.

Mu ncende ya Beere-sheba, imfula ya cila mwaka yali fye amamilimita 150 ukufika kuli 200. Ukwishibe ci, mona icikope cili pa muulu ica kalupili, nelyo uluputa, ulwa Beere-sheba. * Impanga ya katapakatapa ulemona ilelangilila ifyo icikope cakopelwe pa numa ya mfula inono iya mu mupepo, lintu pa nshita inono amabala ukushinguluka Beere-sheba yaba aya katapakatapa. Amawanga yabela mupepi yali—kabili yacili—ayawamisha ku fimenwa fya ngano.

Pa mulandu wa kuti incende yali iyauma. Ubulondoloshi bwa Baibolo pa lwa Beere-sheba bukomaila pa fishima ne nsambu sha menshi. Umusumba wali mupepi ne misebo nelyo inshila sha bayendo ba ngamali iyo yacilingenye amatololo ya ciswebebe ukutantalila ku kapinda ka ku kulyo. Nga fintu wingelenganya, abayendo balepita nelyo ukwiminina kuno baali no kukabila amenshi abene ne finama fyabo. Amenshi ya musango yo tayalefukauka ukufuma pa nshi, nga fintu cali ku Dani, lelo yali no kutapwa ukufuma mu cishima. Na kuba, ishiwi lya ciHebere beʼerʹ lyaloseshe ku cilindi nelyo ubwendo ubwaimbilwe ku kusunga amenshi ya pa nshi. Beere-sheba lyalola mu kuti “Icishima ca Mulapo” nelyo, “Icishima ca Cinelubali.”

Abrahamu no lupwa lwakwe pa nshita ntali baikele mu Beere-sheba no kushinguluka Beere-sheba, kabili balishibe ukukatama kwa fishima. Lintu kanakashi wa ka Sara Hagari abutukile mu matololo, kuti pambi akwete amapange ya kutapa amenshi ukufuma mu fishima nelyo ukufuma kuli Bamululumba abalebomfya fyene—pamo ngo mwanakashi  Mululumba pe bula likonkelepo pa muulu uuletapa amenshi pa cishima pa cisumbu ca Sinai. Lintu Abrahamu pa numa aali no kutamfya Hagari no mwana wakwe uwa musaalula, mu cikuuku apayenye amenshi. Cinshi cacitike lintu aya yapwile? “Lesa ashibwile amenso yakwe, na o amwene icishima ca menshi; e lyo aileko, aiswishemo na menshi mu nyambi, no kunwensho mwana.”—Ukutendeka 21:19.

Ni kwi Abrahamu afumishe amenshi ya kwisusha inyambi ya kwa Hagari? Nakalimo pa cishiba aimbile, ico abyelepo icimuti ca mutamariski. (Ukutendeka 21:25-33) Kuti pambi casoswa ukuti basayantisti nomba balimona umulandu Abrahamu asalile umutamariski, pantu ici cimuti cakwata amabula yanono ayo yafumya umutonshi unono, e co kuti catemfuma te mulandu no kuma kwa iyi ncende.—Mona icikope pe samba.

Ukwimba kwa kwa Abrahamu ukwa cishima kwalubwilwe mu kulundana no kukansana pa kati kakwe ne mfumu ya baPelishiti. Icishima cali cuma cauma umutengo pa mulandu wa kucepa kwa menshi ukwa cinkumbawile no kubombesha kwalefwaikwa ku kwimba icishima cashika. Na kuba, ku numa lilya ukubomfya icishima ukwabula ulusa kwali kulwisha insambu sha cikwatwa.—Linganyako Impendwa 20:17, 19.

Nga ca kuti watandalila akalupili ka Beere-sheba, kuti walengela pe samba lya cishima cashika ku mukunkuluko wa ku kapinda ka ku kulyo. Tapali uwaishiba lintu calepwilwe ukupula mu libwe lyakosa ne ciputulwa ca ciko ica pa muulu (icilemonwa pe samba) lyene ukukoshiwa na mabwe. Abashula ifyashikama mu mushili aba muno nshiku balingile muli cene amamita 30 ukwabula ukufika pa nshi. Umo uwa bene alandilepo ukuti: “Cilatunka ukusondwelela ukuti ici cishima cali . . . ‘Cishima ca Mulapo’ apo Abrahamu na Abimeleke bacitile icipingo cabo.”—Biblical Archaeology Review.

Mu kumonekesha Beere-sheba yalikulile mu cipimo pa numa mu ciputulwa ca nshita ica Baibolo, ukusanguka umusumba we linga mu kuba ne mpongolo iikalamba. Lelo ulufungulo ku kubako kwa iko no kutunguluka wali menshi ya uko ayakatama ukufuma mu cishima cashika.

[Futunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.