Ukupulinta Impapulo sha Baibolo pe Samba Lya Cibindo

NGA FINTU CASHIMIKWA NA MALCOLM G. VALE

“Pulinta icitabo ca Children.” Napokelele uku kukambisha kwa kupapusha ukufuma kuli kangalila wa musambo uwa Nte sha kwa Yehova mu Australia mu kati ka Nkondo ya Calo iya II, mu kwipipa pa numa ya kukakulwa kwa citabo pe bungano lya pa St. Louis, Missouri, U.S.A., pa August 10, 1941. Mulandu nshi ukukambisha kwabelele ukwa kupapusha?

KWENA, umulimo wesu uwa kushimikila walibindilwe mu January 1941, e co ukupulinta kwatwalilila nelyo fye ni mu nshila yapeleshiwa kwali kusonsomba. Pa mbali ya ico, icitabo ca Children cali ica mabula 384 mu kuba ne fikope fyayemba. Ifibombelo fyesu ifya kupulintila fyalekabila ukuwamishiwa, amapepala yali ayaafya, kabili bakabomba bali abashakanshiwa ku kupanga ifitabo fya nkupo yakosa.

Pa ntanshi ya kulondolola fintu twatungulwike mu kupulinta pe samba lya cibindo, lekeni mushimikileko fintu naishile mu kubomba mwi ofesi lya musambo wa mu Australia pamo nga kangalila wa mibombele ya kupulinta.

Icikulilo ca mu Kubangilila

Tata alikwete ubukwebo bwa kupulinta mu musumba wasambala uwa Ballarat, Victoria, kuntu nafyalilwe mu 1914. E co nasambilile umulimo wa bukwebo bwa kupulinta pa kubomba umwa kupulintila mwa kwa Tata. Nalibimbilwemo na kabili mu mibombele ye Calici lya England, ukwimba mwi bumba lye calici ilya bakemba no kulalisha inyenjele sha mu calici. Naishile na mu kukwata icilolelo ku kufundisha isukulu lya pa Mulungu, lelo nali uwa mwenso pa lwa ici.

Umulandu wali wa kuti nalikwete amepusho yakatama pa lwa fisambilisho fimo ifye calici. Ifi fyasanshishemo Bulesa Butatu, umulilo wa helo, na bumunshifwa bwa mweo wa buntunse,  kabili takuli uwampeele amasuko ya kwikusha. Na kabili calimpapwishe ifyo ukufuma ku nshita ne nshita, minista wesu alandile mu bukali pa lwe bumba linono ilya butotelo ilyaitile iline Inte sha kwa Yehova. Napapile umulandu akalibumba kashacindama aka musango yo kali no kubela aka kwangwako kwa musango yo ku musumba wa bantu 40,000.

Pa bushiku bwa pa Mulungu bumo, naiminine pa nse ye calici pa numa ya mapepo ya cungulo bushiku lintu ibumba lya bakashana ukufuma kwi Calici lya mupepi ilya Methodist lyapitile. Natendeke icibusa na umo uwa bene. Ishina lyakwe lyali ni Lucy, kabili mu kupita kwa nshita alindalike ku ŋanda ku mwakwe ku kukumanya abafyashi bakwe. Elenganya ukusunguka kwandi lintu naishibe ukuti nyina, Vera Clogan, aali umo uwa Nte sha kwa Yehova. Twalikwete ukulanshanya kwa Baibolo ukwa kucincimusha ukwingi, kabili cintu alandile mu cituntulu capangile amano.

Mu kwipipa, Lucy na ine twalyupene, kabili ukufika mu 1939 twaleikala mu Melbourne, umusumba ukalamba uwa Victoria. Nangu ca kuti Lucy alisangwike umo uwa Nte sha kwa Yehova, nali ncili nshilapingulapo. Nangu cibe ifyo, lintu Inkondo ya Calo iya II yatendeke mu September ya ulya mwaka, natendeke ukutontonkanya mu kusakamanishisha pa lwa cintu nasambilile ukufuma mu Malembo. Ukubinda kwa mulimo wa Nte sha kwa Yehova mu January 1941 mu cine cine calingafwile ukupingulapo. Napeele ubumi bwandi kuli Yehova Lesa kabili nalibatishiwe mu kwangufyanya pa numa.

Ukwaluka Kukalamba mu Bumi Bwesu

Pali iyo nshita, twalesonkela iŋanda isuma mu Melbourne. Ilyo tapalalepa, nangu cibe fyo, twalilaalikwe ukuselela mu ŋanda ne Nte sha kwa Yehova abafulilako bambi. Twashitishe ifipe fyesu fyonse ifya mbao ukufumyako fye ifya ku cipinda ca kusendamako no kuselela mu yaitilwe iŋanda ya bapainiya. Natwalilile ukubomba nga kapulinta na muli fyo nali na maka ya kusangwilako ukulola ku fipooswa fya ŋanda. Bashibantu bambi bacitile cimo cine. Abakashi besu, nge ca kufumamo, baali no kwakana mu mibombele ya kushimikila inshita yonse, kabili ifwe fwe baume twailundile kuli bene mu mulimo wa bukabila bwa mbila nsuma na pa kulongana kwa Bwina Kristu mu kati ka fyungulo bushiku na pa mpela sha milungu.

Mu kwipipa pa numa ya ico, umukashi wandi na ine twapokelele kalata ukufuma kwi ofesi lya musambo ilya Watch Tower Society ukutulaalika ukwisa ku Sydney. Twashitishe ifipe fyesu ifya ku cipinda ca kusendamako no kulipila imisha inono twakwete, lelo pa kukwata indalama sha kuninina ishitima ukuya ku Sydney, twali no kushitisha inindaminwe ya bunkobekela iya kwa Lucy!

Pa mulandu wa fibindo fya mu nshita ya nkondo ne cibindo icabele mu maka pali nomba line, takwali amaBaibolo nelyo ifitabo fya Baibolo ifyali no kuletwa ukufuma ku fyalo fya ku nse. Pali uyu mulandu iofesi lya musambo ilya mu Australia lyapingwilepo ukwimika imibombele ya kupulinta iya mu bumfisolo pa kutwalilila ukukonkoloka kwa ca kulya ca ku mupashi, kabili nalilaalikwe ku kwangalila umulimo. Nali ne shuko lya kubomba capamo no mwina Scotland, George Gibb, uwabombele umwa kupulintila mwa mu musambo wa mu Australia pa myaka imo 60. * Ilyo lyali e lyo napokelele ukukambisha kwa kuti: “Pulinta icitabo ca Children.”

Ukupokolola Ifibombelo fya Kupulintilako

Ifya kukumanya fya kucincimusha, inshita shimo shimo fya kulengo mushishi ukwenda, fintu twakwete muli iyo myaka ya fya  kuponako fya nkondo fyali fingi. Ku ca kumwenako, pa kutendeka mu mibombele yesu iya kupulinta, twakabile ifibombelo. Ifyo twabomfeshe ku numa ku kupulinta kwapelela mu myaka yatangilile inkondo fyalipokolwelwe ku mabulashi ya kamfulumende, kabili nomba umwa kupulintila munono umwa Sosaite mwalisalilwe no kulondwa. Ni shani fintu twingakwata ifibombelo ku nse ku fifulo fyawama ku kupulinta kwa mu bumfisolo?

Abalinshi baipangasha ne fyanso, abalekomboshanya, balondele ifipe fya Sosaite amaawala 24 ubushiku bumo. Nangu cibe fyo, cimo ica fibumba fya ku numa capakene ne nyanji inono iyabomfiwe fye limo limo. E co ubushiku, ukubomfya inshila ishibukisha Esekiele 12:5-7, bamo bakabomba ba pa Bethel ababombesha baingile ukupitila mu cibumba pa kutula icipunda mu cibumba. Lintu bali mu kati, babwekeshepo amatafwali yatobwa mu cibumba ku kusengauka ukwishiba. Pa kupanga ishi nyendo sha pa nshita ya bushiku ukucila pa ciputulwa ca nshita ica milungu ibili, mu kusakamanishisha bapangulwile mashini munono uwa kupulintilako, Linotype, na bamashini banono bambi. Lyene mu mutalalila balipishishe utupimfya ku nse, mu menso fye ya balinshi bali pa ncito!

Mu kupita kwa nshita twapokelele ifibombelo fyalundwako ukufuma ku ntulo shimbi, kabili mu kwangufyanya twalikwete imibombele ya kupulinta iya mu bumfisolo ukubombwa mu kupambana mu fifulo fyalekanalekana ukupulinkana Sydney. Muli ifyo, twali na maka ya kupulinta no kukaka te citabo ca Children epela fye lelo na kabili ifitabo fikalamba The New World, “The Truth Shall Make You Free,” na The Kingdom Is At Hand, capamo na ma Yearbook of Jehovah’s Witnesses aya mu 1942, 1943, 1944, na 1945. Mu kulundapo, mu kati ka cibindo ca iyo myaka ya nkondo, Inte sha kwa Yehova ukupulinkana Australia tabatalile abapusa ulwafuma nelyo fye lumo ulwa Ulupungu lwa kwa Kalinda. Ici catwebekeshe mu nshila yamonekesha nga nshi ukuti ukuboko kwa kwa Yehova takwaipipa.—Esaya 59:1.

Ukubomba no Kutandala Kushaenekelwa

Mu kati ka ciputulwa ca nshita ya nkondo lintu kamfulumende yalelama ifyapulintwa, amakampani yakalamba aya kupulinta ilingi line yaletandalilwa mu kupumikisha ku balashi ba kamfulumende abalelonda ifyalepulintwa. E ico, mumo umwa kupulintila mwesu umwa mu bumfisolo mwalipangashiwe mu kuba ne mibombele ya kusoka, ibatani pa ntunti yali pa kati na nkati ka kufikwapo kwayanguka ku upokelela abeni. Lyonse lintu uuli onse untu taishibe nelyo uwatunganishiwe ukuba malonda alenina amatabo, aali no kutinike ibatani.

Lintu ibatani lyatinikwe, cali ca kutamba ukumona imibili ukufumina mu mawindo mpanga yonse! Bakabomba abalembelwe nga babomfi balishele ku kufimbilikisha mu kwangufyanya amapepala ayali yonse ayapulintwa aya bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda nelyo impapulo shimbi isha Baibolo ishilebombwapo. Pa kucite ci, bali no kubomfya amapepala yapulintwa aya cipimo cimo cine nge mpapulo shimbi ishalepekanishiwa mu kushitishiwa kuli bakashita bambi.

Mu kati ka kutandala kumo ukwa musango yo, bamalonda babili baikele pa fitabo fya mipuulwe, ifyali ficili mu musango wa mapepala yakalamba, lelo pe samba pali amapepala ya bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda ayapulintilwe ubushiku bwafumineko. Umwa kupulintila mu lubali lumbi ulwa musumba, twapulintile ifya kushitisha mu kati ka nshita ya kasuba kabili twapulintile impapulo sha Ulupungu lwa kwa Kalinda ubushiku na pa mpela sha milungu.

Ukwisushisha Ukukabila Kwesu Ukwa Mapuepala

Ukukwata amapepala ya kupulintila cali ni mpika ikalamba. Nangu cibe fyo, umwa kupulintila umukalamba mumo umushakabile ifiputulwa fyabo ifya mapepala ifyakumanina pa mulandu wa bukwebo bwacefiwako mu kati ka nkondo bali abaitemenwa ukushitisha ayacilwikeko—lyonse pa mutengo wasumbukisha, kwena. Pa kashita kamo, nangu cibe fyo, twapokelele amapepala ukufuma ku ntulo imbi.

Ingalaba ya fipe iyaleisa ku Australia yalikwete icipe cikalamba ica mapepala yafitulukila, lelo ubwato bwalyonawilwe pali bemba na menshi yabomfeshe ubwingi bwa mapepala. Icipe conse ica mapepala calipeelwe ku kushitishiwa, kabili ku kusunguka kwesu twali ni  fwe bakashita beka fye. Ici catulengele ukushita cene pa mutengo wa pa nshi nga nshi. Twayanike amapepala mu kasuba, muli ifyo ukupususha ubwingi ubwa yene, kabili lyene twaputwile yene mu fipande fyalinga kuli mashini wesu uwa kupulintilako.

Ni shani twali no kubomfya amapepala yafitulukila? Twalilangulwike, kabili mu kulingisha nga nshi, ukuti bakabelenga ba citabo ca mipuulwe nalyo line bali no kuipakisha imipuulwe yabo pa mapepala yabalala. Muli ifyo, twabomfeshe amapepala yabuuta ayo twapeelwe ku fitabo fya mipuulwe ku kupulinta Ulupungu lwa kwa Kalinda ne fyebo fimbi ifya Sosaite.

Ulubali Lwacindama Ulwa Banakashi

Mu kati ka myaka ya nkondo, abanakashi ba Bwina Kristu abengi mu Australia balisambilile imibombele ya kukaka. Icungulo kasuba cimo ica lusuba lwakabisha, bamo aba bene balebomba beka umwa kulungishisha bamotoka umo twalesonkela mu musebo wa mu kalitauni ka mu Sydney. Pa kusungilila umutelelwe, baisele amawindo yonse ne fiibi. Imipika ya fya kukambatikila yafutumwine icushi cakaba, icanunka, kabili icikabilila cali mupepi fye ne cishingashipikishiwa. E co bafulile ukushala fye no twa kufwala twa mu kati.

Mu kupumikisha, kwali ukukonkonsha pa ciibi. Bankashi ba Bwina Kristu balibilikishe ukwipusha uwali pa nse, kabili umulashi wa ncito uwa kamfulumende alyaswike. Afumine kuli dipartimenti iyakwete amaka ya pa nshita ya nkondo ku kutungulula abantu umo umo ku cifulo icili conse uko incito yalekabilwa. Bankashi baankwileko mu kupongomoka ukuti tabali na kumusuminisha ukwingila pali iyo nshita apantu balebomba fye no twa kufwala twa mu kati pa mulandu wa cipuki.

Umulashi ali tondolo pa kashita akepi; lyene alibilikishe ukuti alikwete icipangano na cimbi muli ico cifulo. Asosele ukuti ali no kubwela ubushiku bwakonkelepo ku mulimo wakwe uwa kulonda. Ilyo line fye aba banakashi ba Bwina Kristu batutumine lamya, kabili twatumine icimbayambaya cilya cungulo bushiku ku kusenda fyonse fintu abalekaka balebombelapo, ukufisesesha ku cifulo cimbi.

Ubwingi bwa abo ababimbilwemo mu kupulinta kwesu ukwa mu bumfisolo tabakwete ukubelesha kwa ncito mu butukushi bwa kupulinta, e co icapwishishiwe tacashile ukutwishika mu muntontonkanya wandi ukuti umupashi wa kwa Yehova wapayenye ukwaafwa kwakabilwe no butungulushi. Cali lishuko likalamba kuli ine no mukashi wandi, Lucy, uwabombele umwa kukakila ifitabo, ukwakanako.

 Ni shani fintu umulimo wesu waangalilwe muli isho inshita sha kwesha? Kangalila wa musambo uwa kwikatilila uwa Nte sha kwa Yehova alipokelele icipepala ca kubinda ukufuma ku kamfulumende, ukufwaya wene ukufuma mwi tauni ukuya ku nse ya Sydney mupepi na makilomita 100. Ikambisho lyabindile wene ukuselela ku nse intamfu ya makilomita cinekonsekonse ukushinguluka icifulo ca pa kati ice tauni. Amafuta yalyakanishiwe ku malita yane kuli motoka umo cila mweshi. Lelo bamunyina baleteleko icibombelo capikana icaishibikwe nge ca kuletako umwela—icimungomo cashinguluka ica cela icafinine mupepi na citika we tani, calibikilwe ku numa ya motoka. Amalasha yalikoshiwe muli ici, ukuletako mwela wa carbon monoxide nga mafuta. Ifyungulo bushiku ifingi umulungu umo na umo, bamunyina bambi abashingamwa na ine twaendele ukupitila muli iyi nshila ku kukumanya kangalila ku kamulonga kauma mupepi na kwi tauni lya bunkole bwakwe. Muli ifyo, twali no kulanshanya imilandu iingi pa ntanshi ya kuipayanishisha ica kuletako umwela na kabili no kubwelelamo ku Sydney mu maawala ya mu kubangilila aya lucelo.

Mu kupelako, icibindo pa Nte sha kwa Yehova caletelwe pa ntanshi ya Cilye Casumbuka ica mu Australia. Kapingula abilishe icibindo ukuba “amaka ya lukaakala, icabikilwepo apabula umulandu usuma, ne ca lumanimani” kabili alifumishe umupwilapo Inte sha kwa Yehova ku ncitilo iili yonse iya bucipondoka. Icilye Casumbuka conse catungilile uku kupingulapo, ica kuti twali na maka ya kwisa pa lwalala ku kutwalilila imibombele yesu iya Bufumu iya mwi funde.

Ukupeelwa Umulimo Kwalundwapo na Mapuaalo

Pa numa ya nkondo abengi ababombele mu mibombele yesu iya kupulinta kwa mu bumfisolo baingile mu butumikishi bwa bupainiya. Bamo aba bene pa numa baile ku Watchtower Bible School of Gilead mu New York. Lucy na ine twakwete ubo buyo mu muntontonkanya, lelo lyene akanya kanakashi kalifyelwe kabili napingwilepo ukubwelela ku butukushi bwa kupulinta. Twapepele ukuti Yehova engatwaafwa lyonse ukubika amabuseko ya Bufumu pa ntanshi, kabili alitwaafwa. Nabimbilwe mu mulimo na umbi uwa butumikishi mu nshila yakonkapo.

Napokelele lamya ukufuma kuli Lloyd Barry, uyo nomba abomba nge cilundwa ce Bumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova pa Brooklyn, New York. Pali iyo nshita aali kangalila wenda mu Sydney. Anjipwishe nga ca kuti nali uwaibukila ulwa bushiku bwa kulongana kwesu ukukalamba ukwakonkelepo. Lintu naankwileko kuti nali uwaibukila, atile: “Tulefwaya iwe ukusakamana imitantikile ya fya kulya.”

Uwapapushiwa pa kashita akepi, nasosele mu kushimunuka ukuti: “Lelo nshatala ncitapo icili conse icapale co mu bumi bwandi.”

“Cisuma, Munyina,” alyankwileko mu nseko, “ili ni nshita ya kuti usambilile!” Ukusambilila nalisambilile, kabili natwalilile ukukwata ishuko lya kwangalila umulimo wa fya kulya, nelyo fye pa mabungano yakalamba, ukucila pa myaka 40.

Pa ciputulwa ca myaka, akampani ka bukwebo kesu aka kupulinta kalitanunwike, kabili ici cafwaile inyendo sha bukwebo isha ku nse ya calo ishingi. Lyonse natantike ishi pa kuti shingendela pamo na mabungano ya pa kati ka nko ayacitilwe mu New York City na kumbi mu United States. Ici campeele ishuko lya mu nshita ku kupoosa inshita na abo abaangalile amadipartimenti ye bungano ayalekanalekana, ukucilisha umulimo wa fya kulya. Muli ifyo, ilyo nabwelele ku Australia, nali na maka yawaminako ku kubomba ukukabila pa mabungano yesu.

Mu kuba ne myaka yesu ilepitingana, Lucy na ine inshita shimo shimo tulapapa nampo nga twalipwishishishe ifyafulilako nga ca kuti twafyelwe mu inshita inono pa numa. Pa lubali lumbi, ukufyalwa kwandi mu 1914 no mukashi wandi mu 1916, tulanguluka cene ishuko lyawamisha ukumona amasesemo ya Baibolo ukufikilishiwa mu menso yesu. Kabili tulatasha Yehova pe paalo twakwata mu kusambilila na bantu abengi no kubaafwa ukusambilila icine no kumona bene nomba ukumubombela nga batumikishi babatishiwa. Ipepo lyesu lya kuti kuti twatwalilila ukumubombela ku ciyayaya, ukumwishiba kuli pe na pe nga Mulopwe Kateka mukalamba uwa bubumbo bonse.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 23]

Icaimikwa ca kupulintilamo pa Bethel ya pa Strathfield, 1929-73

George Gibb eminine ku lubali lwa imo iya bamashini ba kupulintilako abafumishiwe ukufuma umwa kupulintila ukupitila ku numa ya cibumba