Ukwenda aba Mano ku ba ku Calo
Ukwenda aba Mano ku ba ku Calo
“Mwende aba mano ku ba ku nse.”—ABENA KOLOSE 4:5.
1. Finshi Abena Kristu ba mu kubangilila balolenkene na fyo, kabili kufunda nshi Paulo apeele ku cilonganino mu Kolose?
ABENA KRISTU ba mu kubangilila abaikele mu misumba ya calo ca ciRoma mu kutwalilila balelolenkana no kupepo tulubi, ukufwayo musamwe kwa bucisenene, ne mpupo sha cisenshi ne myata. Abo abaikele mu Kolose, umusumba wa pa kati ka masamba ya Asia Minor, ukwabulo kutwishika balolenkene no kupepa kwa kwa lesa nyina no kupupe mipashi kwa bena Frugia abakaya, amano ya buntunse aya cisenshi aya bena Hela abalebeshi, no buYuda bwa calo caletekwa na baYuda. Umutumwa Paulo afundile icilonganino ca Bwina Kristu ukutwalilila ‘ukwenda aba mano ku ba ku nse’ ba musango yo.—Abena Kolose 4:5.
2. Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova ilelo bakabila ukwenda aba mano ku ba ku nse?
2 Ilelo, Inte sha kwa Yehova bakumanya ifibelesho fyalubana ifyapalako, kabili nelyo fye ifyacilapo. Nabo bene, muli ifyo, bakabila ukuba aba mano mu kwampana kwabo na ba ku nse ya cilonganino ca cine ica Bwina Kristu. Abantu abengi mu fyaimikwa fya butotelo ne fya bupolitiki pamo pene na mu fya kusabankanishishamo amalyashi balakaanya bene. Bamo aba bakakaanya, atemwa mu kusansa kwa kulungatika, nelyo ilingi line nga nshi, mu manshoko, balesha ukonaula ukushimikwa kwa Nte sha kwa Yehova no kubalamuna impatila ukulwisha bene. Kwati fye fintu Abena Kristu ba mu kubangilila mu lufyengo balemonwa nge “cakaniko” capelwa amano kabili ica busanso, Inte sha kwa Yehova ilelo ilingi line baba ica kuloshako impatila ne mfundo shalubana.—Imilimo 24:14; 1 Petro 4:4.
Ukucimfya Impatila
3, 4. (a) Mulandu nshi Abena Kristu ba cine tabakatale abatemwikwa ku calo, lelo cinshi tulingile ukwesha ukucita? (b) Cinshi cintu kalemba umo alembele pa lwa Nte sha kwa Yehova abaiketwe mu nkambi ya kucushiwilwamo iya ciNazi?
3 Abena Kristu ba cine tabenekela ukutemwikwa ne calo, ico, ukulingana no mutumwa Yohane, “[calaala] mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19) Nangu ni fyo, Baibolo ikoselesha Abena Kristu ukutukuta ukukolopeka abantu umo umo kuli Yehova no kupepa kwakwe ukwasanguluka. Ici tulacita pa kucitilo bunte mu kulungatika na kabili ku mibele yesu iisuma. Umutumwa Petro alembele ukuti: “Mwende bwino mu Bena fyalo; ukuti, umo bamupontelela kwati muli ncitatubi, bacindike Lesa mu bushiku bwa cipempu pa kuloleshe milimo yenu isuma.”—1 Petro 2:12.
4 Mu citabo cakwe Forgive—But Do Not Forget, kalemba Sylvia Salvesen asosele ulwa banakashi Inte abaali abafungwa banankwe mu nkambi ya kucushiwilwamo iya ciNazi ukuti: “Balya babili, Käthe na Margarethe, na bambi abengi, balingafwile apakalamba, te ku citetekelo cabo fye lelo mu milandu iibomba. E batufwaile insaamu sha kubalilapo isho twalebomfya pa filonda fyesu . . . Mu kwipifya twaisangile pa kati ka bantu abaletufwaila ubusuma, abalangishe ukuyumfwa kwabo ukwa bucibusa ku ncitilo shabo.” Mwandi bunte busuma ukufuma ku “ba ku nse”!
5, 6. (a) Mulimo nshi Kristu alepwishishisha pali ino nshita, kabili cinshi tushilingile kulaba? (b) Cinshi cilingile ukuba imibele yesu iya mutima ukulola ku bantu ba ku calo, kabili mulandu nshi?
5 Kuti twacite fingi ku kuwisha impatila ku nshila ya mano iyo tuisungilamo ukulola ku ba ku nse. Ca cine, tuleikala mu nshita lintu Imfumu yesu iileteka, Kristu Yesu, alepaatukanya abantu ba nko, “ifyo umucemi apaatukanye mpanga ku mbushi.” (Mateo 25:32) Lelo te kwesha ukulaba ukuti Kristu e Kapingula; e upingula ababa “impaanga” na baba “imbushi.”—Yohane 5:22.
6 Ici cilingile ukwambukila imibele yesu iya mutima ukulola kuli abo abashili ulubali lwa kuteyanya kwa kwa Yehova. Kuti pambi twatontonkanya ulwa bene nga bantu ba ku calo, lelo baba lubali lwa calo ca mutundu wa muntu ico “Lesa atemenwe . . . ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) Calicilishapo ukuwama ukulanguluka abantu nga bakaba impaanga ukucila ukupingula mu matutumuko ukuti ni mbushi. Bamo abo inshita imo bali abakaanya icine mu lukaakala nomba ni Nte shaipeela. Kabili abengi aba aba bakolopekwe intanshi ku ncitilo sha cikuuku, pa ntanshi tabalaankula ku kucitilo bunte ukuli konse ukwa kulungatika. Moneni, ku ca kumwenako, icikope pe bula 18.
Abapimpa, Te Bakaluka
7. Kulengulula nshi papa alumbulwile, lelo cipusho nshi pambi twingepusha?
7 Papa John Paul II alengulwile ifyakaniko mu cinkumbawile, no kucilisha Inte sha kwa Yehova, lintu alondolwele ukuti: “Ukupimpa kwaba ngo kwakaluka uko bamo bafwailamo abakonshi, ukuya ku ŋanda ne ŋanda, nelyo ukwiminika abapita nshila pa fifutu fya misebo, ukupimpa kwa cimbepa ukwa butumwa na bumishonari ukwa cakaniko.” Kuti pambi caipushiwa ukuti, Nga ca kuti ukwesu “kupimpa kwa cimbepa ukwa butumwa na bumishonari,” ni kwi uko ukupimpa kwa cine cine ukwa bukabila bwa mbila nsuma kuli no kusangwa? Mu kushininkisha te pa kati ka baKatolika, atemwa pa kati ka baProtestanti nelyo ifilundwa fya macalici ya ciOrthodox.
8. Ni shani fintu tulingile ukubomba ukucitilo bunte kwesu ku ŋanda ne ŋanda, mu kusubila ne fya kufumamo nshi?
8 Nangu ni fyo, pa kusuusha ukupeelo mulandu ukuli konse ukwa kukaluka mu kucitilo bunte kwesu, tulingile lyonse ukuba aba cikuuku, aba mucinshi, kabili abafuuka lintu tuletununuka abantu. Umusambi Yakobo alembele ukuti: “Nani wa muli imwe uwa mano kabili uwasalapuka? Alange imilimo yakwe ku mibele yakwe isuma, mu bufuuke bwa mano.” (Yakobo 3:13) Umutumwa Paulo atukonkomesha “ukuba ababulo lubuli.” (Tito 3:2) Ku ca kumwenako, ukucila ukusenuka mu kulungatika ifisumino fya muntu uo tulecitilako ubunte, mulandu nshi te kulangishisha ubuseko bwafumaluka mu mimwene yakwe? Lyene ukweba uyo muntu imbila nsuma nga fintu isangwa muli Baibolo. Pa kupokelela imitununukile yashininkishiwa no kulangisha umucinshi walinga ku bantu bakwata ifisumino fimbi, tukabaafwa ukunonka imibele ya muntontonkanya iyawaminako ku kukutika, kabili napamo bakeluka ubucindami bwa bukombe bwa Baibolo. Ica kufumamo kuti pambi caba ca kuti bamo “[bakacindika] Lesa.”—1 Petro 2:12.
9. Ni shani fintu twingabomfya ukufunda Paulo apeele (a) pa Abena Kolose 4:5? (b) pa Abena Kolose 4:6?
9 Umutumwa Paulo afundile ukuti: “Mwende aba mano ku ba ku nse; mube ababomfye nshita.” (Abena Kolose 4:5) Ukulondolola iyi numbwilo yalekeleshako, J. B. Lightfoot alembele ukuti: “Ukukanaleka ishuko lya mu nshita ilili lyonse ukukupusumuka, ilya kusosa no kucita ico pambi icingatwala pa ntanshi ubuyo bwa kwa Lesa.” (Utulembo tunono twesu.) Ee, tufwile ukuba abaipekanya na mashiwi ne ncitilo pa nshita yalinga. Amano ya musango yo na kabili yasanshamo ukusala inshita isuma iya kasuba iya kutandala. Nga ca kuti ubukombe bwesu bwakaanwa, bushe ni pa mulandu wa kuti abantu tabatesekesha bwene, nelyo bushe ni pa mulandu wa kuti twacitandala pa nshita iyo mu kupalishako yaciba iishalinga? Paulo na kabili alembele ukuti: “Ilyashi lyenu libe pe ilya kusenamina, ilyalungwamo umucele, ukuti mwishibe ifyo mufwile ukwasuko muntu no muntu.” (Abena Kolose 4:6) Ici cifwaya ukutontonkanishisha libela no kutemwa kwa cine ku mwina mupalamano. Shi lyonse natulepeela ubukombe bwa Bufumu mu kusenamina.
Aba Mucinshi Kabili “Abaiteyanya ku Mulimo Onse Usuma”
10. (a) Kufunda nshi umutumwa Paulo apeele ku Bena Kristu baleikala mu Krete? (b) Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova baba ifya kumwenako mu kukonka ukufunda kwa kwa Paulo?
10 Te kuti tunasheko ifishinte fya Baibolo. Pa lubali lumbi, tatulingile ukupaashanya mu kukanakabilwa pa fipusho ifyo fishisanshamo bumpomfu bwa Bwina Kristu. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Balenge [Abena Kristu mu Krete] ukwibukisho kunakila bamulopwe na [mabulashi nga, NW] bakateka; ukuba ne cumfwila, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma, ukupontelo muntu nangu umo iyo, ukuba ababulo lubuli, aba mutembo ku bantu bonse.” (Tito 3:1, 2) Uwasambilile fya Baibolo E. F. Scott alembele pa lwa ici cipande ukuti: “Abena Kristu tabali fye no kunakila amabulashi, lelo bafwile ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma. Ici . . . cipilibulo kuti, lintu akashita kapindile, Abena Kristu balingile ukuba pa kati ka batanshi mu kulangisha umupashi wa kuitemenwa ukubomba mu bwikashi. Libili libili kwali no kubako ukupya kwa mulilo, ukupuuka kwa cinkunka, akayofi ka misango yalekanalekana, lintu bonse abana calo basuma baali no kufwaisha ukwaafwa abena mupalamano babo.” Ukupulinkana icalo kwalibako utushita utwingi utwa kupama kwa kayofi ne Nte sha kwa Yehova ukuba pa kati ka batanshi ukubomba umulimo wa kukumbusuka. Balyafwa te bamunyinabo beka lelo na ba ku nse.
11, 12. (a) Ni shani fintu Abena Kristu balingile ukubomba ukulola ku mabulashi? (b) Cinshi cintu ukunakila ku mabulashi kusanshamo lintu caisa ku kukuula Amayanda ya Bufumu?
11 Ici cipande cimo cine ukufuma muli kalata wa kwa Paulo kuli Tito na kabili cebekesha ukukatama kwa kupokelela imibele ya mutima iya mucinshi ukulola ku balashi. Abena Kristu bacaice abo bamonekela pa cinso ca bapingushi pa mulandu wa kwiminina kwabo pa kushibuulamo ulubali balingile ukucilisha ukwibukisha ukwenda aba mano ku ba ku nse. Kuti bacita ifyafula ku kuwamya nelyo ukonaula ukushimikwa kwa bantu ba kwa Yehova ku mimonekele yabo, imyendele yabo, ne nshila balandilamo ku mabulashi ya musango yo. Balingile ukupeela “umucinshi ku ufwile umucinshi,” no kuisosela na katiina.—Abena Roma 13:1-7; 1 Petro 2:17; 3:15.
12 “Amabulashi” yasanshamo abalashi ba kamfulumende ya cikaya. Nomba apantu Amayanda ya Bufumu ayafulilako yalekuulwa, ukubomba na mabulashi ya cikaya aya musango yo te kuti kusengaukwe. Ilingi line, baeluda balakumana ne mpatila. Lelo calisangwa ukuti uko abeminishi ba cilonganino baimika ukwampana kusuma na mabulashi no kubombela pamo na balashi ba makuule ye tauni, iyi mpatila kuti yabongololwa. Ilingi line ubunte bushaiwamina bulapeelwa ku bantu abo pa kabala ntanshi abaishibe ifinono nelyo abashaishibe icili conse pa lwa Nte sha kwa Yehova no bukombe bwabo.
“Nga Cingacitwa; Mube aba Mutende ku Bantu Bonse”
13, 14. Kufunda nshi Paulo apeele ku Bena Kristu mu Roma, kabili ni shani fintu twingabomfya kwene mu kwampana kwesu na ba ku nse?
13 Paulo apeele ukufunda kwakonkapo ku Bena Kristu baleikala mu Roma wa cisenshi: “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi; mube abatontonkanishisha kabela ifiweme, pa menso ya bantu bonse; nga cingacitwa; mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu. Mwiba abalandula, mwe batemwikwa, lelo peeleni ubukali bwa kwa Lesa apa kupita; pantu calembwa, aciti, Icilandushi candi, ine nkabweseshapo: e fyo [Yehova, NW] asosa. Awe, umulwani obe nga aikatwe nsala, umuliishe; nga aikatwe cilaka, umunwenshe; pantu pa kucite fi ukatulika pa mutwe wakwe imisolilo ya mulilo. Wicimfiwa ku bubi, lelo ucimfishe ububi mu kucite cisuma.”—Abena Roma 12:17-21.
14 Mu kwampana kwesu na ba ku nse, ifwe nga Abena Kristu ba cine lyonse tulakumanya bakakaanya. Mu mukululo uli pa muulu, Paulo alangishe ukuti inshila ya mano kutukuta ukucimfya ukukaanya ku ncitilo sha cikuuku. Ukupala imisolilo ya mulilo, ishi ncitilo sha cikuuku kuti pambi shasungulula ubulwani no kukolopekela kakaanya ku mibele ya mutima iya cikuuku ukulola ku bantu ba kwa Yehova, nakalimo nelyo fye ukwimya ubuseko bwakwe mu mbila nsuma. Lintu ici cacitika, ububi bulacimfiwa ku busuma.
15. Ni lilali Abena Kristu ukucilisha balingile ukuba abasakamana ukwenda aba mano ku ba ku nse?
15 Ukwenda aba mano ku ba ku nse kwaliba ukwakatama ukucilisha mu mayanda muntu umo uwa banabo ba mu cupo talati apokelele icine. Ukubaka ifishinte fya Baibolo kuletako abalume bawaminako, abakashi bawaminako, bashibo bawaminako, banyinabo bawaminako, na bana abacilapo ukuba aba cumfwila kabili ababombesha ku kusambilila ku sukulu. Uushasumina alingile ukuba na maka ya kumona ukusonga kusuma uko ifishinte fya Baibolo fyakwata pa basumina. Muli ifyo, bamo kuti “[bakolopekwa] ukwabule cebo pa mulandu wa mibele” ya filundwa fya lupwa abaipeela.—1 Petro 3:1, 2.
‘Ukubombe Icisuma Kuli Bonse’
16, 17. (a) Ni mu kuba na malambo ya musango nshi Lesa atemwinwamo? (b) Ni shani tulingile ‘ukubombe icisuma’ kuli bamunyinefwe na ku ba ku nse?
16 Ubusuma bwakulisha ubo twingacitila umwina mupalamano wesu buli kumuletela ubukombe bwa bumi no kumusambilisha pa lwa kuwikishanya na Yehova ukupitila muli Yesu Kristu. (Abena Roma 5:8-11) Muli ifyo umutumwa Paulo atwebo kuti: “Muli wene [Kristu] e mo tutuulile ilambo lya malumbo kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iitootele shina lyakwe.” (AbaHebere 13:15) Paulo alundako ukuti: “Lelo ukucite cisuma ne fye senge mwilaba; pantu amalambo ayabe fi e yo Lesa atemwinwamo.” (AbaHebere 13:16) Mu kulunda ku kucitilo bunte kwa pa cintubwingi, tatulingile ukulaba “ukucite cisuma.” Cipanga ulubali lukalamba ulwa malambo ayo Lesa atemwinwamo.
17 Mu cifyalilwa, tulacite cisuma kuli bamunyinefwe aba ku mupashi, abo pambi abengaba mu kukabila lwa mu nkuntu, lwa ku mupashi, lwa ku mubili, nelyo lwa mu fikwatwa. Paulo alangilile ici lintu alembele ukuti: “Lyonse ilyo twaba ne nshita, tubombe icisuma kuli bonse, no kucishamo ku ba bwananyina bwa mu citetekelo.” (Abena Galatia 6:10; Yakobo 2:15, 16) Nangu cibe fyo, tatulingile ukulaba amashiwi ya kuti, “tubombe icisuma kuli bonse.” Incitilo ya cikuuku kuli lupwa wesu, umwina mupalamano, nelyo untu tubomba nankwe kuti yacite fyafula ku kuwisha impatila batukwatila no kwisula umutima wa muntu ukulola ku cine.
18. (a) Masanso nshi tulingile ukusengauka? (b) Ni shani fintu twingabomfya ubusuma bwesu ubwa Bwina Kristu nge ca kwafwilisha umulimo wesu uwa kucitilo bunte kwa pa cintubwingi?
18 Ku kucite ci, tatukabila ukucita bucibusa bwapalamisha na ba ku nse. Ukubishanya kwa musango yo kwaliba ukwa busanso nga nshi. (1 Abena Korinti 15:33) Kabili takwaba imifwaile ya kubela ifibusa ne calo. (Yakobo 4:4) Lelo ubusuma bwesu ubwa Bwina Kristu kuti bwayafwilisha ukushimikila kwesu. Mu fyalo fimo cileba icacililapo ukwafya ukulanda ku bantu pa mayanda yabo. Ifikuulwa fya mayanda fimo fyalikwata ifibombelo ifyo fitucilikila ukufuma ku kukumana na bekalamo. Mu fyalo fyatumpuluka balamya batambika inshila ya kushimikilamo. Mu fyalo ifingi ubunte bwa mu musebo kuti bwacitwa. Nalyo line, mu fyalo fyonse, ukuba aba nsansa, aba mucinshi, kabili aba kwaafwa kulesula amashuko ya mu nshita ku kuwisha impatila no kupeela ubunte bushaiwamina.
Ukutalalika Bakakaanya
19. (a) Apantu tatwaiminina pa kutemuna abantu, cinshi twingenekela? (b) Ni shani fintu tulingile ukutukuta ukukonka ica kumwenako ca kwa Daniele no kubomfya ukufunda kwa kwa Petro?
19 Inte sha kwa Yehova tababa abatemuna abantu nelyo abatiina abantu. (Amapinda 29:25; Abena Efese 6:6) Balamwensekesha umupwilapo ukuti te mulandu no kubombesha konse ku kuba bakalipila ba misonko aba ca kumwenako na banacalo basuma, bakakaanya bakalakubanya ubufi bwabamo ulupato no kulanda mu musaalula pa lwa bene. (1 Petro 3:16) Ukwishibe ci, balesha ukupashanya Daniele, pa lwa uyo abalwani bakwe batile: “Tatwakasange kuli uyu Daniele umulandu nangu umo, kano ninshi twasanga pali wene mu cipope ca mulungu wakwe.” (Daniele 6:5) Tatwakanasheko ifishinte fya Baibolo ku kutemuna abantu. Pa lubali lumbi, tatufwailisha ukufwile cisumino. Tulatukuta ukwikala aba mutende no kumfwila ukufunda kwa butumwa ukwa kuti: “Pa kuti e fyo kwaba ukufwaya kwa kwa Lesa, ukuti mutalalike ukukanaishiba kwa bantu batumpa.”—1 Petro 2:15.
20. (a) Ni ku lwa cinshi twaba abashininwa, kabili kukoselesha nshi Yesu atupeele? (b) Ni shani fintu twingatwalilila ukwenda aba mano ku ba ku nse?
20 Twalishininwa ukuti ukwiminina kwesu ukwa kupaatukako ukufuma ku calo kwaba mu kumfwana kwakumanina na Baibolo. Kulafwilishiwa ku lyashi lya kale ilya Bena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Tulakoseleshiwa ku mashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “[Mu calo, NW] mumono bucushi, lelo tekeni imitima. Ine nincimfya [icalo, NW].” (Yohane 16:33) Tatutiina. “Kabili nani wingamucito bubi, nga mwaba abacincililo busuma? Lelo nga mwaculilo bulungami, ninshi mwalishuka. Awe ukutiinya kwabo mwitiina nangu kusakamikwa, lelo shisheni Kristu nga Shikulu mu mitima yenu. Mube abaiteyanya pe ku kuisosela kuli onse uwingamulubulwisha pa kucetekela ukuli muli imwe, lelo asukeni no bufuuke na katiina.” (1 Petro 3:13-15) Ilintu tulebomba muli iyi nshila, tukatwalilila ukwenda aba mano ku ba ku nse.
Ku Kupitulukamo
◻ Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova bakabila ukwenda aba mano ku ba ku nse?
◻ Mulandu nshi Abena Kristu ba cine bashilingile ukusubila ukutemwikwa ku calo, lelo cinshi balingile ukwesha ukucita?
◻ Cinshi cilingile ukuba imibele yesu iya mutima ku bantu ba ku nse, kabili mulandu nshi?
◻ Mulandu nshi ‘twingabombe icisuma’ te kuli bamunyinefwe kweka lelo na ku ba ku nse?
◻ Ni shani fintu ukwenda kwesu aba mano ku ba ku nse kwingatwafwa mu mulimo wesu uwa butumikishi bwa pa cintubwingi?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 18]
Ku kuso: Abena Kristu ba cine mu France baleafwa abena mupalamano babo pa numa ya mulamba
[Icikope pe bula 20]
Incitilo sha Bena Kristu isha cikuuku kuti shacita ifyafula ku kuwisha impatila
[Icikope pe bula 23]
Abena Kristu balingile ukuba “abaiteyanya ku mulimo onse usuma”