Ukulenge Fintu Fyonse Ifipya—Nga Fintu Casobelwe

“Uwaikala pa cipuna ca bufumu atile, Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya. Kabili atile, . . . ifyebo ifi fya cishinka kabili fya cine.”—UKUSOKOLOLA 21:5.

1, 2. Mulandu nshi twingenekela abantu abengi ukushimunuka pa kubebeta ifya ku ntanshi?

BUSHE mwalilandapo nelyo ukutontonkanyapo ukuti, ‘Nani aishiba ifyo cikaba ku ntanshi?’ Kanshi kuti mwaumfwikisha umulandu abantu bashifwaila ukutunganya ifyo cikaba ku ntanshi nelyo umulandu bashifwaila ukutetekela abaituntumba abati kuti basobela ifya ku ntanshi. Abantu tabakwata amaka nangu panono aya kusobela mu kulungika ifili no kucitika mu myeshi nelyo imyaka ya ku ntanshi.

² Magazini umo uwa Forbes ASAP akwete icipande icalandile sana pa lwa nshita. Robert Cringely, uuleta programu wa pa TV alembele ati: “Inshita ilasuka yatuseebanya bonse, lelo abo inshita icusha sana ni balya basobela ifya ku ntanshi. Ilingi line sana nga tuleesha ukusobela ifya ku ntanshi tulafilwa. . . . Nalyo line, abaitunga ukuti ni ncenshi batwalilila fye ukusobela.”

3, 4. (a) Finshi bambi basubila pa lwa iyi myaka iya ba 2000? (b) Finshi bambi benekela ifya cine cine pa lwa ku ntanshi?

³ Pambi namumona ukuti ifi abantu abengi balelanda pa myaka ya ba 2000, naciseeka sana ukulanda pa lwa fya ku ntanshi. Ku kwamba kwa mwaka wapwile, Magazini wa Maclean’s atile:  “Umwaka wa 2000 kuti waba mwaka fye nge myaka yonse ku bena Canada abengi, lelo kuti caba fye nkuma ukuti kwatendeka ne fintu ifipya.” Profesa Chris Dewdney uwa ku York University apeele umulandu umo untu abengi basubilila ukuti uyu mwaka ukawamako. Atile: “Imyaka ya ba 2000 ipilibule fyo nomba kuti twasambamo mu myaka ya ba 1900 iyabipishe nga nshi.”

⁴ Lelo bushe ico cileumfwika kwati aleloota fye ifya kuloota? Ukufwailisha mu Canada kwalangilile fyo mapesenti fye 22 aya baipushiwe “e bacetekelo kuti umwaka wa 2000 ukaleta ifintu ifipya pe sonde.” Na kuba, abantu mupepi na hafu “benekela ukukansana kwa mu calo”—e kuti inkondo ya calo—mu myaka fye 50 ileisa. Nacimoneka fye apabuuta ukuti abengi balemona kwati ukutendeka kwa myaka ya ba 2000 te kuti kupwishe amafya yesu no kulenga ifintu fyonse ifipya. Sir Michael Atiyah, uwali inshita imo umukalamba wa kabungwe ka Britain’s Royal Society, alembele ukuti: “Uku kwaluka kulebutukisha ifi . . . kulepilibulo kuti umwanda wa myaka uwalenga 21 uli no kuleta amafya yene yene ku bwikashi bwesu bonse. Kale kale twalitebelelwa na mafya ya kufulisha kwa bantu, ukucepelwa kwa fibombelo, ukukowesha ifilengwa na Lesa, no bupiina ubwayanana ififwile ukubombelwapo mu kampampa.”

5. Ni kwi twingasanga ifyebo fyacetekelwa pa lwa fili ku ntanshi?

⁵ Napamo kuti mwatila: ‘Bushe teti tusuuleko fye ku fya ku ntanshi apo abantunse balifilwa ukulanda ifikesacitika?’ Icasuko ni iyo! Ca cine ukuti abantu teti beshibe mu kulungatika ifya ku ntanshi, lelo tatufwile ukutontonkanya ukuti tapali uwingeshiba. Ninshi nani wingatweba, kabili mulandu nshi tufwile ukwenekela ifisuma ku ntanshi? Kuti mwasanga ifyasuko fingamusekesha mu kusobela kune ukwa mu kulungatika. Uko kusobela kwalembwa mu citabo icakwatako abantunse abengi kabili icibelengwa na bengi, kabili e citabo ico abengi bashaumfwikisha kabili ico basuula. Ico citabo ni Baibolo. Te mulandu na fintu mutontonkanya pali Baibolo kabili te mulandu na fintu mwingayumfwe fyo mwaliishiba bwino, kuti mwanonkelamo nga nshi mu kubelenga aya malembo yakatama yane. Na kuba yasobela pa lwa nshita ya ku ntanshi iishaiwamina. E lyo uku kwine kusesema kune ukukalamba kulangilila ifyo cikaba kuli imwe na batemwikwa benu ku ntanshi.

6, 7. Ni lilali Esaya aseseme, kabili ni shani fintu ukusobela kwakwe kwafishiwepo mu kupapusha?

⁶ Ukusesema kwa ntanshi kwaba mwi buuku lya kwa Esaya, icipandwa 65. Ilyo mushilabelenga icasobelwe, mufwile ukwishiba bwino ifyo cali ilyo ifi fyebo fyalelembwa na cintu fyalelandapo. Kasesema wa kwa Lesa Esaya, uwalembele aya mashiwi, aliko ninshi kushele imyaka ukucila pali 100 pa kuti ubufumu bwa Yuda bonaulwe. Bwaonawilwe lintu Yehova afumishepo ubucingo bwakwe pa baYuda babulwe cisumino, no kuleka abena Babele bonaule Yerusalemu no kusenda abaYuda bunkole. Ici cacitike ilyo palipita ne myaka 100 ukutula apo Esaya alandiile ukuti cikacitika.—2 Imilandu 36:15-21.

⁷ Kabili ibukisheni ukuti pa kutungululwa na Lesa, Esaya asobele ukuti umwina Persia uwe shina lya Koreshe—uwali talafyalwa pali yo nshita, e wali no kwisaonaula Babele. (Esaya 45:1) Koreshe e waiswile inshila ukuti abaYuda babwelele ku calo cabo mu 537 B.C.E. Lelo ku ca kupapusha, Esaya alisobele kale ukuti bali no kubwelelamo, nga fintu tubelenga mu cipandwa 65. Alandile sana sana pa mibele yali no kubako ilyo abena Israele babwelele ku calo ca ku myabo.

8. Ni nshita nshi iya ku ntanshi iya nsansa iyo Esaya asobele, kabili ni numbwilo nshi tulefwaya ukumfwikisha?

⁸ Pali Esaya 65: 17-19 tubelengapo ukuti: “Moneni, ndelenge myulu ipya, ne calo cipya! Ifya ntanshi tafyakebukishiwe, tafyakabukuluke mu mutima; kano kusekelela no kwanga pe pe pali ico ine ndelenga; pantu, moneni, ndelenga Yerusalemu ica kwangila, na bantu ba uko ica kusekelela. Kabili nkaangila Yerusalemu, no kusekelelela abantu bandi. Tamwakomfwike kabili muli wene ishiwi lya kulila, nangu lishiwi lya nkuuta.” Ukwabula no kutwishika, Esaya alandile pa mibele iyali no kuwama nga nshi ukucila iyo abaYuda balimo mu Babele. Asobele ukwanga no kusekelela. Nomba moneni pa mashiwi ya kuti “imyulu ipya, ne calo cipya.” Uyu e  muku wa kubalilapo aya mashiwi yamoneka mu Baibolo ayasangwa pa malembo yane, kabili aya malembo yane kuti yayambukila inshita yesu iya ku ntanshi mu kulungatika, kabili yalasobela fye no kuti iyo nshita ikesa.

9. AbaYuda ba pa kale babimbilwemo shani mu kufikilishiwa ukwa kwa Esaya 65:17-19?

⁹ Ukufikilishiwa kwa kubalilapo ukwa kwa Esaya 65: 17-19 kwabimbilemo abaYuda ba ku kale, abo babwelele ku kwikala mu calo cabo umo bailetendeka cipya cipya ukupepa kwasanguluka, nga fintu fye Esaya asobele. (Esra 1:1-4; 3:1-4) Namwishiba kwena ukuti babwelele ku calo cabo pano pene pe sonde, tabaile ukuli konse kumbi mwi ulu. Ukwishibe fyo kuti kwatwafwa ukumona umo Esaya aloseshe lintu atile imyulu ipya, ne calo cipya. Tatufwile ukutunganya fye nge fitunganya bambi pa lwa kusesema kwa fye ukwa kwa Nostradamus nelyo ukwa bakasobela bambi abantunse. Baibolo iine ilalenga tumfwikishe umo Esaya aloseshe.

10. Bushe “icalo” cipya ico Esaya asobele calepilibula nshi?

¹⁰ Ishiwi lya kuti “icalo” ilyabomfiwa muli Baibolo te lyonse lilanda pe sonde lyesu. Ku ca kumwenako, Amalumbo 96:1 yasosa mu kulungatika ati: “Imbeni kuli Yehova, mwe calo conse.” (NW) Twalishiba ukuti isonde lyesu—e kuti umushili—te kuti wimbe. Bantu e bemba. Kanshi Amalumbo 96:1 yalelanda pa bantu pano calo. * Lelo Esaya 65:17 alumbulapo ne “myulu ipya.” Nga ca kuti “icalo” cipilibula ubwikashi bupya ubwa bantu mu calo ca baYuda, ni shani pa lwa “myulu ipya”?

11. Inumbwilo ya kuti “imyulu ipya” yalelanda pali cinshi?

¹¹ Icitabo ca Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, icalembwa na M’Clintock na Strong, cisosa ukuti: “Ilyo lyonse tulelanda pa fya kusesema, imyulu ipilibula . . . bonse abateka ukubapuminkanya pamo . . . ukuba pa muulu wa batekwa babo no kubateka, kwati fintu imyulu ya cine cine yaba pa muulu no kuteka isonde.” Lyene, kumfwa ku numbwilo ya kuti “imyulu ne calo,” Cyclopædia ilondolola ukuti ‘mu milandile ya mu kusesema, iyi numbwilo imininako imibele ya bupolitiki iya bantu ba fifulo fyapusanapusana. Imyulu e bufumu; icalo e batekwa, e kuti abantu abatekwa kuli bashimucindikwa.’

12. Bushe abaYuda ba pa kale baishilekwata shani “imyulu ipya ne calo cipya”?

¹² Ilyo abaYuda babwelele ku calo cabo, banonkele ico mwingatila ubwikashi bupya. Bakwete  bakateka bapya. Serubabele, intuntuko ya Mfumu Davidi, ali kateka, na Yoshua ali shimapepo mukalamba. (Hagai 1:1, 12; 2:21; Sekaria 6:11) Aba e bali “imyulu ipya.” Ukuba pa muulu wa nshi? Ilya “myulu ipya” yali pa muulu wa “calo cipya,” e kuti ubwikashi bwasangululwa ubwa bantu ababwelele ku calo cabo ku kuyakuula cipya cipya Yerusalemu ne tempele lya kupepelamo Yehova. Kanshi, cine cine mu kufikilishiwa kwa pali ilya nshita ukwasanshishemo abaYuda, kwali “imyulu ipya ne calo cipya.”

13, 14. (a) Lilembo nshi limbi apasangwa inumbwilo ya kuti “imyulu ipya ne calo cipya” tulingile ukubebeta? (b) Mulandu nshi tulingile ukupooselako amano ku kusesema kwa kwa Petro pali ino nshita?

¹³ Lelo mwilaba ico tulelandapo. Ici te bwangalo fye bwa kwilula Baibolo kabili te kuceba fye pa lyashi lya kale. Kuti mwamone ci nga twaya pe lembo na limbi apasangwa amashiwi ya kuti “imyulu ipya ne calo cipya.” Pali 2 Petro icipandwa 3, mwalasangapo aya mashiwi no kumona ukuti inshita yesu iya ku ntanshi yalibimbwamo.

¹⁴ Umutumwa Petro alembele kalata wakwe ninshi palipita imyaka 500 ukutula apo abaYuda babwelele ku calo cabo. Pamo nga umo uwa mu batumwa ba kwa Yesu, Petro alelembela abakonshi ba kwa Kristu, uuli ni “Shikulu,” uwalumbulwa pali 2 Petro 3: 2. Mu cikomo 4, Petro alanda pa lwa “kulaya kwa kubapo” (NW) kwa kwa Yesu, ico calenga uku kusesema ukulinga sana lelo. Ubushinino ubwingi bulangilila ukuti ukutula pa nshita ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, Yesu epo aba, mu kuti alikwata amaka nga Kateka wa Bufumu bwa kwa Lesa ubwa ku muulu. (Ukusokolola 6:1-8; 11:15, 18) Ici nacikwata ubupilibulo bwaibela nga twamona pa cintu cimbi ico Petro asobele muli ici cipandwa.

15. Bushe ukusesema kwa kwa Petro pa lwa “myulu ipya” kulefishiwapo shani?

¹⁵ Pali 2 Petro 3:13 tubelengapo ukuti: “Imyulu ipya ne calo cipya e fyo tulolela, umwaikalo bulungami, umwabele cilayo cakwe.” Napamo mwalisambilila kale ukuti Yesu uyo nomba aba ku mu muulu, e Kateka mukalamba mu “myulu ipya.” (Luka 1:32, 33) Lelo amalembo yambi aya mu Baibolo yalangilile fyo tateka eka. Yesu alaile ukuti abatumwa na bantu bambi ababa nga bene bali no kwikala ku muulu. Mwi buuku lya AbaHebere, umutumwa Paulo alondolwele ukuti abo bantu “abakumako ku bwite bwa mu muulu.” Kabili Yesu atile ababa muli ili bumba bali no kwikala nankwe pa fipuna fya bufumu mu muulu. (AbaHebere 3:1; Mateo 19:28; Luka 22:28-30; Yohane 14:2, 3) Icishinka tulelandapo ca kuti kwaliba bambi abateka na Yesu mu muulu na bo bapangako imyulu ipya. Lyene ni mwi Petro aloseshe lintu asosele ukuti “icalo cipya”?

16. “Calo [nshi] icipya” icabako kale kale?

¹⁶ Nga fintu cali ku kufikilishiwa kwa ku kale—ukubweluluka kwa baYuda ku calo cabo—ukufikilishiwa kwa ino nshita ukwa kwa 2 Petro 3:13 kusanshamo abantu abanakila ku kuteka kwa iyi myulu ipya. Ilelo kuti mwasanga abantu abengi abaitemenwa ukunakila kuli uko kuteka. Balenonkelamo mu kusambilisha kwa kuko kabili baletukuta ukumfwila amafunde ya kuko ayasangwa mu Baibolo. (Esaya 54:13) Aba baba e cishinte ca “calo cipya” pantu e bapanga ubwikashi bwa mwi sonde lyonse ubwa ba mu nko shonse, ne ndimi, ne mishobo, kabili balabombela capamo mu kumfwila Imfumu iileteka, Yesu Kristu. Icishinka cacindama ca kuti na imwe kuti mwabapo pali aba!—Mika 4:1-4.

17, 18. Mulandu nshi amashiwi ya pali 2 Petro 3:13 yatulengela ukufuluka inshita ya ku ntanshi?

¹⁷ Lelo mwitila pano e papwila fyonse, mwitila tapali fimbi ifishinka twaebwa pa lwa nshita ya ku ntanshi. Na kuba, ilyo mulebebeta ifyebo fya pali 2 Petro icipandwa 3, mwalasange fyo filelangilila ukuti ku ntanshi kuli no kuba ukwaluka kukalamba. Mu fikomo 5 na 6, Petro alemba pa lwa Lyeshi lya mu nshiku sha kwa Noa, Mulamba waonawile icalo ca bubifi ica pali ilya nshita. Mu cikomo 7, Petro atila “imyulu ne calo ifya nomba,” e kuti abateka na cinkupiti wa bantu, fyabakilwo ‘bushiku bwa [kupingulwa, NW] kabili ubwa boni bwa bantu abashipepa.’ Ici cishininkisha fye fyo amashiwi ya kuti “imyulu ne calo ifya nomba” tayapilibula ububumbo bwesu, lelo yalosha ku bantunse ne mitekele yabo.

¹⁸ Petro alondolola mu fikomo fyakonkapo ukuti ubushiku bwa kwa Yehova ubuleisa bukesapyanga, ukuleka kukabe “imyulu ipya ne calo cipya” ifyalumbulwa mu cikomo 13. Moneni  ukuti cilya cikomo cilekelesha na mashiwi ya kuti—“umwaikalo bulungami.” Bushe ico tacilelangilile fyo ifintu fili no kutuwamina ku ntanshi? Bushe taciletulenga ukusubila ifintu ifipya icine cine, ukusubila inshita lintu abantunse bakalaipakisha nga nshi ubumi ukucila fintu caba lelo? Nga e fyo muletontonkanya, ninshi namumfwikisha ico Baibolo isobela, kabili banono abaumfwikishe co.

19. Ni mu mibele nshi ibuuku lya Ukusokolola lilandila pa lwa “myulu ipya ne calo cipya” ifyo fili no kwisa?

¹⁹ Lelo natulundepo na fimbi pali ici. Natulandapo pa mashiwi ya kuti “imyulu ipya ne calo cipya” ayasangwa muli Esaya icipandwa 65 na pali 2 Petro icipandwa 3. Nomba moneni Ukusokolola icipandwa 21, apo na kabili pasangwa aya mashiwi mu Baibolo. Na kabili ukumfwikisha ifyo cali pa kuti yalembwe kuti kwatwafwa. Mu fipandwa fibili pa ntanshi ya ici, e kuti pa Ukusokolola icipandwa 19, tusangapo ubulwi ubwalondololwa mu fishibilo fyaumfwika bwino bwino—lelo ubu bulwi te bwa fyalo ifyapatana. Ku lubali lumo kuli “Cebo ca kwa Lesa.” Mufwile mwalishiba ukuti ili lilumbo lya kwa Yesu Kristu. (Yohane 1:1, 14) Aba mu muulu kabili muli ci cimonwa amoneka ne milalo ya mu muulu. Ni bani alelwa na bo? Ici cipandwa cilanda pa “shamfumu,” “bamushika,” na bantu ba fifulo fyapusanapusana, “abanono na bakalamba.” Ubu bulwi bwa kwisa kwa bushiku bwa kwa Yehova, e kuti ukonaulwa kwa bubifi. (2 Abena Tesalonika 1:6-10) Icipandwa cakonkapo, ica Ukusokolola 20, ciswila no kulondolola ukufumishiwapo kwa “cisoka cikote, (e Kaseebanya kabili Satana).” Apo twaumfwikishe fi, lekeni tubebete Ukusokolola icipandwa 21.

20. Ukusokolola 21:1 kulangilila ukuti kwaluka nshi ukukalamba kuli ku ntanshi?

²⁰ Umutumwa Yohane atendekela na mashiwi ya kucincimusha aya kuti: “Namwene umuulu upya ne calo cipya, pantu nafiya umuulu wa ntanshi ne calo ca ntanshi; na bemba talipo kabili iyo.” Ukushimpa pa fintu nomba tusambilile muli Esaya icipandwa 65 na 2 Petro icipandwa 3, tatuletwishika ukuti ici tacilepilibula ukufumyapo imyulu ya cine cine ne sonde lyesu, na ba bemba ba liko. Nga fintu ifipandwa fifumineko fyacilangilila, abantu ababifi ne mitekele yabo, ukusanshako na kateka uushimoneka Satana, e bakafumishiwapo. E co, icalaiwa pano caba bwikashi bupya ubwa bantunse pe sonde.

21, 22. Mapaalo nshi Yohane atulaya, kabili ukufuuta ifilamba kwalola mwi?

²¹ Ici calashininkishiwa ilyo tuletwalilila ukubebeta uku kusesema kwawamisha. Pa kusondwelela, icikomo 3 cilanda pa nshita lintu Lesa akaba na bantunse, ilyo akatendeka ukucitila ifisuma abantu abacita ukufwaya kwakwe. (Esekiele 43:7) Mu fikomo 4 na 5 Yohane akonkanyapo ati: “[Yehova] akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya. Kabili uwaikala pa cipuna ca bufumu atile, Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya. Kabili atile, Lemba: pantu ifyebo ifi fya cishinka kabili fya cine.” We kusesema ulasansamusha!

²² Taleni pemwineni no kushetulula cintu Baibolo ilesobela pano. ‘Lesa akafuute filamba fyonse ku menso yabo.’ Ico tacilepilibula ifilamba fifuma mu menso ifyo fiwamya amenso yesu ayashakosa, nelyo ifilamba fya kusekelela. Lelo, ifilamba Lesa akafuuta ni filya filengwa no kucula, ubulanda, ukulengwe nsoni, ukucenwa, no kulungulushiwa. Kuti twashininkisha shani co? Cisuma, ici cilayo cishaiwamina ica kwa Lesa campanya ukufuute filamba ku ‘mfwa, ukuloosha, ukukuuta, no kucululuka ukukanabako kabili iyo.’—Yohane 11:35.

23. Ni mpela ya mibele nshi yalaiwa mu kusesema kwa kwa Yohane?

 ²³ Bushe ico taciletushinina ukuti kansa, amalwele ya lupuma, ubulwele bwa ku mutima, ne mfwa fikaba nafifumishiwapo? Nani pali ifwe uushatala afwilwapo atemwa pa mulandu wa kulwala, ubusanso, nelyo akayofi? Pano Lesa atulaya ukuti imfwa tayakabeko kabili iyo, icilepilibula ukuti abana abakafyalwa ilya nshita tabakafyalwe ne subilo lya kukula no kukota—na kuli pele pele ukufwa. Uku kusesema kulangilila no kuti takwakabe na kabili amalwele pamo nga Alzheimer’s, osteoporosis, fimumena fya fibroid, glaucoma, no kukwata akasanga pa linso—ifyo fyaseeka mu bukote.

24. Ni shani fintu ‘umuulu upya ne calo cipya’ fikaba lipaalo, kabili finshi tuli no kubebeta?

²⁴ Mulesuminisha, ukwabula no kutwishika ukuti imfwa nga yafumishiwapo kumo no kukota, na malwele, ukuloosha no kukuuta kuti fyacepelako. Lelo ni shani pa lwa bupiina bwabipisha, ukutitikisha abana, na kapaatulula ku mulandu ne cikulilo nelyo inkanda? Nga ca kuti ifyo fintu—ifyaseeka nga nshi ilelo—fyalitwalilile, ukuloosha no kukuuta te kuti fitutaluke. E co, ubumi pe samba lya “myulu ipya ne calo cipya” tabwakonaulwe ku fintu ifileta ubulanda ilelo. We kwaluka! Lelo twabebeta fye amalembo yatatu pa malembo yane aya mu Baibolo apo pasangwa inumbwilo ya kuti “imyulu ipya ne calo cipya.” Kwashala ilembo limo ilyumfwana ne fyo twabebeta kabili ilikosha umulandu tulingile ukufulukila inshita lintu Lesa akafishapo ubulayo bwakwe ubwa ‘kulenga ifintu fyonse ifipya’ ne fyo akafishapo ubo bulayo. Icipande cikonkelepo cilelanda pali uko kusesema ne fyo kwingatuletela insansa.

[Futunoti]

Finshi Muleibukisha?

• Ni pa malembo nshi yatatu apo Baibolo isobela pa lwa “myulu ipya ne calo cipya”?

• Bushe abaYuda ba ku kale babimbilwemo shani mu kufishiwapo kwa “myulu ipya ne calo cipya”?

• Kufishiwapo nshi kwaishibikwa pa lwa “myulu ipya ne calo cipya” nga fintu Petro alandile?

• Ni shani fintu Ukusokolola icipandwa 21 kutulangilila inshita ya ku ntanshi iisuma?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 10]

Nga fintu fye Yehova asobele, Koreshe e waiswile inshila ukuti abaYuda babwelele ku calo cabo mu 537 B.C.E.