Mulandu Nshi Amafisakanwa Yafulile Fi?

“wilapoke fisakanwa; pantu ifisakanwa lipofusha abakwata amenso, no kupotanye milandu ya balungama.”—Ukufuma 23:7b, 8.

IMYAKA 3,500 iyapitapo, Ifunde lya kwa Mose lyakenye ukupoka amafisakanwa. Ukutula lilya imyanda ya myaka iingi yalipita kabili amafunde yashaifulila aya kulesha amafisakanwa yalipangwa. Nangu cibe fyo, amafunde yalifilwa ukufumyapo amafisakanwa. Imintapendwa ya bantu balapoka amafisakanwa cila bushiku, kabili abengi balaculilamo.

Amafisakanwa nayanana kabili nayabipilako ica kuti yaletiinya ukonaula ifikakilo fya mikalile ya bantu. Mu fyalo fimo mupepi na conse ico umuntu alefwaya ukucita kano abala apeela amafisakanwa. Amafisakanwa nga yapeelwa ku wingacitapo cimo kuti yalenga umuntu ukupita pa mashindano, ukupoka icitupa ca bunamutekenya, ukusange ncito, nelyo ukupokololwa mu mulandu. Arnaud Montebourg, loya wa ku Paris ailishenye ukuti: “Amafisakanwa yali kwati kukowesha kwabipisha ukulekowesha imimwene ya bantu.”

Amafisakanwa yafulisha sana mu fya makwebo. Amakampani yamo yapaatulako indalama shimo isha kupeela bacilolo ba buteko. Magazini ya ku Britain iya The Economist yatile, pa mabilioni 25 aya madola ayapooswa cila mwaka mu makwebo ya kushitisha ifyanso pa kati ka nko, amapesenti ukufika kuli 10 e yapeelwa nga amafisakanwa ku fyalo fimbi ifyenekelwa ukushitishako ifyanso. Lintu amafisakanwa mu kwangufyanya yaya pa muulu, ne fya kufumamo na fyo fiya filebipilako fye. Mu myaka 10 iyapitapo, imitekele ya kapitolizimu iya bapolitishani abashafikapo lelo abatwalilila ukuteka pantu fye balishibana na bashimakwebo bamo ababapako amafisakanwa, cashimikwa ukuti imitekele ya musango yu nayonaula ubunonshi bwa fyalo fyonse.

Lyonse fye abapiina e bacula sana lintu ubunonshi bwabwelela pa nshi pa mulandu wa kuti tabakwata kwa kufumya ifya kupeela amafisakanwa. The Economist mu kulingisha yatila, “amafisakanwa musango umbi uwa kutitikishishamo abantunse.” Bushe umutitikisha wa musango yu kuti wacimfiwa, nelyo bushe amafisakanwa tayengasengaukwa? Pa kwasuka bwino icipusho, tufwile intanshi ukwishiba ifilenga sana ukuti amafisakanwa yabeko.

Finshi Filenga Amafisakanwa Ukubako?

Mulandu nshi abantu batemenwa amafisakanwa ukucila bucishinka? Bamo bamona ukuti ukucita amafisakanwa e nshila yaanguka—napamo e yeka fye iyabako—iya kusangilamo fyonse ifyo balefwaya. Limo limo, amafisakanwa kuti yapususha umuntu ku kukandwa. Abengi balakonkeleshamo lintu bamona ukuti, aba mapolitiki, bakapokola, na bamafumu tabalesha mafisakanwa kabili na bo no kupoka balapoka yene.

Lintu amafisakanwa yacilamo ukwanana, abengi bamona ukuti uuli onse afwile ukupeela atemwa ukupoka yene kabili kuli pele pele amafisakanwa yaba e mikalile ya lyonse. Abapoka  amalipilo yanono batontonkanya ukuti takuli icili conse ico bengacita. Bafwile fye ukupoka amafisakanwa pa kuti bekaleko bwino. Kabili nga ca kuti abapeela nelyo ukupoka amafisakanwa lyonse pa kubafwilishako muli fimo fimo tabakandilwe, banono fye bengalanda ukuti amafisakanwa tayawama. Imfumu Solomone yatile: “Pa kuti ukupingulo mulimo wabipa takucitwa bwangu, ni pali ici umutima wa bana ba bantu waiswilamo ku kucito bubi.”—Lukala Milandu 8:11.

Ifintu fibili ifya maka nga nshi e filuminisha amafisakanwa: bukaitemwe no bufunushi. Pa mulandu wa bukaitemwe aba mafisakanwa tabasakamana lintu bambi balecula, kabili bamona fye ukuti amafisakanwa yasuma pantu balamwenamo. Lintu aba mafisakanwa banonka icuma sana, e lyo bacililako ukufwaisha amafisakanwa. Solomone atile: “Uwatemwa silfere takaangile silfere, no watemwe fyuma takaangile cibwesha.” (Lukala Milandu 5:10) Ca cine, ubufunushi nalimo kuti bwawama ku kusangilamo indalama, lelo tabwingapwisha amafisakanwa atemwa ukutoba amafunde.

Cimbi icilekabila ukulaibukisha ca kuti kateka ashimoneka uwa ici calo, uo Baibolo ita Satana Kaseebanya alibimbwamo. (1 Yohane 5:19; Ukusokolola 12:9) Satana e utuninkisha amafisakanwa. Ifisakanwa lyakulisha sana ni lilya Satana atambike Kristu. ‘Ndekupeela amabufumu yonse aya pano isonde nga wawa wampepa.’—Mateo 4:8, 9.

Nangu cibe fyo, Yesu tali muntu wingatunkwa ukupoka amafisakanwa, kabili asambilishe abasambi bakwe ukucita cimo cine. Bushe ukusambilisha kwa kwa Kristu kuti kwabomfiwa na lelo ku kulwisha amafisakanwa? Icipande cikonkelepo cileyasuka ici cipusho.