Angweniko ku Cebo ca Kusesema Ica kwa Lesa Ica mu Nshiku Shesu

“Iluka, we mwana wa muntu; pantu ca nshita ya ku mpela icimonwa.”—DANIELE 8:17.

1. Cinshi Yehova afwaya abantunse bonse ukwishiba pa lwa nshiku shesu?

YEHOVA tafisa ifya ku ntanshi. Lelo, e Usokolola ifya nkaama. Na kuba afwaya ifwe bonse ukwishiba ukuti tuli mu kati na nkati ka “nshita ya ku mpela.” Mwandi iyo ni mbila yacindama ku bantu amabilioni 6 abali pe sonde!

2. Mulandu nshi abantu babelele abayangwako ku nshita ya ku ntanshi iya bantunse?

² Bushe tulepapa ukuti impela ya cino calo cibifi naipalama? Abantu balyenda pa mweshi, lelo mu fifulo ifingi tabengenda ukwabula umwenso mu misebo ya cino calo. Kuti baisusha ing’anda ne fintu fyangushako ubumi ifya ndakai, lelo tabengalesha indupwa ukupaatukana. Kabili kuti baletako inkulo ya makompyuta lelo tabengasambilisha abantu ukwikala pamo mu mutende. Uku kufilwa kutungilila ubushinino ubwingi ubwa mu Malembo ubwa kuti tuleikala mu nshita ya ku mpela.

3. Ni lilali amashiwi ya kuti “inshita ya ku mpela” yabomfiwe umuku wa kubalilapo pe sonde?

³ Ayo mashiwi ya kusungusha aya kuti, “inshita ya ku mpela” yabomfiwe umuku wa kubalilapo pe sonde imyaka nalimo 2,600 iyapitapo kuli malaika Gabriele. Kasesema wa kwa Lesa uwali no mwenso aumfwile Gabriele alesosa ukuti: “Iluka, we mwana wa muntu; pantu ca nshita ya ku mpela icimonwa.”—Daniele 8:17.

Ino Ni “Nshita ya ku Mpela”!

4. Mashiwi nshi yambi Baibolo ibomfya pa kulanda pa lwa nshita ya ku mpela?

⁴ Amashiwi ya kuti “inshita ya ku mpela” ne “nshita iyalingwa iya ku mpela” yasangwa mwi buuku lya kwa Daniele imiku 6. (Daniele 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) Yalosha ku “nshiku sha kulekelesha” isho umutumwa Paulo asobele. (2 Timote 3:1-5) Yesu Kristu alandile pa ciputulwa ca nshita cimo cine ngo “kubapo,” (NW) kwakwe nge Mfumu  yabikwa pa bufumu mu muulu.—Mateo 24: 37-39.

5, 6. Ni bani ‘basabanta’ mu nshita ya ku mpela, kabili finshi fyafumamo?

⁵Daniele 12:4 asosa ukuti: “Iwe, we Daniele, kake fyebo ifi, komenena ne buuku, ukufika pa nshita ya ku mpela; bakasabanta abengi, no kwishiba kukafula.” Ifingi ifyo Daniele alembele fyalikakilwe no kukomwa mu kuti abantunse bafilililwe ukwiluka ifi fyebo pa myaka iingi. Lelo ni shani pa lwa nshiku shesu?

⁶ Muli iyi nshita ya ku mpela, Abena Kristu ba busumino abengi ‘balisabanta’ mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Cinshi cafumamo? Pa mulandu we paalo lya kwa Yehova pa kubombesha kwabo, ukwishiba kwa cine kwalifula. Ku ca kumwenako, Inte sha kwa Yehova ishasubwa shalikwata ukushilimuka, uko kwashilenga ukwiluka ukuti Yesu Kristu aishileba Imfumu ya ku muulu mu mwaka wa 1914. Mu kukonka amashiwi ya mutumwa ayalembwa pali 2 Petro 1:19-21, aba basubwa pamo na babishanya na bo aba cishinka ‘baleangwa ku cebo ca kusesema’ kabili balishininkisha ukuti ino ni nshita ya ku mpela.

7. Malyashi nshi yamo ayalenga ibuuku lya kwa Daniele ukuba ilyaibela?

⁷ Ibuuku lya kwa Daniele lyaliibela mu nshila ishingi. Ili buuku lilanda pa lwa mfumu ilefwaya ukwipaya aba mano ba iko pa mulandu wa kuti bafilwa ukusokolola no kulongola iciloto ca iko ica kufulunganya, lelo kasesema wa kwa Lesa wena acite co. Abalumendo batatu abakaana ukupepa icimpashanya cikalamba bapooswa mwi lungu lyakaba na se, lelo bapusuka ukwabula no kubabuka. Ilyo kuli umutebeto wa kusekelela, iminshipendwa bamona ukuboko kwalemba amashiwi ya kupapusha pa cibumba ca kwi sano. Bakasongelekanya babifi balenga umukoloci ukupooswa mu cilindi ca nkalamo, lelo afumamo umutuntulu. Ifinama fine fyamonwa mu cimonwa, kabili ukufishiwapo kwa fyo fileimininako mu cebo ca kusesema kukafika na mu nshita ya ku mpela.

8, 9. Ni shani fintu ibuuku lya kwa Daniele lingatunonsha, maka maka nomba, mu nshita ya mpela?

⁸ Nga fintu caumfwika, ibuuku lya kwa Daniele lyakwata imbali shibili ishapusaninina. Ulubali lumo lwaba kushimika e lyo lumbi cebo ca kusesema. Shonse kuti shakosha icitetekelo cesu. Ifyo ashimike filangilila ukuti Yehova Lesa apaala aba mpomfu kuli wene. Kabili icebo ca kusesema cikosha icitetekelo ukupitila mu kulangilila ukuti Yehova aleshibila libela ifikacitika nangu fye pali no kupita imyanda ya myaka—nangu amakana ya myaka pa kuti fikacitike.

⁹ Ukusesema kwalekanalekana ukwalembwa na Daniele kutonta pa Bufumu bwa kwa Lesa. Ilyo tulemona ukufishiwapo kwa kusesema kwa musango yu, icitetekelo cesu cilakoshiwa, pamo no kushininkisha kwesu ukwa kuti tuleikala mu nshita ya ku mpela. Lelo bamo balalengulula Daniele, ukusosa ukuti ukusesema kwaba mwi buuku lyainikwa ishina lyakwe kwalembelwe pa numa ya kucitika kwa fyafishishepo uko kusesema. Nga ca kuti ukutunga kwa musango yu kwa cine, ico kuti caletako ifipusho fikalamba pa lwa fyo ibuuku lya kwa Daniele lyasobele pa lwa nshita ya ku mpela. Abalengulula balatwishika ne fyashimikwa muli ili buuku. E co natufwailishe icishinka.

Lileeshiwa!

10. Ni mu nshila nshi umo ibuuku lya kwa Daniele lyapeelelwa umulandu?

¹⁰ Elenganyeni ukuti muli mu cilye muleumfwa ku mulandu. Kapeela wa mulandu akoselepo fye ukuti uyu muntu ali no mulandu wa bucenjeshi. Ili buuku lya kwa Daniele ilyalembelwe kuli kasesema umuHebere uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 7 na 6 B.C.E., lya cine. Lelo abalengulula batila ili buuku lya bucenjeshi. E co intanshi natumone nga ca kuti ifyebo fyashimikwa muli ili buuku filomfwana ne lyashi lya kale.

11, 12. Cinshi cacitike ku mulandu wa kuti Belshasari ali fye wa kwelenganya?

¹¹ Tutile tulebebeta umulandu wa mfumu iishalumbulwa. Daniele icipandwa 5 ilangilila ukuti Belshasari e mfumu yaleteka Babele lintu ulya musumba bautaashishe mu 539 B.C.E. Abalengulula bakeene ici cishinka pa mulandu wa kuti ishina lya kwa Belshasari lisangwa fye mu Baibolo. Lelo, bakalemba ba lyashi lya kale aba ku kale baishiba Nabonidus ukuti e mfumu ya kulekelesha iya Babele.

¹² Lelo, mu mwaka wa 1854, imibungi ye bumba iinono imo imo yalishulilwe mu fitantala fya musumba wa kale uwa Uri uwa mu Babele  mu calo nomba beta Iraq. Ifi fyalembwa fya cuneiform fyalimo ne pepo umo Imfumu Nabonidus yatile “Bel-sar-ussur ibeli lyandi.” Na balelengulula balisumine ukuti: Uyu e Belshasari walembwa mwi buuku lya kwa Daniele. E co, imfumu iishalumbulwa yalilumbulwa, ni co fye pali ilya nshita tayaishibikwe mu fyalembwa fya ku calo. Ici cishinka fye cimo pa fishinka ifingi ifilangilila ukuti ifyo Daniele alembele fya cine. Ubushinino bwa musango yu bulangilila ukuti cine cine ibuuku lya kwa Daniele lyaba lubali lwa Cebo ca kwa Lesa kabili tulingile ukulipoosako amano lino line, mu nshita ya ku mpela.

13, 14. Nebukadnesari ali ni ani, kabili mulungu nshi uwa bufi uo alepepa sana?

¹³ Mwi buuku lya kwa Daniele mwaba no kusesema kulanda pa kukonkana kwa fyalo fyakwatisha amaka ne ncitilo sha bakateka bamo aba ifi fyalo. Umo pali aba bakateka kuti aitwa ngo muntu waishibo bulwi uwaimike ubuteko. Pamo nge mpyani ya bufumu bwa Babele, wene no mulalo wakwe baumine umulalo wa kwa Farao-Neko pa Karikemishi. Lelo ubukombe uyu mwana wa mfumu ya Babele uwalecimfya apokelele bwamulengele ukushiila bamushika bakwe ukupwishishisha uyu mulimo wa kusansa. Ilyo aumfwile ukuti wishi Nabopolassar nafwa, Nebukadnesari wacaice atendeke ukuteka mu 624 B.C.E. Mu myaka 43 atekele, akuulile ubuteko bwakwete ififulo ifyo pa nshita imo fyali fya Ashuri, kabili atendeke no kuteka Aramu [Suria] na Palestine ukufika fye na ku mupaka wa Egupti.

¹⁴ Nebukadnesari alepepa sana Marduk, umulungu ukalamba uwa Babele. Iyi Mfumu yaletasha Marduk ukuti e waleyafwa ukucimfya. Mu Babele, Nebukadnesari akuulile no kuyemfya amatempele ya kwa Marduk na ya milungu imbi iingi iya Babele. Icimpashanya ca golde ico iyi mfumu ya Babele yaimike mu nika ya Dura napamo capangiilwe Marduk.(Daniele 3:1, 2) Kabili cimoneka kwati Nebukadnesari ashintilile sana pa fya kubuka mu kupekanya ifya bulwi.

15, 16. Cinshi Nebukadnesari acitile Babele, kabili cinshi cacitike lintu aitakishe pa bukalamba bwakwe?

¹⁵ Ilyo Nebukadnesari apwishishe ilinga lya minkubili, ilyo wishi atendeke ukukuula, alengele umusumba wa bwangalishi ukumoneka ngo ushingengililwa. Cashimikwa ukuti pa kuti asekeshe namfumu wakwe uwa ku Madai uwalefuluka impili ne mitengo ya ku mwabo, Nebukadnesari alimine amabala ya pa cintamba ayali pa fipapwa 7 ifya nshiku sha kale. Alengele Babele ukuba umusumba wakwete amalinga yakulisha pali ilya nshita. Mwandi ali ne cilumba pali cilya cifulo cikalamba ica kupepa kwa bufi!

¹⁶ Bushiku bumo Nebukadnesari aitakishe ukuti: “Bushe uyu te Babele Ukalamba, uo ine nakuula?” Lelo, ukulingana na Daniele 4:30-36, ‘ilyo icebo cali cicili mu kanwa ka mfumu,’ apo pene yalipenene. Tayali iyalingwa ukuteka pa myaka 7, yalelya umulemfwe, nga fintu fye Daniele asobele. Lyene ubufumu bwalibweshiwe kuli wene. Bushe mwalishiba umo ici calola ukulingana no kusesema? Bushe kuti mwalondolola ifyo ukufishiwapo kukalamba ukwa uku kusesema kutuleta ku nshita ya ku mpela?

Ukulanda pa Kusesema Kumo Kumo

17. Kuti mwalondolola shani iciloto ca mu kusesema ico Lesa atumine Nebukadnesari mu mwaka wa cibili uwa kuteka kwakwe nga kateka wa calo conse?

¹⁷ Nomba natulande pa kusesema kumo kumo ukwa mwi buuku lya kwa Daniele. Mu mwaka wa cibili ilyo Nebukadnesari ali kateka wa calo conse uwa mu kusesema kwa mu Baibolo (606/605 B.C.E.), Lesa amulooteshe iciloto ca kutiinya. Ukulingana na Daniele icipandwa 2, iciloto cali pa cimpashanya cikalamba icakwete umutwe wa golde, icifuba na maboko ifya silfere, ifumo na matanta ifya mukuba, amolu ya cela, na makasa ayatumbinkana icela ne bumba. Bushe ishi mbali shalekanalekana isha ici cimpashanya shaleimininako cinshi?

18. Umutwe wa golde, icifuba na maboko ifya silfere, ne fumo na matanta ifya mukuba ifya cimpashanya ca mu ciloto fyaleimininako cinshi?

 ¹⁸ Kasesema wa kwa Lesa aebele Nebukadnesari ukuti: “Mwe mfumu . . . umutwe wa golde ni mwe.” (Daniele 2:37, 38) Nebukadnesari aleteka Ubuteko bwa Babele. Babupinwine ku bufumu bwa Madai na Persia, ubwaleimininwako ku cifuba na maboko ifya silfere. Lyene kwaishilekonka Ubuteko bwa ciGriki, ubwaleimininwako kwi fumo na matanta ifya mukuba. Cilya calo cakwatishe amaka catendeke shani?

19, 20. Alekesandere Mukalamba ali ni ani, kabili mulimo nshi abombele mu kulenga Greece ukuba icalo cakwatisha amaka?

¹⁹ Mu mwanda wa myaka walenga bune B.C.E., cilumendo umo abombele umulimo ukalamba mu kufishapo ulu lubali lwa kusesema kwa kwa Daniele. Afyelwe mu 356 B.C.E., kabili abantu batendeke ukumwita nga Alekesandere Mukalamba. Ilyo wishi, Filipi, aipaiwe mu 336 B.C.E., Alekesandere uwali ne myaka 20 atendeke ukuteka Makedonia.

²⁰ Mu kutendeka kwa May mu 334 B.C.E., Alekesandere aimishe lulu wa kucimfya. Akwete umulalo unono lelo uwalebomba bwino uwa bashilika ba pa makasa 30,000 na bashilika 5,000 aba pali bakabalwe. Mu 334 B.C.E., Alekesandere acimfishe ubulwi bwa kubalilapo ubo alwile na bena Persia pa Mumana wa Granicus uwabela pa kati ka kapinda ka kuso na masamba ku Asia Minor (uko nomba beta Turkey). Ilyo umwaka wa 326 B.C.E., waletendeka, uyu kacimfya ushalenashako ali nacimfya abena Persia ukufika fye na ku kabanga ku Mumana wa Indus, uwabela ku calo nomba beta Pakistan. Lelo ilyo Alekesandere ali mu Babele alicimfiwe mu co twingeta ubulwi bwa kulekelesha. Pa June 13, 323 B.C.E., pa numa ya kwikala fye imyaka 32 ne myeshi 8, Alekesandere alicimbile ku mulwani atiinya sana, imfwa. (1 Abena Korinti 15:55) Lelo, ukupitila mu kucimfya kwakwe, Greece yaishileba calo cakwatisha amaka, nga fintu casobelwe mu kusesema kwa kwa Daniele.

21. Ukulunda pa Buteko bwa ciRoma, calo nshi cimbi icakwatishe amaka icaleimininwako na molu ya cela aya cimpashanya ca mu ciloto?

²¹ Amolu ya cela aya ici cimpashanya yemininako cinshi? Icalo ca Roma icapale cela e cawishishe Ubuteko bwa ciGriki no kubonaula. Icalo ca Roma caipeye Yesu pa cimuti ca kucushiwilwapo mu 33 C.E. na muli fyo casaalwile Ubufumu bwa kwa Lesa ubo Yesu Kristu alebilisha. Roma apakese abasambi ba kwa Yesu pa mulandu wa kuti alefwaya ukufumyapo ubuKristu bwa cine. Lelo, amolu ya cela aya cimpashanya Nebukadnesari alotele yaleimininako Ubuteko bwa ciRoma no bwaishiletuntukamo ubwa Fyalo Fyakwatisha Amaka Ifyaumana Akapi ifya Britain na Amerika.

22. Ni shani fintu icimpashanya ca mu ciloto citwafwa ukumona ukuti tuli mu kati na nkati aka nshita ya ku mpela?

²² Ukubebeta sana uku kusesema kushininkisha ukuti tuli mu kati na nkati aka nshita ya ku mpela, pantu natufika ku makasa ya cela ne bumba aya ici cimpashanya ca mu ciloto. Imitekele imo iya nomba yaba nge cela nelyo ilabomfya sana amaka, ilyo imbi yaba nge bumba. Te mulandu no kukanakosa kwe bumba, ukwafuma “ubufyashi bwa bantu,” imitekele yapala icela ilasuminishako abantu yawe yawe ukulandapo fimo mu buteko bulebateka. (Daniele 2:43; Yobo 10:9) Kwena, imitekele ibomfya sana amaka na bantu yawe yawe tafitobenkana nga fintu fye icela ne bumba fishitobenkana. Lelo Ubufumu bwa kwa Lesa mu kwangufyanya buli no konaula cino calo ca bupolitiki.—Daniele 2:44.

23. Kuti mwalondolola shani iciloto ne fimonwa ifyo Daniele amwene mu mwaka wa kubalilapo uwa kuteka kwa kwa Belshasari?

²³ Ukusesema kwa kulenga ukobelwa ukwa mu cipandwa 7 ica kwa Daniele na ko kutuleta ku nshita ya ku mpela. Ici cipandwa cishimika icacitike mu mwaka wa ntanshi uwa kwa Belshasari Imfumu ya Babele. Nomba ilyo ali mu myaka ya ba 70, Daniele alotele “iciloto ne fimonwa fya mu mutwe wakwe pa ca kusendamapo cakwe.” Fintu ifyo fimonwa fyamutiinishe! Abilisha ukuti: “Moneni, imyela ine ya mu muulu ilelompokela kuli bemba mukalamba. Kabili ifinama fine ifyakulisha filenina ukufuma muli bemba, fyonse ifyacilana.” (Daniele 7:1-8, 15) Mwandi finama fyaibela! Ica ntanshi cili ni nkalamo ya mapindo, ica cibili cipalile bere. Lyene kwaisa imbwili ya mapindo yane ne mitwe ine! Icinama calenga bune ica maka sana cikwete ameno  yakalamba aya cela ne nsengo 10. Pali shilya nsengo 10 pamenene ulusengo ulunono ulwakwete “amenso ya muntu, na kanwa akalelande fyakulisha.” Mwandi finama fyakankala!

24. Ukulingana na Daniele 7:9-14, cinshi Daniele amona mu muulu, kabili ici cimonwa cili pa lwa finshi?

²⁴ Daniele nomba atendeka ukumona ifya ku muulu. (Daniele 7:9-14) Amona “Umukote wa Nshiku ne Nshiku,” Yehova Lesa, naikala pa cipuna ca bufumu mu bukata ngo Mupingushi. ‘Bamalaika amakana ikana balemupyungila, na makana ikumi ukufushiwa ku makana ikumi beminine pa cinso cakwe.’ Pa numa ya kupingule finama ukuti fyonaulwe, Lesa afipoka ukuteka no konaule cinama calenga fine. Ukuteka kwa muyayaya pa “bantu na bantu bonse, na bantu ba nko, ne ndimi” kwapeelwa ku “waba ngo mwana wa muntu.” Ici cilosha ku nshita ya ku mpela na ku kubikwa pa bufumu ukwa Mwana wa muntu, Yesu Kristu, mu mwaka wa 1914.

25, 26. Fipusho nshi twingepusha lintu twabelenga ibuuku lya kwa Daniele, kabili lupapulo nshi lwingatwafwa ukwasuka ifi fipusho?

²⁵ Ukwabula no kutwishika ababelenga ibuuku lya kwa Daniele bafwile ukukwata ifipusho. Ku ca kumwenako, ifinama fine ifya mu cipandwa 7 ica kwa Daniele fimininako cinshi? Ukusesema pa lwa “bacinelubali amakumi cinelubali ba myaka” ukwalandwapo pali Daniele 9:24-27 kwalola mwi? Nga Daniele icipandwa 11 no kukansana kwa mu kusesema ukwa “mfumu ya ku kapinda ka ku kuso” ne “mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo”? Finshi twingenekela pa lwa ishi shamfumu mu nshita ya ku mpela?

²⁶ Yehova alilenga ababomfi bakwe abasubwa aba pe sonde, “abashila ba Wapulamo” nga fintu betwa pali Daniele 7:18 ukuba abashilimuka mu fya musango yu. Na kabili “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” alitupayanishisha icingalenga ifwe bonse ukukwatilako ukushilimuka mu fyalembwa fyapuutwamo ifya kwa kasesema Daniele. (Mateo 24:45) Ici cintu e po cili ukupitila mu lupapulo lwafumine nomba line ulwa kuti Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele! Ulu lupapulo lwakwata ifikope fyayemba ulwa mabula 320 lulanda pali fyonse ifyalembwa mwi buuku lya kwa Daniele. Lulanda pa kusesema kumo na kumo ukukoshe citetekelo na fyonse ifyo kasesema watemwikwa Daniele ashimike.

Ifyo Lyatukuma Ilelo

27, 28. (a) Finshi fyacitika pa lwa kufishiwapo kwa kusesema kwa mwi buuku lya kwa Daniele? (b) Ni mu nshita nshi tuleikala, kabili cinshi tulingile ukucita?

²⁷ Moneni ici cishinka cacindama: Ukusesema konse mwi buuku lya kwa Daniele kwalifishiwapo ukufumyako fye kumo kumo. Ku ca kumwenako, nomba tulemona ifyo imibele mu calo ili iyo ilangililwa na makasa ya cimpashanya ca mu ciloto ica muli Daniele icipandwa 2. Icipaafya cali ku cishiki ca muti wa muli Daniele icipandwa 4 califumishiweko ukupitila mu kubikwa pa Bufumu ukwa kwa Mesia Imfumu, Yesu Kristu, mu mwaka wa 1914. Nga fintu casobelwa muli Daniele icipandwa 7, Umukote wa Nshiku ne Nshiku lyene apeele ukuteka ku Mwana wa muntu.—Daniele 7:13, 14; Mateo 16:27–17:9.

²⁸ Inshiku 2,300 isha muli Daniele icipandwa 8 pamo ne nshiku 1,290 e lyo ne nshiku 1,335 isha mu cipandwa 12 shalipita kale. Isambililo lya Daniele icipandwa 11 lilangilila ukuti kulya kukansana pa “mfumu ya ku kapinda ka ku kuso” ne “mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo” kwalaswa kupwe. Fyonse fi filunda ku bushinino bwa mu Malembo ubwa kuti tuli mu kati na nkati aka nshita ya ku mpela. Apo tuli mu nshita yaibela, cinshi tufwile ukupampamina ukucita? Ukwabula no kutwishika, tufwile ukwangwa ku cebo ca kusesema ica kwa Yehova Lesa.

Kuti Mwayasuka Shani?

• Cinshi Lesa afwaya abantunse bonse ukwishiba pa lwa nshiku shesu?

• Ibuuku lya kwa Daniele kuti lyakosha shani icitetekelo cesu?

• Finshi icimpashanya ca mu ciloto ica kwa Nebukadnesari cakwete, kabili fyaleimininako finshi?

• Cinshi twingamona pa lwa kufishiwapo kwa kusesema kusangwa mwi buuku lya kwa Daniele?

[Amepusho]