Ni Kwi Mwingasanga Ukupanda Mano Ukusuma?

“Umulimo wa kupanda amano” nomba uli bukwebo ubuleleta indalama ishingi sana cila mwaka. Abantu balefwaya ukwafwiwa. Heinz Lehmann, uwasambilila sana ifya muntontonkanya atila: “[Muli buno bwikashi] amasomo ne mikalile fyalipelebela. Fintu imipepele yakatamike kale te fyo yakatamika pali lelo. Indupwa tashili ishashikatala . . . , na muli fyo abantu baba abapelelwa. Kalemba, Eric Maisel atila: “Abo pa nshita imo abashintilile pa ng’anga, pali bashimapepo, nelyo dokota wa lupwa ku kupwisha amafya yabo aya ku muntontonkanya, ku mupashi, na ku mubili, nomba bashintilila pa fitabo fya mpanda mano ku kwafwiwa.”

AKABUNGWE ka American Psychological Association katendeke umulimo wa kufwailisha ubu bukwebo bulekulilako. Batile nangu line “nacimonekesha nga nshi ukutila abengi kuti bayafwiwa ukuyumfwikisha no kumfwikisha bambi . . . , ifyo batunga ukucita, na mashina ya aya maprogramu filakomailwapo mu kukukumya kwacishamo.” Kalemba wa Toronto Star atile: “Cenjeleni ku bwingi bwa fya mipepele ya cimbepa. . . . Cenjeleni maka maka ku fitabo fyonse ifya kuisambilishishamo, batepu, nelyo utubungwe ifipayanya ifingi sana, mu nshita fye iinono, umo umuntu ashikabila ukubombesha nelyo ukuisalapula.” Ca cine, kwaba abengi sana abafwaya ukwafwa abali mu kukabila mu bufumacumi. Lelo, ica bulanda ca kuti, kwaliba abashafumaluka abengi abashukila abatalalilwa na balecula pa kuti banonkelemo ukwabula ukubafwa nelyo ukupwisha amafya yabo.

E co, ni ntulo nshi iyacindama, iya kwafwa uko twingacetekela? Ni kwi twingasanga ukufunda kubomba ukushalukaaluka?

Intulo ya Butungulushi Bubomba

Henry Ward Beecher, shimapepo wa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 umwina Amerika, atile: “Baibolo ni mapu wa kwa Lesa uwa kukutungulula, uwa kukucingilila ku kukanabunda pali bemba, no kukulanga ukwabele cabu, ne fyo wingafikako ukwabula ukupita pa mabwe nelyo pa musensenga.” Pa lwa Baibolo, umwaume umbi atile: “Takuli uwacila Amalembo; icitabo cilakulilako no kushikilako ilyo tuleya tulekula.” Mulandu nshi mulingile ukupoosela amano ku kubebeta Baibolo?

Baibolo iine itubulula ukuti: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami; ukuti umuntu wa kwa Lesa abe uwapwililila, uwaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma.” (2 Timote 3:16, 17) Ifyaba mu Baibolo fyafuma ku Kamfukumfuku kene aka mweo, Yehova Lesa. (Amalumbo 36:9) Na muli fyo, alishiba bwino imipangilwe yesu, nga fintu Amalumbo 103:14 yatucinkulako  ukuti: “Wene aliishibe mibumbilwe yesu, aibukisho kuti tuli lukungu.” E co kuti twacetekela umupwilapo muli Baibolo.

Na kuba, Baibolo yalikwata ifishinte ifingi sana ne fya kutungulula ifingamunonsha mu mibele iili yonse nga ca kuti mwafikonka. Ukupitila muli Baibolo, Lesa alatwebo kuti: “Iyi e nshila e mo mwende.” (Esaya 30:21) Bushe Baibolo kuti yaikusha ukukabila kwa bantu umo umo pali lelo? Natumone.

Baibolo Ilekusha Ukukabila Kwesu . . .

Mu kubomba na Masakamika. Baibolo itweba ukuti: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na mapange yenu muli Kristu Yesu.” (Abena Filipi 4:6, 7) Bushe ipepo lilabomba bwino ku kwafwa abali na masakamika pa lwa mafya ya mu fya ndalama, ukucendwa, no kusaalulwa, nelyo imfwa ya mutemwikwa? Moneni ica kukumanya cakonkapo.

Ilyo Jackie aishibe pa lwa kucendwa kwa mwana wakwe umwanakashi, atile: “Ukuyumfwa uwa mulandu pa kukanaba na maka ya kucingilila umwana kwalyafya ukulondolola. Nalishombweke ku kubipilwa no kukalifiwa. Ukuyumfwe fyo kwatendeke ukonaula ubumi bwandi. Nalefwaisha sana ukuti Yehova alinde umutima wandi.” Pa numa ya kubelenga Abena Filipi 4:6, 7 pa miku iingi, alibombeshe, akonka uko kufunda. Jackie ashimika ukuti, “Ndapepa cila bushiku, lyonse ndalomba ukuti nileka kuyumfwa uwa mulandu kungonaule kabili Yehova alingafwa ukulundulula ukutekanya no kuba no mutima uwa nsansa. Cine cine ndayumfwa uwa mutende.”

Ne mwe bene kuti mwaisanga mu mibele iyo mushingawamya nelyo ukupikulula kabili iingamuletela amasakamika lwa mu nkuntu. Pa kukonka ukukonkomesha kwa Baibolo ukwa kupepa, kuti mwasuka mwacimfya iyo mibele. Kemba wa malumbo atukoselesha na ya mashiwi: “Konkomwena pali Yehova inshila yobe, kabili mutetekele, na o akacita.”—Amalumbo 37:5.

Ku Kukoseleshiwa. Kemba wa malumbo alumbulwile uku kutasha: “Mwe Yehova, natemwo bwikalo bwa mu ng’anda yenu, ne ca kwikalamo ubukata bwenu. Amakasa yandi yaiminino mwatambalala; mu nkuta e mo nakulacindikila Yehova.” (Amalumbo 26:8, 12) Baibolo yatukoselesha ukulongana pamo lyonse ku kupepa Yehova. Ni shani fintu uku kubishanya kwingekusha ukukabila kwenu? Finshi bambi basanga?

Becky alondolola ukuti: “Abafyashi bandi tabapepa Yehova, e co balankaanya nga nati ncite icili conse icikumine ku kubombela wene. E co, nkabila ukuibikilishako fye pa kuti nsangwe ku kulongana.” Becky atila alikwata amapaalo ayengi pa mulandu wa kuibikilishako ukulasangwa mu kulongana lyonse. “Ukulongana kulakosha icitetekelo candi, pa kuti ningafikilisha imilimo yandi iya cila bushiku pamo ngo mwana we sukulu, umwana mwanakashi, kabili umubomfi wa kwa Yehova. Abantu basangwa ku Ng’anda ya Bufumu balipusanako nga shi ku bana ba pa sukulu naba! Balasakamana no kwafwa, kabili ukulanshanya kwesu lyonse kuba ukwa kukoselesha. Fibusa fya cine cine.”

Ca cine, nga twakonka ubutungulushi bwa Baibolo pa lwa kulongana lyonse, Yehova kuti aikusha ukukabila kwesu ukwa kukoseleshiwa. Pantu ku kulongana e ko tumwena ukuti ya cine amashiwi ya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Lesa aba kuli ifwe icubo kabili ubukose, mu fya kumanama asangwa ukwafwa apakalamba.”—Amalumbo 46:1.

Ku Mulimo wa Kwikusha Kabili Uwacindama. Baibolo itucincisha ukuti: “Beni abashangila, abashitelententa; ukupikintika pe mu mulimo wa kwa Shikulu, pa kwishibo kuti ukucucutika kwenu te kwa fye muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 15:58) Bushe “umulimo wa kwa Shikulu” ulekusha icine cine? Bushe ubutumikishi bwa Bwina Kristu bulapwishishisha fimo ifyacindama?

 Amelia alondolola ukuyumfwa kwakwe, ati: “Nalesambilila Baibolo na baupana abalefwaya ukulekana. Kabili nalyafwile umwanakashi uo umwana wakwe umukashana aipaiwe mu lukaakala. Umwanakashi alelungulushiwa pa mulandu wa kukanaishiba imibele ya bafwa. Ukubomfya ifishinte fya Baibolo kwalengele bonse babili ukukwata umutende ne subilo mu bumi bwabo. Ukwafwa abantu ba musango yo kulandetela insansa no kwikushiwa.” Scott atila: “Nga wakwata ica kukumanya icisuma mu butumikishi bwa mwi bala, watendeka isambililo lya Baibolo ilipya nelyo wabomba bwino ubunte bwa mu lyashi, kulaba ukulandapo pa myaka iingi. Lyonse nga washimika ifyo cali, kuti wabukulula kulya kucankwa wayumfwile ilyo cacitike! Ubutumikishi e buleta ubuseko bukalamba kabili ububelelela.”

Cine cine, ukukonka ubutungulushi bwa Baibolo pa kuba abatumikishi bapimpa kwaliikusha ukukabila kwa aba bantu ukwa kukwata umulimo wa kwikusha kabili uwacindama. Ne mwe bene mulelaalikwa ukubombako uyu mulimo uwa kusambilisha bambi pa lwa nshila ne fishinte fya kwa Lesa, na pa nshita imo ine ukuinonsha mwe bene.—Esaya 48:17; Mateo 28:19, 20.

Ukunonkelamo mu Cebo ca kwa Lesa

Ukwabula no kutwishika, Baibolo citabo ico twingacetekela ku butungulushi bubomba muli cino calo. Pa kuti itunonshe, tufwile ukubombesha mu kutwalilila. Tufwile ukuibelenga lyonse, ukuisambilila, no kwetetulapo pali yene. Paulo akoseleshe ukuti: “Ube no mute ku fintu ifi, ikala muli ifyo, ukuti ukulunduluka kobe kumoneke kuli bonse.” (1 Timote 4:15; Amalango 11:18-21) Lesa atweba ukuti nga twabomfya ukufunda kwakwe ukusangwa mu Baibolo, tukatunguluka. Alaya ukuti: “Tetekela Yehova . . . uko konse wenda umwishibe, na o akatambalike nshila shobe.”—Amapinda 3:5, 6.

[Ifikope pe bula 31]

Ukukonka ukufunda kwa Baibolo kulenga ubumi ukuba ubwa kwikusha kabili ubwa kunonsha