Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Bushe Inte sha kwa Yehova balapokelela imiti yonse iipangwa ku fya mu mulopa?

Icasuko cikalamba ca kuti Inte sha kwa Yehova tabapokelela umulopa. Twasumina mu kukosa ukuti ifunde lya kwa Lesa pa lwa mulopa talyalulwa pa kuti lyumfwane ne mfundo shalukaaluka. Nangu cibe fyo, kulaba imilandu ipya pa mulandu wa kuti nomba umulopa kuti wabombelwapo, ukupaatulula ifikalamba ifyapanga umulopa ukufilekanya ku tuntu tumbi utwaba muli ifyo fine ifyapanga umulopa. Ilyo alepingulapo nga engapokelela ifya musango yu, Umwina Kristu talingile ukwangwa fye ku kundapwa no bubi ifyo fingafumamo. Alingile ukwangwa ku fyo Baibolo isosa na ku fyo ico cintu cingakuma bucibusa bwakwe na Lesa Wa maka yonse.

Ifikalamba ifilimo fili ifyayanguka. Nge ca kutwafwa ukumona umulandu cibelele fyo, bebeteni ifyalembwa mu Baibolo, ifyacitika kale, ne fyacitika mu fya miti miti.

Yehova Lesa aebele icikolwe cesu Noa ukuti umulopa ulingile ukumonwa nge cintu caibela. (Ukutendeka 9:3, 4) Ku ntanshi, amafunde ya kwa Lesa kuli Israele yaishilelangilila ukushila kwa mulopa: “Kabili umwaume onse uwa mu ba ng’anda ya kwa Israele, napamo uwa mu balebeshi . . . uwalyo mulopa wa musango onse, ndeloshe cinso candi pa muntu uwalyo mulopa.” Umwina Israele uwakaana amalango ya kwa Lesa kuti akowesha bambi; e ico, Lesa alundilepo ukuti: ‘Nkamusukula mu kati ka bantu bakwe.’ (Ubwina Lebi 17:10) Ku ntanshi, ilyo bakumene mu Yerusalemu, abatumwa na bakalamba baimike ifunde lya kuti tufwile ‘ukutaluka ku kulyo mulopa.’ Ukucite co kwacindama fye ngo kutaluka ku bulalelale no kupepo tulubi.—Imilimo 15:28, 29.

Bushe “ukutalukako” kwalolele mwi pali ilya nshita? Abena Kristu tabalelya umulopa, te mulandu tawatimba nelyo walitimba; kabili tabalelya inama iyatitilwa. E lyo na cimbi icabindilwe cali fya kulya balebikako umulopa, pamo nga soseji wakwata sana umulopa. Ukulya umulopa muli ishi nshila kwali kupula ifunde lya kwa Lesa.—1 Samwele 14:32, 33.

Abantu abengi aba mu nshita sha ku kale tabalesakamana pa lwa kulya umulopa, nga fintu twingamona mu fyalembwa fya kwa Tertullian (mu mwanda wa myaka uwa cibili no wa citatu C.E.). Ilyo aleankula ku milandu ya bufi iya kuti Abena Kristu balalya umulopa, Tertullian alumbwile imikowa yalekakatika ifipangano ukupitila mu kusonda umulopa. Asosele no kuti “lintu kuli icangalo mu cibansa, [bamo] abafunushi balelya umulopa wa bali no mulandu . . . ukuti muti wa kufunta.”

Ifyo fibelesho (nangu ca kuti abena Roma bamo balecite fyo pa mulandu wa kufwaya ukundapwa) fyali ifyalubana ku Bena Kristu. Tertullian alembele ukuti: “Mu filyo fyesu tatubikamo fye no mulopa.” Abena Roma balebomfya ifilyo fyalekwatamo umulopa pamo nge ca kweseshako bumpomfu bwa Bena Kristu ba cine cine. Tertullian alundilepo ukuti: “Nomba ndemipusha ukutila, bushe e cinshi ica kutila, lintu mwacetekela [ukuti Abena Kristu] balataluka no mwenso ku mulopa wa nama, e lyo mubatunganye ukuti balitemwa umulopa wa bantu?”

Lelo, bantu abanono abengatontonkanya ukutila amalango ya kwa Lesa Wa maka yonse nayakumwa ilyo dokota atubulula ukuti babikwemo umulopa. Ilyo ukwabula no kutwishika Inte sha kwa Yehova bafwaya ukuba abomi, twalikakililwa ku kumfwila ifunde lya kwa Yehova pa lwa mulopa. Bushe ici calola mwi ukulingana ne myundapile ya pali ndakai?

Ilyo ukubikwamo umulopa onse kwaseekele pa numa ya Nkondo ya Calo iya Cibili, Inte sha kwa Yehova bamwene ukuti ici tacaleumfwana ne funde lya kwa Lesa—kabili na lelo e fyo twasumina. Lelo, imiti yalyaluka mu kupita kwa nshita. Ilelo, te lingi balebika mu muntu umulopa onse nomba babikamo cimo pa fikalamba ifyapanga umulopa: (1) insandesande shakashika; (2) insandesande shabuuta; (3) insandesande shilenga umulopa ukutimba (platelets); (4) plasma (serum) wa mulopa, uwa menshi menshi. Ukulingana ne fyo umulwele ali, badokota kuti bamulembela ukuti apeelwe insandesande shabuuta, isha kucilikila, nelyo plasma. Ukubika mu muntu ifi ifikalamba ifyapanga umulopa kulenga ukuti icipimo ca mulopa cimo caakanishiwe pa balwele abengi. Inte sha kwa Yehova baishiba ukuti ukupokelela umulopa onse nelyo fine ifikalamba ifyapanga umulopa kutoba ifunde lya kwa Lesa. E co, ukumfwila ifyo Baibolo ilandapo kwalicingilila abengi ku fintu fyabipa, ukusanshako ubulwele bwa ku libu na AIDS, ifyo abantu bambula ukupitila mu mulopa.

Lelo apo muli ifi fine ifikalamba ifyapanga umulopa kuti bafumyamo na fimbi, cilenga kube ifipusho pa lwa mibomfeshe ya ifyo fintu bafumyamo. Bushe ifi fintu bafumyamo fibomfiwa shani, kabili cinshi Umwina Kristu alingile ukubebeta ilyo alepingulapo?

 Umulopa waba uwapikana. Nangu fye ni plasma—iyo yakwata amapesenti 90 aya menshi—yalikwata ama hormone ayengi, inorganic salts, ama enzyme, no mulyo, ukusanshako ama mineral na sugar. Plasma ilakwata na maprotini pamo nga albumin, ifintu filenga umulopa ukutimba, ne fintu filwisha amalwele. Incenshi shilasalulula no kubomfya amaprotini ayengi ayaba muli plasma. Ku ca kumwenako, clotting factor VIII yalipeelwa ku balwala hemophilia, abo abafuma umulopa bwangu. Nelyo nga ca kuti umo ayambula amalwele yamo, badokota kuti bamulembela ukulamulasa inshindano ya gamma globulin, iyo bafumya muli plasma wa mulopa wa bantu abo bacingililwa kale. Amaprotini ya plasma yambi yabomfiwa nge miti, lelo icilangililo cilandilwepo pa muulu cilelangilila ifyo cimo pali ifi ifikalamba ifyapanga umulopa (plasma) cingabombelwapo ku kufumyamo fimo. *

Nga fintu fye muli plasma wa mulopa mwingafuma ifyalekanalekana, e fyo na muli fimbi ifikalamba ifyapanga umulopa pamo nga (insandesande shakashika, insandesande shabuuta, ne nsandesande sha kucilikila) bengafumyamo ifinono ifyabamo. Ku ca kumwenako, mu nsandesande shabuuta kuti bafumyamo ama interferon na ma interleukin ifibomfiwa ku kundapa uukwete ubulwele buletwa no tushishi na kansa. Mu nsandesande sha kucilikila kuti bafumyamo ifiposha icilonda. Kabili kuli ne miti imbi iilepangwa iyo ilekwatako (pa kutendekako fye) fimo ifyaba mu mulopa. Imyundapile ya musango yu te kubikwamo kwa fintu ifikalamba ifyaba mu mulopa; ilingi kusanshamo utuntu utwaba muli ifyo fintu. Bushe Abena Kristu balingile ukupokelela utu tuntu ilyo baleundapwa? Te kuti tusose ica kucita. Baibolo tayalandapo, e co Umwina Kristu alingile ukupingulapo bwino pa cinso ca kwa Lesa.

Bamo kuti bakaana fyonse ififuma ku mulopa (nangu fye ni fyo fifuma mu fikalamba fyaba mu mulopa ifyakwata umulimo wa kucingililako umo pa kashita). Ifyo e fyo baumfwa ifunde lya kwa Lesa ilya ‘kutalukako ku mulopa’ lyaba. Bapelulula ukuti ifunde apeele Israele lyalekabila ukuti umulopa wafumishiwa mu cibumbwa ‘upongolwelwe pa nshi.’ (Amalango 12:22-24) Mulandu nshi ico cacindamina? Kwena, pa kupekanya gamma globulin, ifintu filenga umulopa ukutimba, na fimbipo, fikabila ukuti umulopa walonganikwa no kubombelwapo. E co, Abena Kristu bamo balakaana imiti ya musango yu, nga filya fine bakaana ukubikwamo umulopa onse nelyo ifikalamba fine ifyaba mu mulopa. Ukupingulapo kwabo ukwafumaluka kabili ukwa kulingana na kampingu kulingile ukucindikwa.

Abena Kristu bambi bapingulapo ifyapusanako. Na bo bene balakaana ukubikwamo umulopa onse, insandesande shakashika, insandesande shabuuta, insandesande sha kucilikila, nelyo plasma wa mulopa. Lelo, kuti basuminisha dokota ukubondapa ukubomfya ifyafuma mu fikalamba fyaba mu mulopa. Nangu fye ni kuli ci kuti kwaba ubupusano. Umwina Kristu umo kuti pambi asumina ukumulasa inshindano ya gamma globulin, lelo pambi kuti asumina nelyo te kuti asumine ukumulasa inshindano ikwete ififumine mu nsandesande shakashika nelyo ishabuuta. Lelo, mu cinkumbawile fye, cinshi cingalenga Abena Kristu  ukusondwelela ifyo kuti babikwamo ififuma mu fikalamba fyaba mu mulopa?

Icipande ca kuti “Ifipusho Ukufuma ku Babelenga” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa June 1, 1990, casosele ukuti amaprotini ya plasma (ifintu fifuma muli plasma) yafuma mu mulopa wa mwanakashi uli ne fumo no kuya mu mulopa waibela uwa kanya kali mwi fumo. E co kanshi nyina apeela umwana wakwe immunoglobulin, ukumupeela ukucingililwa kwa maka. Apo umulopa wa kwa nyina no wa kanya tauba pamo, ilyo insandesande shakashika isha kanya shapwisha ubumi bwa shiko, ifisenda oxygen filaba nafibombelwapo. Fimbi fiisa mu kuba bilirubin, iyo ipita mu cisa ukuya kuli nyina kabili ilafumishiwa pamo ne fiko fya mu mubili wakwe. Abena Kristu bamo kuti basondwelela ukuti apo ififuma mu fikalamba fyaba mu mulopa kuti fyaya ku muntu umbi muli iyi nshila ya cifyalilwa, kuti bapokelela ififuma mu fikalamba fyaba mu mulopa ifya muli plasma wa mulopa nelyo insandesande.

Bushe icishinka ca fyo imimwene no kupingulapo ukulingana na kampingu kuti fyapusana calola mu kuti uyu mulandu tawacindama? Iyo. Walicindama. Lelo, walyanguka. Ifyebo fili pa muulu filangilila ukuti Inte sha kwa Yehova balakaana ukubikwamo mulopa onse ne fikalamba ifyaba mu mulopa. Baibolo ifunda Abena Kristu “ukutalukako ku fyaipailwo tulubi, na ku kulyo mulopa, na ku fyatitilwa, na ku bulalelale.” (Imilimo 15:29) Lintu cacilapo, nga ca kuti kubikwamo ififuma mu fikalamba ifyaba mu mulopa, Umwina Kristu umo na umo, pa numa ya kwetetula sana no kupepa, alingile ukuipingwila bwino.

Abantu abengi kuti batemwa ukupokelela ukundapa konse ukwingamoneka ngo kwalabaposha ilyo line, nangu fye kundapa kwakwata ububi bwaishibikwa, nga fintu caba ku fya mulopa. Umwina Kristu wafumaluka afwaya ukukwata ubwishibilo bwafulilako, ne mimwene yashikatala iyo yakuma ifyacila pa fya ku mubili. Inte sha kwa Yehova balatasha ukubombesha kwa kupayanya ukundapa kusuma, kabili balapimununa ububi no busuma ubwa kundapa konse. Lelo, nga caisa ku fintu fifuma ku mulopa, balapimununa bwino ifyo Lesa asosa na bucibusa bwabo na Kapeela wa Bumi.—Amalumbo 36:9.

Mwandi lipaalo Umwina Kristu ukucetekela muli uyu musango nga kemba wa malumbo uwalembele ukuti: “Yehova Lesa kasuba kabili ni nkwela, ukusenamina no bukata Yehova alapeela; tatana cisuma ku benda muli bumpomfu. Mwe Yehova . . . , alishuko muntu uumutetekela”!—Amalumbo 84:11, 12.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 30]

IFYO MWINGEPUSHA DOKOTA

Nga ca kuti mulekabila ukulepulwa nelyo ukundapwa kwingasanshamo ifya mulopa, ipusheni ukuti:

Bushe bakondapa bonse nabeshiba ukuti, ine pamo nge Nte ya kwa Yehova, nimpingulapo ukukanabikwamo umulopa (umulopa onse, insandesande shakashika, insandesande shabuuta, insandesande sha kucilikila, nelyo plasma wa mulopa) mu mibele iili yonse?

Nga ca kuti umuti bengamulembela upangwa kuli “plasma” wa mulopa, insandesande shakashika nelyo ishabuuta, nelyo insandesande sha kucilikila, ipusheni ukuti:

Bushe umuti upangilwe ku fikalamba fine ifyaba mu mulopa? Nge fyo cili, bushe kuti mwalondolola ifyo uyu muti wapangwa?

Cipimo nshi ica uyu muti wafuma ku mulopa ningapeelwa, kabili mu nshila nshi?

Nga ca kuti kampingu ansuminisha ukupokelela uyu muti, bubi nshi bwabamo?

Nga ca kuti kampingu anenga ukukana uyu muti, kundapa nshi kumbi kwingabomfiwa?

Pa numa ya kubebeta uyu mulandu na kabili, ni lilali ningamishibisha ifyo mpingwilepo?