Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Kasenda wa Lubuuto ku Nko Ishingi

Kasenda wa Lubuuto ku Nko Ishingi

Ubumi Bwabo

Kasenda wa Lubuuto ku Nko Ishingi

ILYASHI LYA BA GEORGE YOUNG NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA RUTH YOUNG NICHOLSON

“Mulandu nshi kanshi twakutumanina fye ifwe pamo nga bashimapepo? Kuti twaba abantu ba musango nshi nga twafilwa ukulanda ifintu ifyo twashininkisha ukuba ifya cine? Twileka abantu bakaane ukwishibe cine, lelo natubilishe ku bantu bonse ukuti beshibe ukwabula ukufisa.”

AYA mashiwi yali muli kalata wa mabula 33 untu batata balembele ku calici balepepa pa kuti bengafuutwa mu fyalembwa fya mu calici. Ici cali mu mwaka wa 1913. Ukutula ilya nshita, batata batendeke imikalile iyabutukushi kabili ici cabalengele ukuba bakasenda wa lubuuto ku nko ishingi. (Abena Filipi 2:15) Ukutula fye ilyo nali umukashana, nalilonganike amalyashi ya fyo batata bapitilemo ukufuma kuli balupwa na ku fipe bashile, kabili abanandi balingafwile ukwikatanya aya malyashi pamo pa kuti ningeshiba umusango wa bumi ubo batata baikele. Ubumi bwa batata bulanjibukisha sana umusango wa bumi bwa mutumwa Paulo. Ukupala ulya “mutumwa wa Bena fyalo,” batata baali abaipekanya lyonse ukwenda ukuyafisha ubukombe bwa kwa Yehova ku bantu ukushinguluke sonde. (Abena Roma 11:13; Amalumbo 107:1-3) Kamishimikileko pa lwa batata abe shina lya George Young.

Imyaka ya ku Bwaice

Batata e bali abaice sana pa bana baume ba ba John Young na ba Margaret Young, abaali mwi calici lya Presbyterian ku Scotland. Bafyelwe mu September pa 8, mu 1886, pa numa fye lintu ulu lupwa lwakuukile ukufuma ku Edinburgh, mu Scotland, ukuya ku British Columbia ku masamba ya Canada. Indume shabo shitatu—ba Alexander, ba John, na ba Malcolm, bafyalilwe mu Scotland imyaka iinono mu kubangilila. Batata bacilileko ba Marion, inkashi yabo imyaka ibili, abo indume shabo shonse shatemenwe ukwita ati Nellie.

Abana baliipakishe nga nshi ilyo balekula pe farmu mu Saanich, mupepi fye na Victoria, mu British Columbia. Pa nshita imo ine, balisambilile ifya kubomba imilimo yabo umo umo. E co ilyo abafyashi babo balebwela ukufuma ku Victoria, balesanga incito sha pa farmu nashibombwa kabili ing’anda ili iya busaka.

Mu kupita kwa nshita, batata na bamunyinabo batendeke ukubombela mu mikoti no ku shitisha imbao. Aba abalumendo baishibikwe pamo nga abantu abaleceeceeta impanga ukwingasangwa imbao kabili pamo nga baleshita no kushitisha imbao. Batata e balepingula umutengo no kusunge ndalama.

Mu kupita kwa nshita, batata batendeke ukutontonkanya nga nshi pa fya ku mupashi icalengele no kutila basalepo ukuba bashimapepo ba mwi calici lya Presbyterian. Nangu cibe ifyo, pali ilya ine nshita, amalyashi yalandilwe na Charles Taze Russell, presidenti wa kubalilapo uwa Zion’s Watch Tower Tract Society, ayasabankanishiwe mu nyunshipepala yalikumine ubumi bwa batata apakalamba nga nshi. Fintu batata basambilile fyabalengele ukulemba no kutuma kalata uo tulandilepo pa kutendeka pa kutila bengabafuuta mu calici.

Muli uyu kalata batata balembele, balibikilemo amalembo yaumfwika aya kushinina mu cikuuku ukuti ifisambilisho fye calici fimo pamo nge fya kuti umweo wa muntu taufwa ne ca kuti Lesa akalungulusha imyeo ya bantu mu mulilo ku ciyayaya fya bufi. Batata na kabili basansalike icisambilisho ca Bulesa Butatu, ukushininkisha ukuti intuntuko ya ciko te ya Bwina Kristu kabili te ya mu Malembo. Ukutule lyo line, balyalwile imikalile yabo no kutendeka ukubombako umulimo wa Bwina Kristu uwa kupashanya Yesu Kristu, mu kuicefya babomfeshe ukulamuka na maka yabo mu kulumbanya Yehova.

Mu 1917, pa kusontwa na Watch Tower Society, batata batendeke ukubomba pamo nga aba nyendo sha fya mapepo, nga fintu bakangalila benda aba Nte sha kwa Yehova baleitwa kale. Batata balelanda amalyashi kabili baletambisha filimu ne lyashi lya fikope ilyaleitwa ukuti “Photo-Drama of Creation” mu misumba na mu matauni yonse aya mu Canada. Ifiyanda fya kutambilamo ifiila fyaleisula paa ilyo batata baletambisha uyu programu. Ukutantika kwa kutandala kwabo kwalelembwa mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ukufikila mu 1921.

Inyunshipepala ya ku Winnipeg yashimike ukuti Shimapepo uwe shina lya Young alandile ku bantu 2,500 kabili abengi bafililwe ukwingila mu cikuulwa pantu abantu balifulile. Ilyo baali mu Ottawa, balandile pa mutwe waleti “Ukuya ku Helo no Kubwelako.” Ilyo bali kulya kwine, umukoloci umo alondolwele ukuti: “Ilyo uyu programu apwile, George Young aitile bashimapepo ku cisebele ukuti bengalanshanyapo pali lilya line lyashi na wene, lelo tapaali nangu umo uwaimine. Muli iyo nshila nashininwe ukutila ninsanga‵ icine.”

Batata balibombeshe ukufushamo ifya ku mupashi mu milimo yabo ilyo baletandala. Mu kukonkapo, bayangufyenye ukuti banine ishitima no kuya uko bali no kuyabombela. Inshita shimo ilyo balebomfya motoka pa kuya mu kubombela kumbi, baleima ku maca. Ukulundapo pa kuba abapimpa, batata baishibikwe ngo muntu uwalelangulukilako kabili baishibikilwe ku mibombele iya Bwina Kristu na bukapekape bwabo.

Pa mabungano yabangilile yonse ayo batata basangilweko, limo ilyabelele mu Edmonton, mu Alberta, mu 1918 e lishakatalelabwa. Balupwa babo bonse e ko baali mu kumona uko nkashi yabo Nellie alebatishiwa. Kabili iyi ine e yali nshita ya kulekelesha lintu bakalume bakumene pamo. Pa numa ya myaka ibili Malcolm alifwile ku bulwele bwa kalaso. Malcolm pamo ne ndume shakwe shitatu na bawishi, bakwete isubilo lya kuya ku muulu, kabili batwalilile aba bucishinka kuli Lesa ukufikile mfwa.—Abena Filipi 3:14.

Ukuya ku Fyalo fya Kutali

Ilyo batata bapwishishe ukushimikila mu Canada mu September 1921, Joseph F. Rutherford, uwali presidenti wa Watch Tower Society abatumine ukuya ku Caribbean island. Konse uko batata batambishe filimu wa “Photo-Drama of Creation,” abantu baleba aba nsansa ukutambako. Ilyo baali ku Trinidad, balembele kalata ukutweba ukuti: “Icikuulwa caliswile paa ica kutila abengi bafililwe ukwingila. Ubushiku bwakonkelepo na bo icikuulwa caiswile paa.”

Lyene mu 1923, batata batuminwe ku Brazil. Ilyo baali kulya, balelanda ku mabumba ya bantu ayakulisha icine cine, inshita shimo baleingisha fye na bantu incito ya kupilibula mu lulimi ulo abantu bengomfwa. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa ciNgeleshi ulwa December 15, 1923, lwalandile ukuti: “Ukufuma pa June 1 ukufika mu September pa 30, Munyina Young alandile imiku 21 ku mpendwa ya bantu 3,600; ukukumana mu mabumba nge cilonganino imiku 48, ukwasangilwe abantu bonse pamo 1,100; kabili asabankenye impapulo apa fye isha mu ciPortuguese ishafikile fye na ku mpendwa ya 5,000.” Ilyo batata balandile ilyashi ilyaleti “Amamilioni Abali Aba Mweo Lelo Tabakatale Abafwa,” abengi balyankwileko bwino.

Ilyo amaofeshi ya Sosaite ayapya mu Brazil yapeelwe pa March 8, 1997, akatabo umwalembelwe programu uwa kupeela ifikuulwa kalandilepo ukuti: “1923: E lyo munyina George Young afikile mu Brazil. Kabili ateyenye amaofeshi ya Sosaite pa kati ka musumba wa Rio de Janeiro.” Nangu cakuti kwali impapulo sha Baibolo mu ciSpanish, impapulo sha mu ciPortuguese na sho shalekabilwa, pantu e lulimi ululandwa sana mu Brazil. E ico kanshi pa October 1,1923, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatendeke ukusabankanishiwa mu ciPortuguese.

Ilyo baali mu Brazil, batata basangile abantu ba kubomba na bo abengi abashakalabwe. Umo pali abo aali mwina Portugal umukankaala uwaleitwa ukuti Jacintho Pimentel Cabral uwasuminishe ukuti ing’anda yakwe ilebomfiwa ukulonganinamo. Mu kwangufyanya, Jacintho alisumine cine ca mu Baibolo kabili pa numa aishileba na mu lupwa lwa pa Bethel mu Brazil. Umbi aali wacaice fye umwina Portugal umulimi uwe shina lya Manuel da Silva Jordão. Aumfwile ilyashi lya cintubwingi ilyalandile batata kabili ici e calengele ukuti abwelele ku Portugal mu kubomba pamo nga kolopota, nga fintu abatumikishi ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova baleitwa.

Batata balyendele nga nshi ne shitima mu misumba yonse iya mu Brazil, kabili balesanga fye na balesekelela. Pali lumo ulwa ishi nyendo, bakumenye abaupana Bony na Catarina Green, kabili balikele na bo pa milungu ibili no kubalondolwela Amalembo. Mupepi na bantu 7 aba muli ulu lwine lupwa balangishe ukuipeela kwabo kuli Yehova mu lubatisho lwa mu menshi.

Na umbi uo batata bakumene na o aali ni Sarah Bellona Ferguson mu 1923. Mu 1867 ilyo ali uwacaice, ena, na ndume yakwe Erasmus Fulton Smith na bonse aba mu lupwa, bakuukiile ku Brazil ukufuma ku United States. Ukutula mu 1899 alepokelela lyonse magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda ukupitila mu posti. Ukutandala kwa batata kulya kwali lishuko nga nshi kuli Sarah, abana bakwe batatu, e lyo na umbi umo uyo batata baleita abati bamayo baSallie ukuti bengabatishiwa. Ici cacitike pa March 11, 1924.

Tapakokwele sana ukufuma apo, batata baile mu kushimikila mu ncende shimbi isha ku South America. Pa November 8, 1924, balembele kalata ukufuma ku Peru ukutila: “E lyo napwisha fye ukushalika amatrakiti 17,000 mu misumba ya Lima na Callao.” Lyene balimine ukuya ku Bolivia mu kushalika amatrakiti. Ukulosha kuli uku kutandala, balembele ukuti: “Shifwe alepaala umulimo wesu. Umwina India umo ifi alingafwile nga nshi. Ing’anda yakwe yabela ku ncende ukwatula umumana wa Amazon. Uyu na o alesendako amatrakiti 1,000 ne fitabo fimo no kuyashalika ku mwakwe.”

Pa mulandu wa kupimpa kwa batata, imbuto sha cine ca mu Baibolo shalitandilwe mu ncende ishingi isha ku Central na South America. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa ciNgeleshi ulwa December 1, 1924, lwalondolwele ukuti: “George Young naikala mu South America pa myaka ibili no kucilapo nomba. Lyaba lishuko kuli uyu munyina watemwikwa ukutwala ubukombe bwa cine ku Punta Arenas, incende iyabela mu musumba uupiina uwitwa Magellan.” Batata baliluminishe fye no mulimo wa kushimikila mu ncende pamo nga Costa Rica, Panama, na mu Venezuela. Balitwalilile ukushimikila nangu line balwele ubulwele bwa mpepo kabili ici calengele ubumi bwabo ukubipa.

Baya ku Bulaya

Mu March 1925, batata balimine ukuya ku Bulaya, uko baleenekela ukushalika amatrakiti 300,000 mu Spain na mu Portugal no kupekanishisho kuti Munyina Rutherford akeselanda amalyashi ya cintubwingi. Nangu cibe fyo, pa numa babe nabafika, batata balombele ukutila Munyina Rutherford elanda yalya malyashi ya cintubwingi pa mulandu wa bulwani bwa bashimapepo kulya.

Mu kwankulako Munyina Rutherford ayambwile Esaya 51:16 apatila: “Nabikile icebo candi mu kanwa kobe, nakufimbilepo na mu cintelelwe ca kuboko kwandi, ukushimpe myulu, no kubike ca kulimbapo icalo, no kutila ku Sione, Ni we bantu bandi.” Pa mulandu wa ici, batata basondwelele ukuti: “Cine cine kufwaya kwa kwa Shikulu ukuti nkabalilepo ukubomba uyu mulimo kabili ifyashala akapwishishisha umwine.”

Pa May 10, 1925, Munyina Rutherford alandile ilyashi lyakwe ukubomfya kapilibula mu ciyanda ca kutambilamo ifiila ica Novedades mu Barcelona. Abantu ukucila 2,000 e basangilweko, ukusanshako fye na umo uwa mu buteko no wa kumulinda pa cisebele. Mu nshila imo ine, Munyina Rutherford alandile ilyashi ku bantu 1,200 mu Madrid. Yalya amalyashi yabalamwine ubuseko mu bantu abalekutika kabili ici calengele ukuti amaofeshi ya Sosaite yakuulwe mu Spain ayo, ukulingana na 1978 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, “yali no kulaangalilwa na munyina George Young.”

Pa May 13, 1925, Munyina Rutherford alandile ilyashi mu Lisbon, ku Portugal. Umulimo atandalile kulya walibombelwe, nangu cakuti bashimapepo baeseshe ukupumfyanya ukulongana ilyo balepunda no kutobaula ifipuna. Pa numa lintu Munyina Rutherford alandile amalyashi mu Spain na mu Portugal, batata batwalilile ukutambisha ulya programu wa “Photo-Drama,” kabili no kupekanishisha ukuti impapulo shilepulintwa no kutwalwa muli isho ncende. Mu 1927 balondolwele ukuti imbila nsuma “naisabankanishiwa mu misumba na mu matauni yonse mu Spain.”

Ukushimikila ku Soviet Union

Mu kukonkapo batata baile mu kubombela ku Soviet Union, kabili bafikile kulya mu August, 1928. Kalata balembele pa October 10, 1928 abelengwa ukuti:

“Ukutula apo naishila kuno Russia, kuti napepela ‘ubufumu ukwisa’ no mutima wandi onse. Ndesambilila ululimi panono panono. Kapilibula wandi na o muntu uwaibela nga nshi, nangu ca kuti muYuda, alisumina muli Kristu kabili alitemwa Baibolo. Nalipita mu fintu fimo ifya kucincimusha lelo nshishibe nshita bakansuminisha ukwikala kuno. Uyu mulungu wapwile napokelele icishibisho ukuti mfume mu calo ilyo amaawala 24 yashilapwa, lelo ici calibombelwepo pa kutila ningekala pa nshita yatantalilako.”

Batata balikumene na Basambi ba Baibolo bamo mu Kharkov, umusumba uukalamba mu Ukraine pali nomba, kabili ifyo balanshenye fyalengele balile ne filamba fya nsansa. Abantu abanono balebungana pamo ukutendeka icungulo bushiku ukufika pa kati ka bushiku lyonse. Muli kalata untu balembele pa lwa kulya kukumana na bamunyina, batata balembele ukuti: “Aba bamunyina, balibapoka ifitabo ifinono fintu bakwete kabili abalashi bankalwe cine cine, lelo bamunyina bena baba aba nsansa.”

Ubutumikishi bwa batata mu calo icali kale Soviet Union bwalilandilwepo muli broshuwa wapayanishiwe ku bantu abasangilwe ku kupeelwa kwa maofeshi ayapya pa June 21, 1997, mu St. Petersburg, ku Russia. Ulya broshuwa alanda ukuti batata balituminwe ku Moscow, kabili alondolola ukuti balipeelwe insambu “sha kupulinta ifitabo 15,000 ifyaletila Freedom for the Peoples (Ubuntungwa bwa Bantu na Bantu) ne ca kuti Where Are the Dead? (Abafwa Bali Kwi?) ifya kwananya mu Russia.”

Ilyo babwelele ku Russia, batata babatumine mu mulimo wa kwenda mu United States. Lintu baali mu South Dakota batandalile ing’anda ya kwa Nellena na nkashi nankwe Verda Pool, abo mu kupita kwa nshita babele bamishonari ku Peru. Aba babili balitashishe nga nshi pa fyo batata babombeshe mu butumikishi kabili batile: “Bamunyina ba mu nshiku sha kale cine cine balikwete umupashi wa bupainiya ilyo baleya ku fyalo fya kutali no tupe utunono lelo abatemwisha Yehova ukufuma pa nshi ya mitima yabo. Ici e calebafwa ukuti bapwishishishe imilimo yabo.”

Icupo no Bulendo bwa Cibili

Pa myaka iyi yonse, batata balelanshanya na Clara Hubbert uwaleikala ku cishi ca Manitoulin mu Ontario. Bonse babili balisangilwe kwi bungano lyabelele ku Columbus, Ohio, pa July 26, 1931, ilyo Abasambi ba Baibolo bapokelele ishina lya kuti Inte sha kwa Yehova. (Esaya 43:10-12) Umulungu umo pa numa ya ili ibungano balyupene. Tapakokwele, batata baliile na kabili pa bulendo bwa bumishonari ubwa cibili ukushinguluka ifishi fya Caribbean. Ilyo baali kulya, balyafwile ukupanga ifilonganino no kusambilishako bambi ifya kubomba ubutumikishi bwa ku ng’anda ne ng’anda.

Bamayo balepokelela ifikope, amakardi, na bakalata ukufuma ku Suriname, mu St. Kitts, ne ncende shimbi. Bakalata balelondolola fintu umulimo wa kushimikila walelunduluka kabili inshita shimo balelanda fye pa fyuni, inama, ne fimenwa fyaba ku ncende batata babelele. Mu June 1932, batata bapwishishe umulimo wabo mu Caribbean, no kubwelela ku Canada ukubomfya ishitima lya bapiina nga fintu balecita pe. Lyene bamayo na batata babombeleko umulimo wa kushimikila uwa nshita yonse, mu nshita ya mpepo mu 1932 na 1933 ku ncende iyabela mu Ottawa ne bumba ilikulu ilya batumikishi ba nshita yonse.

Baikele fye Panono no Lupwa Lwabo

Mu 1934, ndume yandi David alifyelwe. Ilyo fye aali umwaice, aleiminina pa cibokoshi ca kusungilamo ifisote ica bamayo no kwesha ukulanda “amalyashi.” Mu bumi bwakwe bonse alipimpa mu kubombela Yehova kwati fye fintu bawishi baali. Aba batatu baleenda na motoka, ninshi nabakakila ne cilimba pa mutenge, ilyo baletandalila ifilonganino fya ku lulamba lwa ku kabanga ukufika ku lulamba lwa ku masamba ulwa mu Canada. Nafyelwe mu 1938 ilyo batata balebombela mu British Columbia. Ndume yandi David alebukisha uko batata bambikile pa busanshi kabili bena na bamayo na David, bafukeme ukunshinguluka ilyo batata bapepele ipepo lya kutasha.

Mu 1939, pa mupepo, twaleikala mu Vancouver umo batata baletandalila ifilonganino. Pa makalata ayengi ayo twapokelela pali iyi myaka pali imo iyalembelwe pa January 14, 1939, ilyo baali mu Vernon, mu British Columbia. Batata balembeele baClara, baDavid na ine wine, ukutila: “Ndefwaya fye ukumuposhapo.” Muli uyu kalata mwali ubukombe kuli ifwe bonse. Balandile ukuti ukulobolola kwena kukalamba lelo ababomfi nabacepa.—Mateo 9:37, 38.

Pa numa ya mulungu umo apo babwelele ku Vancouver uko balebombela, batata bafwile icipuupu ilyo baali mu kulongana. Pa numa ya kubapima casangilwe ukuti balilwele kansa kuli bongobongo. Pa May 1, 1939, batata e lyo bafwile. Pali iyo nshita nali ne myeshi 9 e lyo David ali mupepi ne myaka 5. Bamayo abatemwikwa, na bo abakwete isubilo lya ku muulu, batwalilile aba bucishinka kuli Lesa ukufikila lintu bafwile pa June 19, 1963.

Ifyo batata baleyumfwa pa lwe shuko lyabo ilya kushimikila imbila nsuma mu ncende ishingi ishe sonde fyalilembwa bwino muli kalata balembele bamayo. Balembele ukuti: “Mu cikuuku Yehova ansuminishe ukuya kuli ishi ncende ngo lubuuto mu kutwala ubukombe bwa Bufumu. Ishina lyakwe ilya mushilo lilumbanishiwe. Mu kunakuka na mu kufilwafilwa na mu bunake, ubukata bwakwe bulabalika.”

Pali ino nshita bamwana ba George na Clara Young, pamo na beshikulu, ne fishikululwa na bo babombela Lesa wa kutemwa, Yehova. Nalyumfwa ukuti batata libili libili balebelenga ilembo lya AbaHebere 6:10, ilitila: “Lesa tali uushalungama; takalabe umulimo wenu, no kutemwa uko mwalangile kwi shina lyakwe.” Na ifwe bene tatwalaba imilimo ya batata.

[Icikope pe bula 23]

Batata, ku kulyo, ne ndume nabo shitatu

[Ifikope pe bula 25]

Batata (abeminine) na Munyina Woodworth, na munyina Rutherford, na munyina Macmillan

Pe samba: Batata (ku kuso) pe bumba na Munyina Russell

[Ifikope pe bula 26]

Batata na bamayo

Pe samba: Ubwinga bwabo

[Icikope pe bula 27]

Ine na David na bamayo imyaka pa numa ya mfwa ya batata