Mulandu Nshi Abantu Bashilecindikila

Abaletungulula?

“Ukukanaumfwila abatungulula ifya mapepo, abatungulula ifishili fya mapepo, abatungulula mu bwikashi na ba mu fikansa fya calo, kuli kwati cikuko icili mpanga yonse kabili nalimo bushiku bumo cikamonwa nge cintu icabipisha icacitike muli ilya myaka ikumi yapwile.”

NAPAPITA imyaka iingi ukutula muli ba 1960, imyaka ikumi iyo uwasoma imilandu ya kale kabili uwa mano ya calo Hannah Arendt alandilepo. Ilelo, ukukanacindika ubutungulushi kulebipilako fye ukucila kale.

Ku ca kumwenako, ilyashi lyali nomba line mu nyunshipepala ya The Times iya ku London lyatile: “Abafyashi tabasuminisha kafundisha ukutungulula umwana wabo pali bufi nga afwaya ukumusalapula balailishanya.” Ilingi line, abana babo nga basalapulwa pa sukulu, abafyashi balaya mu kutiinya bakafundisha no kubasansa.

Uulandilako akabungwe ka bakafundisha bakalamba aketwa National Association of Head Teachers mu Britain atile: “Icinabwingi batila ‘Nalikwata insambu pa bana,’ lelo tabasosa ukutila ‘Naba ne milimo ya kubafunda.’” Abafyashi bamo tabafunda abana babo ukumfwila ubutungulushi kabili tababalungika iyo—kabili tabasuminisha bambi ukubalungika. Kalemba wa mikululo Margarette Driscoll alembo kuti, abana abafwaya sana ukukwata “insambu” balasuminishiwa ukusuula ubutungulushi bwa bafyashi na bakafundisha, kabili icifumamo cintu cayeba—e kutila mufuma “inkulo ipya iya bantu bashicindika ubutungulushi kabili abashaishiba bwino ukulekanya icalungama ne calubana.”

Icipande caleti “Inkulo Yaonaika” muli magazini wa Time ukwabulo kupita mu mbali calandile pa fyo abacaice abengi mu Russia bakalifiwa, cayambwile amashiwi ya kwa kemba wa nyimbo sha rapu uwalumbuka nga nshi ayaleti: “Bushe umuntu uwafyalwa pano calo, apashaba ukwikalila umuyayaya kabili apabula no mulinganya, engacetekela shani abantu?” Uwasoma ifya mikalile ya bantu Mikhail Topalov nao asuminisheko amashiwi yaleti: “Aba bacaice tabatumpa iyo. Balomfwa kuntu ubuteko bubepa abafyashi babo, balamonako uko abafyashi babo balufya indalama isho baseekesha mu mabanki na kuntu incito shabo shipwa. Bushe kuti twaenekela abacaice ukucindika ubutungulushi?”

Kwena, kuti calubana ukutila, abana kukula beka fye e bashicetekela ubutungulushi. Pali ndakai, abantu ba mishinku yalekanalekana tabacetekela ubutungulushi bonse, kabili balabusuusha. Bushe ici cilolele mu kutila takwingaba ubutungulushi ubwingacetekelwa? Ubutungulushi “maka nelyo insambu sha kutungulula, ukupingula, nelyo ukulesha abantu ukucita fimo,” kabili kuti bwaletako ifisuma. Ubutungulushi kuti bwalenga ciwamine umuntu umo umo na bekashi bonse. Icipande cikonkelepo calalondolola ifyo ubutungulushi bwingaletako ubusuma.