Bakilileni Ishina Lyenu

UUSHILA amaplani ya fikuulwa ifisuma aipangila ishina lya kuti ni kashila-ng’anda uwaishibisha. Umukashana uubombesha sana mu fya ku sukulu eshibikwa ukuti musambi wa mano. Nangu fye uushicita nangu kamo kuti aipangila ishina lya kuti mbokoya. Pa kukomaila pa bucindami bwa kupanga ishina lisuma, Baibolo itila: “Ishina lisuma lyawamo kucila ifyuma ifingi, ukushimikwa kusuma kwacila silfere na golde.”—Amapinda 22:1, An American Translation.

Ishina lisuma lipangwa ne ncitilo shinono ishingi pa nshita ntali. Lelo kuti lyaonaulwa ku ncitilo fye imo iya buwelewele. Ku ca kumwenako, ukucita bucisenene limo fye kuti kwaonaula ukushimikwa kusuma. Mu cipandwa 6 ice buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda, Solomone, Imfumu ya Israele wa pa kale yatusoka pa lwa mibele ne ncitilo ifingonaula ukushimikwa kwesu na bucibusa bwesu na Yehova Lesa. Pali ifi fintu paba ukulaya ifilayo ukwabula ukutontonkanya bwino, bumbokoya, na bucisenene, ifintu ifyo Yehova apata. Ukumfwila uku kupanda amano kukatwafwa ukubakilila ishina lyesu ilisuma.

Ipokololeni ku Kulaya mu Buwelewele

Icipandwa calenga 6 ica Amapinda catendeka na mashiwi ya kuti: “We mwana wandi, nga walekelo mubiyo iciikatilo, wafunkanino mweni mu minwe yobe ukumufutila, ninshi waikatwa ku citeyo ca fyebo fya mu kanwa kobe, no kufyambatwa ku fyebo fya mu kanwa kobe; e lyo cite ci, we mwana wandi, no kuipokolola, pantu waingila mu minwe ya mubiyo; kabiye, kalambe, no kukolopeko mubiyo.”—Amapinda 6:1-3.

Ili pinda liletufunda ukukanaingila mu makwebo ya bambi, maka maka abo tushaishiba. Ca cine, abena Israele, balekabila ‘ukwafwa bamunyinabo ababusu kabili abashalekwata indalama.’ (Ubwina Lebi 25:35-38, NW) Lelo abena Israele bamo abashatekenye baleingila mu makwebo no kusanga indalama pa kweba bambi ‘ukubalekela iciikatilo,’ icalelenga ababalekela iciikatilo ukushala ne misha nga tabalipile. Na lelo ifya musango yu kuti fyacitika. Ku ca kumwenako, utwampani twa fya ndalama kuti twafwaya umo ukusaina pamo no ulekongola pa kuti basumine ukumupeela loni iingafya ukubwesha. Mwandi buwelewele ukwangufyanya ukwimininako bambi mu milandu ya musango yo! Kuti calenga twaonaula indalama, no kutupangila fye ishina lyabipa ku mabanki na ku bakongwesha indalama bambi!

 Ni shani nga twaisanga mu bwafya bwa kucita cimo ico twamwene ukuti ca mano pa kubala lelo ilyo twacibebeta sana twasanga ukuti tamwali mano? Ukupanda amano kwa kuti, fumyapo icilumba no ‘kukolopeko mubiyo,’ ukumupaapaata pa miku ingi. Tufwile ukwesha apo twingapesha ukulungika imilandu. Ulupapulo lumo lutila: “Esheni inshila iili yonse iingabomba ukufikila mwasuminishanya no mulwani wenu no kukalulula ubwafya, pa kuti imwe no lupwa lwenu tamushele na nkongole.” Kabili ici cifwile ukucitwa bwangu, pantu imfumu yakonkanyapo aiti: “Wisuminisha tulo ku menso yobe, nangu kushinshila mu nkopyo shobe, uipokolole nga kakonge ku citembo, kabili nge cuni ku minwe ya wa citeyo.” (Amapinda 6:4, 5) Caliwamapo, nga cingacitika, ukufuma mu fipangano ficitwa mu buwelewele ukucila ukwikatwamo.

Beni Abapikintika ngo Bubenshi

Solomone akonkomesha ati, “kabiye ku bubenshi, we mbokoya, kamone imibele ya buko, ube na mano.” Mano nshi twingasambilila ukufuma ku mibombele ya bubenshi bwacepesha? Imfumu yayasuka ati: “Nelyo tabwakwata cilolo, nangu ni kaangalila, nangu ni kateka, buteyanye cilyo ca buko ulusuba, bututile ca kulya ca buko mu nshita ya kulobolola.”—Amapinda 6:6-8.

Ububenshi bwaliteyanishiwa bwino kabili bulabombela pamo nga nshi. Ukubomfya fye umununsha, buitutilile ifilyo fya ku ntanshi. “Tabwakwata cilolo, nangu ni kaangalila nangu ni kateka.” Ca cine, nyina eko aba, lelo etwa nyina wa bubenshi pa mulandu fye wa kuti alabikila amani kabili e mwine wa mushi. Tapeela mafunde. Nangu line tabwakwata umukalamba wa ncito uwa kubucincisha, ububenshi lyonse bulabombesha.

Bushe na ifwe tatulingile ukupikintika ngo bubenshi? Ukubombesha no kutukuta ukuwamya imibombele yesu kusuma nampo nga baletubebeta nelyo iyo. Ca cine, ku sukulu, ku ncito, na mu mibombele yesu iya ku mupashi, tufwile ukubombesha. Nga fintu ububenshi bumwenamo mu kupikintika, e fyo Lesa afwaya na ifwe ‘ukumone cisuma mu kucucutika kwesu konse.’ (Lukala Milandu 3:13, 22; 5:18) Ifilambu fya kubombesha, ni kampingu wasanguluka no kwikushiwa.—Lukala Milandu 5:12.

Solomone aesha ukubuusha mbokoya mu tulo ne fipusho fibili ifya mu lyashi ati: “Ulefisha lilali pa kusendama, we mbokoya? Ukabuuka lilali mu tulo tobe? Pa kumwesha mu milandile yakwe, imfumu yalundapo ati: “Uleti, Mone utulo tunono, ukushinshila kunono, ukolopa amaboko kunono pa kusendama—kabili buleiso bupina bobe nge cipondo, no kubulwa kobe ngo muntu uwasakalala.” (Amapinda 6:9-11) Ilyo mbokoya alambalele, ubupina bwaiso lubilo ngo mupuupu no kubulwa kwakwe ngo muntu uwasakalala. Amabala ya kwa mbokoya bwangu bwangu yaisulamo amankumba na kaenya. (Amapinda 24:30, 31) Ubukwebo bwakwe bulonaika mu nshita fye inono. Kufika ku nshita nshi umwine wa ncito engatekelesha umubomfi uushibomba? Kabili bushe umusambi uwakwata ubunang’ani bwa kusoma kuti abomba bwino ku sukulu?

Beni Abafumacumi

Pa kulondolola imibele imbi iyonaula ishina lya muntu mu bwikashi na bucibusa bwakwe na Lesa, Solomone atwalilila ati: “Umuntu icinangwa, incitatubi, untu enda no kupondama kwa kanwa, uushinisha ku menso yakwe, uusholokota ku makasa yakwe, uulanga ku minwe yakwe, uwelenganyo bubi ifya kupililika mu mutima wakwe, mu nshita yonse atando lubuli.”—Amapinda 6:12-14.

 Ifi balondolola e fyaba uufutika. Uwa bufi ilingi alesha ukufisa ubufi bwakwe. Mu nshila nshi? Te mu “kupondama kwa kanwa” fye lelo na mu mibomfeshe ya mubili. Uwasoma umo atila: “Ukubomfya umubili, imyumfwikile ye shiwi, ne fyo icinso cilemoneka ni nshila shimo isho umuntu engafutikilamo; kuti alemoneka uwafumaluka pa menso, lelo umuntontonkanya waba uwabipa kabili ne fikansa.” Uyo muntu icinangwa, elenganyo bubifi kabili emya ifikansa inshita yonse. Cikaba shani kuli wene?

Iyi mfumu ya Israele yayasuka ati: “Ni pali ici kukapumikishisho kwisa akayofi kakwe, bwangu bwangu akafunaulwa, no kubulo kupola.” (Amapinda 6:15) Ilyo uwa bufi aishibikwa, ishina lyakwe lilonaika apo pene fye. Nani akamucetekela na kabili? Impela yakwe ikaba kayofi, pantu “aba bufi bonse” baba pa bakafwa ku ciyayaya. (Ukusokolola 21:8) Nangu cafye shani, shi ‘natwende [abafumacumi, NW] muli fyonse.’—AbaHebere 13:18.

Pateni Ico Yehova Apata

Mwandi ukupata icabipa kulatucingilila ku ncitilo shonse ishonaula ukushimikwa kwesu! Lyene, bushe tatufwile ukupata icabipa? Lelo, bushe cinshi tufwile ukupata? Solomone atila: “Kuli ifintu mutanda ifyo Yehova apata, awe ifintu cinelubali fya muselu kuli wene: amenso ayaisansabika, ululimi lwa bufi, iminwe iisumyo mulopa wa kaele, umutima uwelenganya amapange ya buncitatubi, amakasa ayayangufyanyo kubutukila ku bubi, inte ya bufi iilande fya bufi, no utando lubuli pa kati ka bamunyina.”—Amapinda 6:16-19.

Ifintu 7 ifyo ipinda lyalumbula e fikalamba fikalamba kabili fisanshamo ububifi mupepi na bonse. “Amenso ayaisansabika” na “umutima uwelenganya amapange ya buncitatubi,” shaba ni membu ishicitwa mu muntontonkanya. “Ululimi lwa bufi” ne “nte ya bufi” mashiwi ya lubembu. “Iminwe iisumyo mulopa wa kaele” na “makasa ayayangufyanyo kubutukila ku bubi” shaba ni ncitilo sha bubifi. Ne co Yehova apata sana muntu uwatemwa ukubalamuna ulupato pa bantu abengekala capamo mu mutende. Ukufushiwa kwa mpendwa ukufuma pali 6 ukufika kuli 7 kulelangilila ukuti umutande taupwile, pantu incitilo sha bubifi isha bantu shilafulilako cila nshita.

Cine cine, tufwile ukupata ifyo Lesa apata. Ku ca kumwenako, tulingile ukutaluka “amenso ayaisansabika” nelyo icilumba conse. Ulwambo lucena ukwabula no kutwishika lulingile ukutalukwa, pantu kuti lwaleta “ukukansana pa ba bwananyina.” Napamo te kuti ‘tusuumye umulopa wa kaele’ nga twatandanya amang’umfung’umfu yabipa, twalengulula apabula umulandu, nelyo twabepa ubufi, lelo kuti twaonaula ukushimikwa kusuma ukwa muntu umbi.

“Wikumbwa Kuyemba Kwakwe”

Solomone atendeka ukufunda kwakonkapo pa kusosa ati: “We mwana wandi, bake funde lya kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko; fikakile mu mutima obe pe, fikobeke mu mukoshi obe.” Umulandu? “Pa kwendauka kobe Amano yakulakutungulula, pa kusendama kobe yakulakulinda, ilyo washibuka yene yakulakulansha.”—Amapinda 6:20-22.

Bushe ukukushiwa umwabela Amalembo cine cine kuti kwatucingilila ku citeyo ca bucisenene? Ee, kuti kwatucingilila. Twaebwa ukuti: “Ifunde ni nyali, na malango cengelo, no kwebaula kwa kusalapula ni nshila ya ku mweo, ku kukubaka ku mwanakashi mubi, ku fya kutasha fya bubumbimunda ifya lulimi lwa mwanakashi umbi umbi.” (Amapinda 6:23, 24)  Ukwibukisha ukufunda kwaba mu Cebo ca kwa Lesa no kukubomfya nge ‘nyali ku makasa yesu kabili ngo lubuuto ku nshila shesu’ kukatwafwa ukucincintila ukubeleleka kwa mwanakashi nelyo fye umwaume cisenene.—Amalumbo 119:105.

Imfumu ya mano yakonkomesha ati: “Mu mutima obe wikumbwa kuyemba kwakwe, kabili wileka akwikatile ku nkopyo shakwe.” Mulandu nshi? “Pantu pa mulandu wa mwanakashi cilende umuntu esa ku mupusa wa mukate, lelo umukashi wa muntu alonsho mweo uwafinisha.”—Amapinda 6:25, 26.

Bushe Solomone alelanda ukuti umukashi umucende e cilende? Napamo. Nelyo nalimo alecilanya ififuma mu kucita ubulalelale no mwanakashi cilende ne fifuma mu kucita ubucende no mukashi wa mwine? Uucito bulalelale na cilende “esa ku mupusa wa mukate,” ku bupina bwabipisha. Kuti alwala fye na malwele yakalipisha kabili ayalemanika ayapishiwa mu kulaalana, ukusanshako ubulwele bwipaya ubwa AIDS. Cimbi na co, uufwaya ukucita ubulalelale na muka mwine, kuti aba mu bwafya bwine bwine ilyo line ukulingana na Malango. Umukashi umucende, alenga “umweo wafinisha” uwa muntu alebembuka nankwe ukuba mu bwafya. Ulupapulo lumo lwatile: “Icilepilibulwa pano, te kwipifya fye ubumi ukupitila mu kuipoosaika. . .., umubembu kuti afwilapo.” (Abena Lebi 20:10; Amalango 22:22) E co, nangu umwanakashi wa musango yo ayembe shani, te wa kukumbwa.

‘Wisendelo Mulilo pa Cifuba Cobe’

Pa kukomaila na kabili pa bwafya bwaba mu bucende, Solomone alundapo ati: “Bushe umuntu kuti asendelo mulilo pa cifuba cakwe, na malaya yakwe ukupya iyo? Bushe umuntu engenda pa misolilo, na makasa yakwe ukubabuka iyo?” Alondolola ubupilibulo bwa ici cilangililo ati: “Ifyo fine uwaingila kuli muka munankwe: onse uwakumyako takabe uwa kaele.” (Amapinda 6:27-29) Cine cine, umubembu wa musango yu akakandwa.

Twacinkulwako ukuti: “Abantu [tabasuula, NW] fye umupupu ilyo aiba ku kupansho mweo wakwe ilyo ali ne nsala.” Nalyo line, “nga asangwa, akabweseshapo imiku cinelubalil, no kupeele fyuma fyonse fya mu ng’anda yakwe.” (Amapinda 6:30, 31) Mu Israele wa pa kale, umupuupu ali no kubweseshapo nangu fye fyonse ifyo akwete. * Kanshi umucende nalinga nga nshi ukukandwa pantu tapaba na mulandu wa kucitila ubucende!

Solomone atila: “Uucito bucende no mwanakashi abula amano.” Uwabula amano, taba na kupingula kusuma, pantu “aleonaulo mweo wakwe ku co acita.” (Amapinda 6:32) Mu mimonekele kuti alemoneka uwa mibele isuma, lelo ubuntu bwa mu kati bwalipelebela icabipisha.

Fingi fyasanshiwa mu fisabo umucende alobolola. “Icipumo no kucendwa akafisanga, no kuseebana kwakwe takwakapaswe; pantu ubufuba bwimye cipyu ca mulume, na o takalanguluke mu bushiku bwa cilandushi; ica kukonsolwela conse takacangwe, takasumine nangu aufushe fisakanwa.”—Amapinda 6:33-35.

Umupuupu kuti afuta pa co ebile, lelo umucende te kuti alipile icifuta mulandu. Bushe cinshi engalipila umwine wa mukashi uukalipe? Nangu kacita wa fibi apaapaate shani, tengalangulukilwako. Umucende tengapeela nangu cimo icingaba mafuto pa lubembu lwakwe. Ukuseebana no kusaalulwa fitwalilila ukuba pe shina lyakwe line. Na kabili te kuti aikonsolwele nelyo ukuilubula ukufuma ku kukandwa kwamulinga.

Ifyo cawama ukutaluka ubucende pamo pene ne myendele ne mibele ingonaula ishina lyesu ilisuma no kuseebanya Lesa! E co, natube abacenjela ukukanapanga ifilayo mu buwelewele. Shi natwishibikwe ukuti tulapikintika no kuti tuli ba cishinka. Kabili ilyo tuletukuta ukupata ico Yehova apata, shi natupange ishina lisuma na wene e lyo na banensu.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 25]

Cenjeleni ilyo mulesainina pamo no ulepoka loni

[Icikope pe bula 26]

Beni abapikintika ngo bubenshi

[Icikope pe bula 27]

Talukeni ulwambo lucena