Yoshia Waicefya Alisenaminwe Kuli Yehova

YOSHIA, Umwana wa mfumu ya mu Yuda uwa myaka 5 afwile natulumushiwa. Nyina, Yedida, aleloosha. Yedida aleloosha pantu bashikulu wa kwa Yoshia, Imfumu Manase, nabafwa.—2 Ishamfumu 21:18.

Nomba Amone, wishi wa kwa Yoshia, e ukaba imfumu ya Yuda. (2 Imilandu 33:20) Pa numa ya myaka ibili (659 B.C.E.), Amone bamwipaya ku babomfi bakwe. Abantu na bo baipaya abaimine mfumu no kuleka Yoshia abe imfumu. (2 Ishamfumu 21:24; 2 Imilandu 33:25) Ilyo Amone aleteka, Yoshia abeleshe ukumfwa icena ca fye fungo icasalanganine mu Yerusalemu pa mulandu wa fiipailo ifyali pa mitenge ifyo abantu balebomfya pa kushinshimuna balesa ba bufi. Bashimapepo ba cisenshi balebungana, kabili abaipeelesha ku fya mapepo—pamo pene na bamo abaleitunga ukupepa Yehova—balelapa kuli lesa Milkomu.—Sefania 1:1, 5.

Yoshia naishiba ukuti Amone alibifishe pa kupepa balesa ba bufi. Kabili iyi mfumu yacaice iya Yuda yaumfwikisha ukubilisha kwa kwa Sefania kasesema wa kwa Lesa. Ilyo Yoshia ali ne myaka 15 (652 B.C.E.), ali nateka pa myaka 8 kabili apampamina pa kumfwila amashiwi ya kwa Sefania. Ilyo acili kalume, Yoshia atendeka ukufwaya Yehova.—2 Imilandu 33:21, 22; 34:3.

Yoshia Atendeka Ukubomba!

Imyaka ine yapita kabili Yoshia atendeka ukufumya ukupepa kwa bufi mu Yuda na Yerusalemu (648 B.C.E.). Aonaula ifilubi, baAshera, ne fiipailo fyalebomfiwa pa kupepa Baali. Ifimpashanya fya balesa ba bufi fyatobwa no kufishonaula ukufisangula ulukungu no kulukuba pa nshishi sha balya abalepeela amalambo kuli fyene. Ifiipailo fyalebomfiwa mu kupepa kushasanguluka fyasaalulwa lyene fyaonaulwa.—2 Ishamfumu 23:8-14.

Umulimo wa kwa Yoshia uwa kuwamye mipepele ucili uletwalilila ilyo Yeremia, umwana wa kwa shimapepo umwina Lebi aisa mu Yerusalemu (647 B.C.E.). Yehova Lesa asala Yeremia wacaice ukuba kasesema wakwe, kabili fintu abilisha ubukombe bwa kwa Yehova no mupampamina! Yoshia alingene fye imyaka na Yeremia. Te mulandu na lulu untu Yoshia aimishe no kubilisha kwa kwa Yeremia, bwangu bwangu abantu babwekeshapo ukuitumpa mu mipepele ya bufi.—Yeremia 1:1-10.

Icacindamisha Casangwa!

Papita imyaka isano. Yoshia wa myaka 25 nateka pa myaka mupepi na 18. Aita Shafani, kalemba, na Maaseya, cilolo wa musumba; na Yoa, kebukisha. Imfumu yakonkomesha Shafani ukuti: ‘Kebe Hilkia shimapepo mukalamba, ukuti asende isha silfere ishaletwa mu ng’anda ya kwa Yehova, isho abalindo mwinshi balonganika ukufuma ku bantu no kushipeela ku babomba umulimo pa kuti bengawamya ing’anda ya kwa Yehova.’—2 Ishamfumu 22:3-6; 2 Imilandu 34:8.

Ukutendeka ku maca, abaume ba kuwamya itempele nabapikintika pa kucito mulimo. Yoshia atasha Yehova pantu abaume balebomba umulimo, balewamya ifyaonawilwe ne fikolwe fyakwe fimo ifibifi ku ng’anda ya kwa Lesa. Ilyo umulimo waletwalilila, Shafani aisa mu kufisha amashiwi. Cinshi asendele? Moneni, nasenda icimfungwa! Alondolola ukuti Shimapepo Mukalamba Hilkia nasanga  “ibuuku lya malango ya kwa Yehova ilyapeele Mose.” (2 Imilandu. 34:12-18) We cintu ubusuma—ukwabula ukutwishika cali cimfungwa ca Malango cilya cine Lesa alembeele Mose!

Yoshia alefwaisha ukumfwa amashiwi yonse ayali mwi buuku. Ilyo Shafani alebelenga, imfumu ileumfwa ifyo ifunde limo na limo liikumine na fintu likumine abantu. Icamupesha amano ukucilamo ni pa fintu ibuuku likomaila pa kupepa kwa cine ne fyo lisobela ifinkunka ne fyo abantu bakatamfiwa mu calo nga ca kuti baitumpa mu kupepa kwa bufi. Nomba ilyo ailuka ukuti te fyonse ifyaba mu malango ya kwa Lesa ifyacitwa, Yoshia alepula amalaya yakwe kabili aeba Hilkia, Shafani, na bambi ukuti: ‘Kepusheni kuli Yehova pa fyebo fye buuku ili; pantu cikulu icipyu ca kwa Yehova icilepya pali ifwe pa kuti bashifwe tabaumfwile ifyebo fye buuku ili.’—2 Ishamfumu 22:11-13; 2 Imilandu 34:19-21.

Icebo ca kwa Yehova Casabankanishiwa

Ababomfi ba kwa Yoshia baima ubulendo no kuya kuli Hulda kasesema mwanakashi mu Yerusalemu kabili babwela ukwisalanda ifyo bendele. Hulda nabeba icebo ca kwa Yehova, ukulangilila ukuti utuyofi twalembelwe mwi buuku lisangilwe tuli no kuponena ulu luko lusangu. Nangu cibe ifyo, pa mulandu wa kuba uwanakila kuli Yehova Lesa, Yoshia tali na kucula kuli utu tuyofi nakalya. Akalonganikwa kuli bawishi no kutwalwa ku nshishi yakwe mu mutende.—2 Ishamfumu 22:14-20; 2 Imilandu 34:22-28.

Bushe ukusesema kwa kwa Hulda kwalilungeme, apo Yoshia afwile mu bulwi? (2 Ishamfumu 23:28-30) Ee, pantu “umutende” untu alonganikilwemo ku nshishi yakwe wapusana na “kayofi” kali no kuponena pali Yuda. (2 Ishamfumu 22:20; 2 Imilandu 34:28) Yoshia afwile ilyo akayofi takalaisa aka mu 609 ukufika mu 607 B. C. E. ilyo abena Babele tabalashinga no konaula Yerusalemu. Kabili ‘ukulonganikwa kuli bawishi’ takupilibula ukuti ninshi umo takafwe imfwa yabipa. Ishiwi lyabomfiwa kuti lyapilibula fyonse imfwa yabipa ne ishabipa.—Amalango 31:16; 1 Ishamfumu 2:10; 22:34, 40.

Ukupepa kwa Cine Kwakula

Yoshia alonganika abantu ba mu Yerusalemu pe tempele no kubabelengela “ifyebo fyonse ifye buuku lya cipingo” ilyasangilwe mu ng’anda ya kwa Yehova. Lyene apinga icipingo ku “kukonka Yehova no kubaka amafunde yakwe ne fishimiko fyakwe umutima onse kabili umweo onse ku kufishe fyebo fya cipingo ici ifyalembwa mwi buuku ili.” Na bantu bonse baingila mu cipingo.—2 Ishamfumu 23:1-3.

Nomba imfumu Yoshia yaimya lulu na umbi kwati uwacila pali ulya yaimishe pa kubala uwa kukaanya ukupepa utulubi. Bashimapepo ba balesa bambi bambi aba mu Yuda incito yapwa. Bashimapepo abena Lebi abaitumpile mu mipepele yakowela baleshiwa ukubombela pa ciipailo ca kwa Yehova, kabili imisansama yakuulilwe lintu Imfumu Solomone yaleteka casoswo kuti tailingile ukupepelapo. Uyu lulu wa kuwamya imipepele acitwa fye na mu ncende mwabelele Ubufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele, ubwawishiwe ku bena Ashuri (740 B.C.E.).

Mu kufikilisha amashiwi yalandilwe no “muntu wa kwa Lesa” uushalumbulwa ishina imyaka 300 ku numa, Yoshia aoca amafupa ya bashimapepo ba kwa Baali pa ciipailo cakuulilwe ne mfumu Yeroboamu mu Betele. Imisansama yali mulya na mu misumba imbi yaonaulwa, kabili bashimapepo ba tulubi baipaiwa no kubaninika nge lambo pa fiipailo aba bene balepelela amalambo.—1 Ishamfumu 13:1-4; 2 Ishamfumu 23:4-20.

Ica Kucilila Cacindamisha Cacitwa

Imilimo ya kwa Yoshia iya kulundulula ukupepa kwasanguluka iletungililwa na Lesa. Imfumu ikatwalilila ukutasha Lesa pa kutila abantu “tabafumine mu kukonka Yehova Lesa wa bashibo” inshiku sha iko shonse. (2 Imilandu 34:33) Kabili bushe Yoshia kuti alaba shani cilya ica kucitika cishaiwamina icacitike mu mwaka walenga 18 ilyo aleteka?

Imfumu yaeba abantu bonse aiti: “Citeni ica kucilila kuli Yehova Lesa wenu, ifyo calembwa mwi buuku ili lya cipingo [ilyasangwa nomba line].” (2 Ishamfumu 23:21) Yoshia asangalala pa kumona fintu abantu bayankula bwino. Imfumu yasangwilako inama sha pa ca Kucilila 30,000 ne ng’ombe 3,000 ku mutebeto. We ca Kucilila! Mu nshila shonse fye, pamo nga mu fya kuninika, ukupekanya kusuma, ne mpendwa ya bakapepa, takwacitilwe ica Kucilila nge ci ukutula pa nshiku sha kwa Samwele kasesema.—2 Ishamfumu 23:22, 23; 2 Imilandu 35:1-19.

 Alooshiwa Nga Nshi Ilyo Afwa

Mu myaka yashalako 31 iya bufumu bwakwe (659-629 B.C.E.), Yoshia atwalilila ukuba imfumu isuma. Ilyo ukuteka kwakwe kwapalama ku kupwa, aumfwa ukuti Farao-neko imfumu ya Egupti ilepanga ukupita mu Yuda pa kuyakumanya imilalo ya Babele no kwafwilisha imfumu ya Ashuri mu Karkemishi ku mumana wa Yufrate. Yoshia afuma ku kulwisha abena Egupti, umulandu acitile ico tawaishibikwa nakalya. Neko atuma inkombe kuli wene, ati: “Leka ukuyobeka mu mulandu wa kwa Lesa, uuli pamo na ine, ukuti ekonaula.” Lelo Yoshia aifungushanya no kulwisha abena Egupti pa Megido ukwesha ukuti ababwekeshemo.—2 Imilandu 35:20-22.

Ifyo cabipa ku mfumu ya ba Yuda! Abalwani bapoosela umufwi pa mfumu, kabili yaeba ababomfi ba iko, aiti: “Mfumyeniko, pantu nalaswe cibi.” Bafumya Yoshia mwi celeta lyakwe ilya bulwi, bamuninika na pe celeta limbi, no kumutwala ku Yerusalemu. Ilyo bafika nelyo ilyo bacili mu nshila ukuya ku musumba, Yoshia aleka umweo. Ubulondoloshi bwapuutwamo butila, “ e ko afwilile, no kushiikwa mu nshishi sha bawishi. Abena Yuda na Yerusalemu bonse balaloosha Yoshia.” Yeremia alimulooseshe, kabili abantu basosele imfumu mu nyimbo shabo isha bulanda ukufuma ilyo.—2 Imilandu 35:23-25.

Cine cine, Imfumu Yoshia yalilufyenye icibi ilyo yaile mu kulwisha abena Egupti. (Amalumbo 130:3) Lelo nangu cibe fyo, ukuicefya no kushangila kwakwe mu kupepa kwa cine fyamuletele ukusenamina kwa kwa Lesa. Fintu ubumi bwa kwa Yoshia bulangilila bwino ukuti Yehova asenamina ababomfi bakwe abaipeelesha kuli wene abaicefya!—Amapinda 3:34; Yakobo 4:6.

[Icikope pe bula 29]

Imfumu yacaice Yoshia yafwaile Yehova no mukoosha

[Icikope pe bula 31]

Yoshia aonawile imisansama no kulundulula ukupepa kwa cine