Ifyo Lesa Amona Umusangwela
Ifyo Lesa Amona Umusangwela
“Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti ucenjele, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo.”—ESAYA 48:17.
1, 2. (a) Bushe abantu abengi bamona shani umwaume ukusendama no mwanakashi? (b) Bushe Abena Kristu bena bamona shani ici?
NDAKAI, mu fyalo ifingi, abengi tabafwaya nangu umo ukubebako pa lwa myendele. Abantu bamona ukuti umwaume ukusendama no mwanakashi ni nshila ya cifyalilwa iya kulangilamo ukutemwa no kuti bafwile ukucite co ilyo lyonse bafwaya. Batila umwaume ukusendama no mwanakashi te kwa mu cupo fye kabili nga ca kuti tapali uubipilwe, ninshi tapali icilubene mu kuisalila ifyo umo afwile ukucita. Mu kumona kwabo, abantu tabafwile ukubapingula pa fyo bacita, maka maka pa fya baume ukusendama na banakashi.
2 Abaishiba Yehova bena bamwena mu nshila imbi. Balaitemenwa ukukonka ico Amalembo yasosa pantu balitemwa Yehova kabili bafwaya ukumutemuna. Balishiba ukuti Yehova alibatemwa kabili abatungulula mu nshila ibawamine, ubutungulushi ububalenga ukumwenamo icine cine no kuba aba nsansa. (Esaya 48:17) Apo Lesa e Ntulo ya mweo, cilimo amano ukuti eo bafwile ukuleka alebatungulula mu fyo babomfya imibili yabo, maka maka muli uyu mulandu wayampana sana no kukwata abana.
Ca Bupe Ukufuma Kuli Kabumba Wakwata Ukutemwa
3. Finshi abengi mu Kristendomu basambilishiwa pa lwa mwaume ukusendama no mwanakashi, kabili fyapusana shani ne fyo Baibolo isambilisha?
3 Ukupusanako ne calo ca lelo, bamo mu Kristendomu basambilisha ati umwaume ukusendama no mwanakashi ca nsoni, bupulumushi, no kuti “ulubembu lwa pa kubala” mwi bala lya Edene lwali lwa kusendama kwa kwa Adamu na Efa. Icisambilisho ca musango yo calipusana ne co Amalembo yapuutwamo yasosa. Baibolo ilosha ku bantunse ba kubalilapo babili ati “umwaume no mukashi wakwe.” (Ukutendeka 2:25) Lesa abebele ukukwata abana, ukusosa ati: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe Sonde.” (Ukutendeka 1:28) Te kuti cibemo amano kuli Lesa ukweba Adamu na Efa ukufyala abana lyene no kubakanda pa kucita ifyo abebele.—Amalumbo 19:8.
4. Mulandu nshi Lesa apeelele abantunse amaka ya mwaume ukusendama no mwanakashi?
4 Mu fyo Lesa aebele abafyashi besu aba kubalilapo, na kuli Noa na bana bakwe, tulemonamo ukuti umulandu uukalamba uwa kupangila icupo, wa kufyala abana. (Ukutendeka 9:1) Lelo, Icebo ca kwa Lesa cilangilila ukuti ababomfi bakwe abaupana tabafwile ukulakumana fye ukukumana kwa mu cupo pa mulandu wa kufwaya fye ukufyala abana. Ukwampana kwa musango yo kuti kwaikusha bwino inkuntu no kukabila kwa mubili no kuba intulo ya buseko ku baupana. E nshila ya kulangishishamo ukutemwa kwashika kuli umo no munankwe.—Ukutendeka 26:8, 9; Amapinda 5:18, 19; 1 Abena Korinti 7:3-5.
Amafunde ya Bulesa
5. Fibindo nshi Lesa abika pa bantunse ifya mwaume ukusendama no mwanakashi?
5 Apo ukusendama kwa mwaume no mwanakashi caba bupe ukufuma kuli Lesa, ifunde lilingilwe ukukonkwa. Ici cishinte cilabomba na mu cupo. (Abena Efese 5:28-30; 1 Petro 3:1, 7) Calibindwa umwaume ukusendama no mwanakashi nga tabaupana. Baibolo taipita na mu mbali pali uyu mulandu. Mu Malango Lesa apeele uluko lwa bena Israele, mwalembelwe ati: “Wilacita bucende.” (Ukufuma 20:14) Pa numa, Yesu asanshishemo “ubulalelale” no “bucende” pamo na “matontonkanyo yabipa” ayafuma mu mutima no kukowesha umuntu. (Marko 7:21, 22) Umutumwa Paulo alipuutilwemo ukusoka Abena Kristu ku Korinti ati: “Fulumuko bulalelale.” (1 Abena Korinti 6:18) Kabili muli kalata wakwe ku AbaHebere, Paulo alembele ati: “Ukuupana kube kwa mucinshi kuli bonse, no busanshi bwa cupo bube ubushakowela; pantu aba bulalelale na bacende Lesa akabakanda.”—AbaHebere 13:4.
6. Mu Baibolo, ni mwi ili shiwi lya kuti “ubulalelale” lyalola?
6 Bushe ishiwi lya kuti “ubulalelale” lyalola mwi? Lyafuma kwi shiwi lya ciGriki ilyo batila por·neiʹa, ilibomfiwa limo limo ku kukumana kwa mwaume no mwanakashi abashaupana. (1 Abena Korinti 6:9) Ili shiwi talipilibula fye ici cine, ku ca kumwenako pali Mateo 5:32 na Mateo 19:9, lilapilibula na fimbi kabili lyalibomfiwa ukupilibula ubucende, ukusendama na lupwa, no kulaala ne finama. Bucilalelale bwa bashaupana, pamo ngo kufyompa ubwamba no kwampana kwa ku musula e lyo no kulayalaula ifya mfyalo fya muntu umbi, nako kwine ni por·neiʹa. Icebo ca kwa Lesa calilesha ifi fyonse atemwa mu kulungatika nelyo mu kukanalungatika.—Ubwina Lebi 20:10, 13, 15, 16; Abena Roma 1:24, 26, 27, 32. *
Ukumwenamo mu Mafunde ya kwa Lesa aya Mibele Isuma
7. Tumwenamo shani pa kutwalilila ukuba aba musangwela?
7 Ukumfwila Yehova pa lwa baume ukusendama na banakashi kuti kwakosa ku bantu abashapwililika. Maimonides umuYuda wa mano ya buntunse uwaishibikwe sana mu myaka ya ba 1100 alembele ati: “Pa fibindo fyonse ifya muli Torah [Amalango ya kwa Mose] icayafya ukukonka ni cilya ica kusendama no wa mu lupwa no kucita ubulalelale.” Lelo, nga twaumfwila ubutungulushi bwa kwa Lesa, tulamwenamo apakalamba. (Esaya 48:18) Ku ca kumwenako, ukumfwila ili funde kulatwaafwa ukukanayambula amalwele yambukila ilyo umwaume asendama no mwanakashi, yamo ayashakwata no muti kabili ayepaya. * Tulacingililwa ku kukanapula amafumo. Ukubomfya amano ya bulesa kulenga umo ukuba na kampingu wasanguluka. Ukucite co kulatucindamika na bambi balatucindika, pamo nga balupwa lwesu, abena myesu, abana besu, na bamunyinefwe ba Bwina Kristu ne nkashi. Kuti kwatulenga no kuba ne mibele isuma pa lwa kusendama kwa mwaume no mwanakashi na mu kulekelesha ukulenga icupo ukuba ica nsansa. Umwanakashi wa Bwina Kristu umo alembele ati: “Icine ca mu Cebo ca kwa Lesa e bucingo bwawamisha bweka bwabako. Ndelolela ukuupwa, kabili ilyo nkoopwa nkaba uwa cilumba ukweba umulume wandi uwa Bwina Kristu nati nine nacisungu.”
8. Ni mu nshila nshi umusangwela wesu wingalundulwila ukupepa kwasanguluka?
8 Pa kutwalilila aba musangwela mu myendele yesu, kuti twayafwilishako nga nshi ukufumyapo ukutunganya kwalubana pa lwa kupepa kwa cine no kulenga abantu ukwisa ku kupepa Lesa tupepa. Umutumwa Petro alembele ati: “Mwende bwino mu Bena fyalo; ukuti, umo bamupontelela kwati muli ncitatubi, bacindike Lesa mu bushiku bwa cipempu pa kuloleshe milimo yenu isuma.” (1 Petro 2:12) Nangu ca kuti abashibombela Yehova tabatucindike nelyo tabatemenwe imyendele yesu iyasanguluka, kuti twacetekela ukuti Shifwe wa ku muulu alamona, alatemwa, alasekelela no kusekelela pa fyo tubombesha ukukonka ubutungulushi bwakwe.—Amapinda 27:11; AbaHebere 4:13.
9. Mulandu nshi tufwile ukucetekela ubutungulushi bwa kwa Lesa, nangu tatumfwikishe bwino imilandu abindila fimo? Langilileni.
9 Icitetekelo muli Lesa cisanshamo ukutetekela ukuti alishiba icingatuwamina, nangu tatumfwikishe imilandu yonse iyo atwebela ukucita ico cintu. Moneni ica kumwenako cimo ukufuma mu Malango ya kwa Mose. Ifunde limo pa lwa bashilika balepanga inkambi lyali lya kuti bafwile ukushika ubusali ku nse ya nkambi. (Amalango 23:13, 14) Napamo abena Israele baleti cinshi ili line funde lyabelako; bamo napamo baleti fye no kuti talilekabilwa. Nangu cibe fyo, badokota nomba balisanga ukuti ili funde lyalengele ukuti belakowesha umwa kutapa amenshi no kuti bacingililwe ku malwele ayengi ayo utushishi tutandanya. Mu kupalako, mwaliba ubusuma ubwingi lwa ku mupashi, mu bwikashi, mu nkuntu, ku mubili, no bwa ku muntontonkanya ubo Lesa asuminisha fye ukusendama kwa baume na banakashi ku baupana fye epela. Natumone nomba ifya kumwenako finono ifya mu Baibolo ifya basungilile umusangwela.
Yosefe Alipaalilwe pa Mibele Yakwe Isuma
10. Nani aleesha ukubeleleka Yosefe, kabili ayaswike shani?
10 Mufwile mwalishibapo fimo pa lwa ca kumwenako ca mu Baibolo ica kwa Yosefe, mwana Yakobo. Ilyo ali ne myaka 17, ali musha wa kwa Potifari, mushika wa basole uwa kwa Farao wa ku Egupti. Yehova apalile Yosefe, kabili mu kupita kwa nshita bamulaashile pa ng’anda yonse iya kwa Potifari. Ilyo afikile mu myaka ya ba 20, Yosefe ali “uwayembe cata, kabili uwayemba ku kumoneka.” Muka Potifari alemukumbwa icibi ica kuti aeseshe no kumubeleleka. Yosefe alikene ndai, ukulondolola ukuti nga alisumine tali fye no kubulwa bucishinka kuli shikulu wakwe lelo ali no “kubembukila Lesa.” Mulandu nshi Yosefe atontonkanishe muli yo nshila?—Ukutendeka 39:1-9.
11, 12. Nangu ca kuti takwali amafunde yalembwa aya bulesa ayalekaanya ubulalelale no bucende, mulandu nshi Yosefe atontonkanishe muli yo nshila?
11 Cailanga fye ukuti ico Yosefe akaanine te mulandu wa kutiina abantu ukubasanganisha. Ulupwa lwa kwa Yosefe baleikala ukutali nga nshi, kabili bawishi baishibe ati alifwa. Yosefe acita ubulalelale, ulupwa lwakwe nga talwaishibe. Napamo na Potifari wine nga taishibe ukusanshako fye na babomfi bakwe abaume, pantu kwaleba inshita shimo ilyo tabalesangwa mu ng’anda. (Ukutendeka 39:11) Lelo, Yosefe alishibe ukuti icintu ca musango yo te kuti cifiswe kuli Lesa.
12 Yosefe afwile alipelulwile pa fyo aishibe pali Yehova. Ukwabula no kutwishika alishibe ico Yehova asosele mwi bala lya Edene ica kuti: “Ni pali ici umwaume alekela wishi na nyina, alambatila na ku mukashi wakwe, na bo babo mubili umo.” (Ukutendeka 2:24) Ukulundapo, Yosefe afwile alishibe ico Yehova aebele imfumu ya baPelishiti iya koseele fye pa kunashanasha nacikolwe wakwe Sara ukuti ilale nankwe. Yehova aebele ilya mfumu ati: “Mona, uli no kufwa pa mwanakashi uo ubuulile; pantu wene ni muka bene. . . . kabili na ine nakulamine mu kubembukila ine; e co nshakusuminishisho kukuma kuli wene.” (Ukutendeka 20:3, 6) E co lintu Yehova talapeela amafunde yalembwa, ifyo alemona icupo fyali ifyaishibikwa bwino. Imibele isuma iya kwa Yosefe, no kufwaya kwakwe ukwa kutemuna Yehova, fyamulengele ukuti akaane ukucita ubulalelale.
13. Mulandu nshi Yosefe afwile ashali na kusengaukila muka Potifari?
13 Lelo, muka Potifari akoselepo fye, ukumupaapaata “akasuba na kasuba” ukusendama nankwe. Mulandu nshi Yosefe ashamutalukile fye? Kwena, apo ali musha, alekabila ukulabomba kabili takwete umwa kusengulwila. Ifyashulwa filangilila ati imikuulile ya mayanda ya mu Egupti yali ya kuti kano fye wapita mu muputule ukalamba uwa mu ng’anda e pa kuya ku miputule baletutilamo. Kanshi, napamo Yosefe calimukosele ukusengauka muka Potifari.—Ukutendeka 39:10.
14. (a) Cinshi cacitikile Yosefe ilyo afulumwike muka Potifari? (b) Yehova apaalile shani Yosefe pali bucishinka bwakwe?
14 Bwasukile bwafika ubushiku ilyo baalimo fye babili mu ng’anda. Muka Potifari aile kuli Yosefe no kumweba ati: “Usendame na ine.” Yosefe alifulumwike. Pa kumona ati amukaana, amubepeshe ukuti alefwaya ukumupatikisha ukulaala nankwe. Cinshi cacitike? Bushe Lesa alimulambwile palya pene pali bumpomfu bwakwe? Iyo. Yosefe apooselwe mu cifungo no kukakilwa mu makusu. (Ukutendeka 39:12-20; Amalumbo 105:18) Yehova alimwene ifyo Yosefe afyengelwe kabili mu kupita kwa nshita alimufumishe mu cifungo no kumusansabika ukuti alebombela kwi sano. Ali uwa cibili kuli kateka mu calo ca Egupti kabili Lesa alimupaalile pa kumupeela umukashi na bana. (Ukutendeka 41:14, 15, 39-45, 50-52) Ukulundapo, ilyashi lya bumpomfu bwa kwa Yosefe lyaishilelembwa libe ninshi palipita ne myaka 3,500 pa kuti ababomfi ba kwa Lesa balesambililako. We mapaalo ulawama aya kukakatila ku mafunde yalungama aya kwa Lesa! Na lelo line te kuti apo pene fye tumone ubusuma bwa kutwalilila ne myendele yasanguluka, lelo kuti twashininkisha ukuti Yehova alamona kabili akatupaala mu nshita iiyene.—2 Imilandu 16:9.
“Icipingo” Yobo ‘Apingene na Menso Yakwe’
15. “Cipingo” nshi Yobo apingene ‘na menso yakwe’?
15 Kasunga wa bumpomfu na umbi ali ni Yobo. Mu nshita Kaseebanya amuletele amesho, Yobo apitulwike mu bumi bwakwe no kusosa ati ali uwaipeelesha ukukandwa icabipisha nga ca kuti atobele, ku ca kumwenako, icishinte ca kwa Yehova ica kuba uwa musangwela. Yobo atile: “Napinge cipingo nabika ku menso yandi; nga kanshi ningatamba shani umukashana?” (Yobo 31:1) Pa kusosa ifi, Yobo aloseshe mu kuti pa kupampamina ukusunga bumpomfu kuli Lesa, alipingwilepo no kukanalolesha umwanakashi ukulolesha kwa kumukumbwa. Kwena, alemona abanakashi lyonse kabili afwile alebaafwa nga bakabila fimo. Lelo ico akene kubakumbwa ica kuti atendeka no kufwaya ukulaala na bo. Ilyo amesho tayalamwishila, ali mukankaala icine cine, “ali mukulu ukucila pali bonse abana ba ku Kabanga.” (Yobo 1:3) Lelo, tabomfeshe ubusambaashi ukucebushishako abanakashi abengi. Cailanga fye ukuti tatalile atontonkanya ukucita ubulalelale no tukashana.
16. (a) Mulandu nshi Yobo abela ica kumwenako cisuma ku Bena Kristu baupana? (b) Yapusene shani imibele ya baume baliko ilyo Malaki ali no mweo, ne ya ba pa nshita Yobo ali no mweo, kabili ili shani pali lelo?
16 E co, mu nshita ifintu fyamuwamine nelyo fyamubipile, Yobo ali uwa musangwela. Yehova alimwene ci kabili alimupaalile apakalamba. (Yobo 1:10; 42:12) We ca kumwenako ubusuma Yobo aba ku Bena Kristu baupana, bonse abaume na banakashi! E mulandu wine Yehova amutemenwe fyo! Ukupusanako, imibele ya bengi ilelo ipalene sana ne fyalecitika ilyo Malaki ali no mweo. Uyu kasesema asuushishe imibele ya baume abengi , abalesha abena myabo, no kuyaupa utukashana. Iciipailo ca kwa Yehova caiswileko ifilamba fya bakashi bashilwe, kabili Lesa atile ‘abafutike’ abena myabo balilubile.—Malaki 2:13-16.
Umukashana wa Musangwela
17. Ni mu nshila nshi umwina Shulamu ali nge ‘bala lyapindilwako’?
17 Kasunga wa bumpomfu uwalenga butatu ali mukashana umwina Shulamu. Apo ali uwacaice kabili umusuma nga nshi, ubusuma bwakwe bwalengele kacema umulumendo ukumutemwa na Solomone imfumu ya Israele iisambashi nga nshi, na yo ine yalimutemenwe. Mu lyashi lyonse ilisuma ilyalandwa mu Ulwimbo lwa Nyimbo, umwina Shulamu atwalilile ukuba uwa musangwela, icalengele no kuti acindikwe ku bantu. Nangu ca kuti Solomone balimukeene, alipuutilwemo ukulemba ilyashi lya uyu mukashana. Nangu ni kacema uo uyu mukashana atemenwe, alimucindike pa mulandu wa kuti ali uwa musangwela. Inshita imo aetetwile pa mukashana umwina Shulamu no kumupalanya kwi ‘bala ilyapindilwako.’ (Ulwimbo lwa Nyimbo 4:12) Muli Israele wa ku kale, amabala yasuma yalebamo imisalu isuma iyalekanalekana, amaluba yanunkila, ne miti iisuma nga nshi. Amabala ya musango yo yalepindilwako no lupango lwa maluba nelyo icibumba kabili yakwete fye umwinshi umo, pa mpongolo yalekomwa. (Esaya 5:5) Kuli uyu kacema, umusangwela wa uyu mukashana umwina Shulamu no kutemwa kwakwe fyali nga lilye bala lishaseeka ku busuma. Ali uwa musangwela icine cine. Icitemwiko cakwe cali no kupeelwa fye ku wali no kuba umulume wakwe.
18. Cinshi amalyashi ya pali Yosefe, Yobo, no mwina Shulamu yatucinkulako?
18 Umwina Shulamu aba ca kumwenako cisuma ku banakashi ba Bwina Kristu ilelo pa fyo balingile ukuba aba musangwela. Yehova alimwene kabili alitemwinwe pa mibele isuma iya mukashana umwina Shulamu no kumupaala nga fintu fye apaalile Yosefe na Yobo. Pa kuti tulekonka mu nkasa shabo, ifyo batwalilile na bumpomfu fyalilembwa mu Cebo ca kwa Lesa. Nangu ca kuti ukubombesha kwesu pa lwa kusunga bumpomfu pali lelo takulembwa muli Baibolo, Yehova alikwate “buuku lya kwibukisha” ilya bafwaya ukucita ukufwaya kwakwe. Shi twilaba ukuti Yehova “alepeepeka” no kusekelela ilyo tuletukuta muli bucishinka ukuba aba musangwela.—Malaki 3:16.
19. (a) Tufwile ukumona shani umusangwela? (b) Cinshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?
19 Nangu ca kuti abashaba na citetekelo kuti batupumya, tulasekelela pa kuba ne cumfwila kuli Kabumba wesu uwa kutemwa. Twaliba ne mibele yasumbuka, imibele ya bulesa. Ni cimo ico tufwile ukumfwilapo icilumba, icintu ico tufwile ukuteesa. Nga twatwalilila abasanguluka mu mibele, kuti twasanga ubuseko mu mapaalo ya kwa Lesa kabili kuti twatwalilila ukuba ne citetekelo cakosa pa mapaalo ya muyayaya ayali ku ntanshi. Lelo, finshi twingacita pa kutwalilila abasanguluka mu mibele? Icipande cikonkelepo cikasuka ici cipusho cacindama.
[Amafutunoti]
^ para. 6 Moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda, ulwa September 15, 1983, amabula 25-30.
^ para. 7 Ku ca bulanda, kulaba limo ilyo Umwina Kristu wa kaele ayambula ubulwele bwa lwambu ku mwina mwakwe uushasumina uushikonka ubutungulushi bwa kwa Lesa.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Cinshi Baibolo isambilisha pa lwa mwaume ukusendama no mwanakashi?
• Ishiwi lyaba mu Baibolo ilya kuti “ubulalelale” lyalola mwi?
• Tumwenamo shani nga tuli aba musangwela?
• Mulandu nshi Yosefe, Yobo, no mukashana umwina Shulamu babela ifya kumwenako fisuma ku Bena Kristu ilelo?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 9]
Yosefe afulumwike ubulalelale
[Icikope pe bula 10]
Umukashana umwina Shulamu ali nge ‘bala ilyapindilwako’
[Icikope pe bula 11]
Yobo apingene ‘icipingo na menso yakwe’