Kuti Mwatwalilila Aba Musangwela
Kuti Mwatwalilila Aba Musangwela
“Uku e kutemwa Lesa, ukuti tunakile amafunde yakwe.”—1 YOHANE 5:3.
1. Kupusana nshi kulemonwa mu mibele ya bantu pali ndakai?
KALE sana, kasesema Malaki apuutilwemo ukusobela pa lwa inshita imibele ya bantu ba kwa Lesa yali no kupusaninina ne ya bantu abashibombela Lesa. Kasesema alembele ati: “Mukabwela no kumona apalekene umulungami no mubifi, apalekene uubombela Lesa no ushimubombela.” (Malaki 3:18) Uko kusesema kulefikilishiwa lelo. Ukubaka amafunde ya kwa Lesa, ukusanshako fye na yalya yafwaya ukuti tube abasanguluka, e mikalile ya mano kabili iyalinga. Nangu cibe fyo, te lyonse cayanguka ukukonka iyi mikalile. E mulandu wine Yesu asosele ukuti Abena Kristu bafwile ukupilikita pa kuti bapusuke.—Luka 13:23, 24.
2. Fintu nshi ifilenga ukuti cafye kuli bamo ukuba aba musangwela?
2 Mulandu nshi cayafisha ukutwalilila uwa musangwela? Umulandu umo wa kuti kwalibako fimo ifilenga umuntu ukukanaba uwa musangwela. Abapanga ifya kusekesha balenga calamoneka kwati ubulalelale busuma, kwati bulaletela insansa, no kuti e cishibilo ca bukalamba, ukwabula no kukumyako nangu ni panono ku bubi bwabamo. (Abena Efese 4:17-19) Ukusendama kwa mwaume no mwanakashi uko balangisha sana ni kulya ukwa pa bashaupana. Ilingi line amafilimu na maprogramu ya pa TV yalanga ukuti umwaume ukusendama no mwanakashi kwangala fye. Ilingi, tamuba icitemwiko no kucindikana. Abengi batendeka ukutamba ayo maprogramu ninshi bacili fye abaice. Ukulundapo, kulaba ukukonkelesha ifibusa pa kufwaya ukukanapusanako ne mibele ya lelo iya kuicitila cila muntu ico alefwaya, kabili abashikonkeleshamo inshita shimo balapumiwa nelyo ukupontelwa.—1 Petro 4:4.
3. Milandu nshi imo iyo abengi bacitila ubulalelale?
3 Nsuna ya mubili na yo ilenga ukuti ukwikala uwa musangwela kwafye. Yehova alengele abantunse ne nsuna, kabili iyo nsuna kuti yaba iyaluma. Ilingi nsuna imina pamo ne co tuletontonkanya, kabili ubulalelale bwasuntikanishiwa ku kutontonkanya uko kushumfwana no kutontonkanya kwa kwa Yehova. (Yakobo 1:14, 15) Ku cakumwenako, ukulingana no kufwailisha kwa nomba line ukwasabankanishiwe muli magazini wa British Medical Journal, abengi abacitile ubulalelale pa muku wa kubalilapo babucitile pa kufwaya fye ukumfwa ifyo cumfwika ukulala na umo. Bambi batontonkanya ukuti abantu abengi aba mushinku wabo balitampa ukucita bucilalelale, e co balefwaya nabo ukuti babalye icisungu. Bambi nabo batile ni co balibimbwilwe nelyo ati ni co bali “kolelweko panono pali iyo inshita.” Nga tulefwaya ukulatemuna Lesa, tufwile ukutontonkanya ifyapusanako. Kutontonkanya kwa musango nshi kukatwafwa ukutwalilila aba musangwela?
Shininweni
4. Pa kutwalilila aba musangwela, cinshi tufwile ukucita?
4Pa kutwalilila aba musangwela, tufwile ukwishiba ukuti imikalile ya musango yo isuma. Ici cumfwana ne co umutumwa Paulo alembeele Abena Kristu ku Roma ati: “Mulinge icabo kufwaya kwa kwa Lesa, icisuma kabili ica kutemuna kabili icapwililila.” (Abena Roma 12:2) Ukwishiba ati umusangwela walicindama kusanshamo ifingi ukucila ukwishiba fye ati ubulalelale bwalibindwa mu Cebo ca kwa Lesa. Cisanshamo ukumfwikisha imilandu ubulalelale bwabindilwa ne fyo tumwenamo nga twatalukako. Imo iya iyi milandu twaiilandile mu cipande cafumineko.
5. Mulandu nshi uukalamba Abena Kristu bafwile ukubela aba musangwela?
5 Imilandu iikalamba iyo Abena Kristu batalukila ku bulalelale yashimpwa pali bucibusa bwesu na Lesa. Twalisambilila ukuti alishiba icingatuwamina. Ukutemwa twamukwatila kukatwafwa ukupata icabipa. (Amalumbo 97:10) Lesa e Uupeela “conse icisuma ne ca bupe conse icafikapo.” (Yakobo 1:17) Alitutemwa. Nga tulemumfwila, cilangililo kuti twalimutemwa no kuti tulatasha pali fyonse ifyo atucitila. (1 Yohane 5:3) Tatufwaya ukulenga Yehova insoni no kumukalifya pa kutoba amafunde yakwe ayalungama. (Amalumbo 78:41) Tatulefwaya ukucita ifintu ifingalenga imipepele yakwe iya mushilo kabili iyalungama ukupontelwa. (Tito 2:5; 2 Petro 2:2) Ilyo tuletwalilila aba musangwela, tulenga Uwapulamo ukusekelela.—Amapinda 27:11.
6. Cafwa shani ukuleka bambi ukwishiba imibele yesu iisuma?
6Ilyo twapingulapo ukwikala aba musangwela, ubucingo na bumbi bwaba kuleka na bambi ukwishiba ukuti e fyo tupingwile. Lekeni abantu beshibe ukuti muli mubomfi wa kwa Yehova Lesa no kuti mupampamine ukubaka amafunde yakwe ayapulamo. Mweo wenu, umubili wenu, ukusala kwenu. Cinshi cingonaulwa? Ni bucibusa bwenu ubwa mutengo na Shinwe wa ku muulu. E co lekeni cishibikwe bwino ukuti bumpomfu bwa mibele yenu tabuteluka. Muleba aba nsansa ukwimininako Lesa ukupitila mu kusumbula ifishinte fyakwe. (Amalumbo 64:10) Te kwesha ukumfwe nsoni ukulondolwela bambi pa fyo mwapingulapo ukukakatila ku mibele isuma. Ukulandapo kuti kwamukosha, ukumucingilila, no kukoselesha bambi ukukonka ica kumwenako cenu.—1 Timote 4:12.
7. Kuti twasungilila shani ukupingulapo kwesu ukwa kutwalilila aba musangwela?
7Icakonkapo, apo na tupingulapo ukusungilila amafunde yapulamo no kulenga bambi ukwishiba ico, tufwile ukumona ukuti twacita ifyo tupingwile. Inshila imo iya kucitilamo ici kucenjela pa kusala ifibusa. Baibolo itila: “Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano.” Bishanyeni na bakwata imibele mwakwata; bakamukosha. Ili ilembo na kabili litila: “Lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Esheni na maka yonse ukutaluka abantu abenganasha ukupingulapo kwenu.—1 Abena Korinti 15:33.
8. (a) Mulandu nshi tufwile ukuliishisha amatontonkanyo yesu pa fintu ifisuma? (b) Finshi tufwile ukutaluka?
8 Ukulundapo, tulekabila ukulisha amatontonkanyo yesu ifintu ifya cine, ifya mucinshi, ifya bulungami, ifya musangwela, ifyayemba, ifya mutembo, ifya busuma, ne fya kutasha. (Abena Filipi 4:8) Tucite ci pa kusalulula ifyo tutamba, ukubelenga ne nyimbo tukutikako. Ukusosa ati ifitabo filanda pa bulalelale tafingatusonga cimo no kusosa ati te kuti ifitabo fisuma fitusambilishe imibele isuma. Ibukisheni ukuti calyanguka ku bantunse bashapwililika ukuponena bwangu mu bulalelale. Kanshi ifitabo, bamagazini, amafilimu, ne nyimbo ishibimbula filatungulula ku kufwaya ukucita icabipa, kabili namukulekelesha kuti fyalenga umuntu ukubembuka. Pa kutwalilila aba musangwela, tufwile ukwisusha amatontonkanyo yesu na mano ya bukapepa.—Yakobo 3:17.
Ifilenga Umuntu Ukucita Bucisenene
9-11. Ukulingana no kulondolola kwa kwa Solomone, finshi fyalengele ukuti umulumendo aselele panono panono ku kucita bucisenene?
9 Ilingi line, kulaba incitilo shimo ishitungulula ku kucita bucisenene. Incitilo imo na imo iyo umuntu acita ilenga cakoselako ukubwelela inuma. Moneni fintu ici calondololwa pa Amapinda 7:6-23. Solomone amona “umulumendo uwabula amano,” nelyo uwa mapange yabi. Uyu mulumendo ‘alepita mu musebo mupepi na ku cifutu ca [kwa cilende] ku mwakwe, aenda na mu nshila iyalola ku ng’anda yakwe, mu kafingilima ka ku cungulo.’ Ici e co abalilapo ukulufyanya. Mu kafingilima ka cungulo, “umutima,” (NW) wakwe wamutungulula, te ku musebo fye uuli onse, lelo ku o aishiba ukuti e kusangwa cilende.
10 Tukonkanyapo ukubelenga ati: “Moneni, no mwanakashi, nafumina ku kumukumanya, nafwale ca bucilende, kabili wa mutima ucenjeshi.” Mukwai nomba amumona! Kuti ayaluluka no kubwelela ku ng’anda, lelo ico cacilanapo ukwafya ukucila na kale, maka maka apo ali uwanaka mu mibele. Umwanakashi amufukatila no kumufyompa. Apo nasumina ukumufyompa, atendeka nomba ukukutika ku kubeleleka kwa kumunashanasha. Umwanakashi atila: “Kuli umutebeto we lambo ku mwandi, lelo nafishe milapo yandi.” Umutebeto we lambo walesanshamo inama, ubuunga, amafuta, no mwangashi. (Ubwina Lebi 19:5, 6; 22:21; Impendwa 15:8-10) Pa kulumbula ifi fintu, napamo alelangilila ukuti ali acili na bumupashi kabili, pa nshita imo ine, napamo alemwishibisha ukuti kwali ifya kulya ifingi nga nshi ne fya kunwa ku ng’anda ku mwakwe. Amupaapaata ati: “Enda, tusamwe tuipakishe ukufiko lucelo, tuleanga ku fya kutemwa.”
11 Te kuti citukosele ukwishiba ne fyatumbwikemo. “Ku kutasha muli bubumbimunda kwa milomo yakwe amunasha.” Amukonka ku ng’anda yakwe “nge ng’ombe ilume iileya ku kwipaiwa” kabili “ngo kwangufyanya kwa koni ukuya ku citembo.” Solomone asondwelela na mashiwi ya kutontonkanyapo aya kuti: ‘Teshibe ukuti cikumine umweo wakwe wine.’ Umweo wakwe, nelyo ubumi, nabukumwako pantu “ababulalelale na bacende Lesa akabakanda.” (AbaHebere 13:4) Mwandini lisambililo lya maka kuli bonse abaume na banakashi! Tatufwile fye no kucita ifya kubalilapo ifingalenga ukuti twalufya ububile bwa kwa Lesa.
12. (a) Cinshi amashiwi ya kuti “uwabula amano” yapilibula? (b) Kuti twakosha shani umupampamina wesu uwa kucite calungama?
12 Moneni ukuti umulumendo muli ili lyashi ali “uwabula amano.” Aya mashiwi yatweba ati amatontonkanyo yakwe, ukufwaya kwakwe, icitemwishi cakwe, inkuntu shakwe, na mapange yakwe aya mu bumi tafyaleumfwana ne fyo Lesa afwaya. Ukunaka kwakwe ukwa mibele kwali muletelele. Muli shino “nshiku sha kulekelesha” ishayafya, cikabila ukubombesha pa kupampamina ukucita icalungama. (2 Timote 3:1) Lesa alatupa ifya kutwafwa. Alateyanya ukulongana kwa Bwina Kristu ku kutukoselesha ukuba pa nshila yalungama no kutupalamika ku bakwata ubuyo bumo bwine no bo twakwata. (AbaHebere 10:24, 25) Kwaliba baeluda ba mu cilonganino abatucema no kutusambilisha inshila sha bulungami. (Abena Efese 4:11, 12) Twalikwata Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, ica kututungulula. (2 Timote 3:16) Kabili twalikwata ishuko lya kupepa kuli Lesa pa nshita yonse ukuti atupe umupashi wakwe uwa kutwafwa.—Mateo 26:41.
Ukusambililako ku Membu sha kwa Davidi
13, 14. Cali shani pa kuti Imfumu Davidi icite ulubembu lwabipisha?
13 Ica bulanda ca kuti , na babomfi ba kwa Lesa ababa fya kumwenako baliponena mu bulalelale. Umo pali aba ni Mfumu Davidi, uwabombele Yehova muli bucishinka pa myaka iingi. Tatuletwishika ukuti alitemenwe Yehova nga nshi. Lelo, aponene mu nshila ya lubembu. Kwati mulumendo Solomone alondolwelepo, kwali ifyalengele ukuti Davidi abembuke no kuleka ulubembu lwakwe ukubipilako.
14 Pali iyo nshita napamo Davidi ali mu mushinku wa ba 50. Ilyo ali pa mutenge wa ng’anda yakwe, amwene Batisheba wayemba alesamba. Alifwailishe no kwishiba ulya mwanakashi. Aishileishiba ukuti umulume wakwe, Uria, ali pa bashilika abashingile Rabba, umusumba wa bena Amone. Davidi atumine abakumuleta kwi sano kabili alele nankwe. Pa numa, ifintu fyalibipile pantu uyu mwanakashi asangile ukuti ali ne fumo lya kwa Davidi. Ukusubila ukuti Uria aleisalala no mukashi wakwe, Davidi alimwitile ati abwele ku nkondo. Muli iyi nshila, cali no kumoneka ukuti Uria e wishi wa mwana ali no kufyalwa kuli Batisheba. Lelo Uria tailelala ku mwakwe. Nomba pa kuti fye Davidi afise ulubembu lwakwe, atumine Uria ku Rabba ukutwala kalata kuli mushika wafita iyatile Uria afwile ukuba apo engepaiwa. E fyo na Uria afwile, kabili Davidi aupile mukamfwilwa ilyo abantu bashilati beshibe ukuti ali pa bukulu.—2 Samwele 11:1-27.
15. (a) Lwaishibikwe shani ulubembu lwa kwa Davidi? (b) Acitilepo shani Davidi pa fyo Natani amwebawile mu mucenjelo?
15 Camoneke kwati ipange lya kwa Davidi ilya kufisa ulubembu lwakwe lyabomba. Imyeshi yasukile yapita. Umwana umwaume alifyelwe. Nga ni ci Davidi aletontonkanyapo ilyo aleshika Amalumbo 32, ninshi cailanga fye ukuti kampingu wakwe alemucusha. (Amalumbo 32:3-5) Nalyo line, ulubembu talwafishilwe kuli Lesa. Baibolo itila: “Icintu ico Davidi acitile cabipile mu menso ya kwa Yehova.” (2 Samwele 11:27) Yehova atumine kasesema Natani, uwabomfeshe umucenjelo pa kwipusha Davidi ico acitile. Apo pene fye Davidi aliyebelele no kulomba ubwelelo kuli Yehova. Ukulapila kwakwe ukwa cine cine kwamuwikishe kuli Lesa. (2 Samwele 12:1-13) Davidi takeene ukusalapulwa. Lelo, alangile imibele yalondololwa pa Amalumbo 141:5 apatila: “Uwalungama nga ang’uma ku luse, kabili nga anjebaula mafuta ku mutwe wandi, ayo umutwe wandi ushingafwaya ukukaana, NW.”
16. Kusoka nshi no kufunda Solomone apeele pa lwa mampuulu?
16 Solomone, uwali cikonke beli lya kwa Davidi na Batisheba, napamo alitontonkenyepo pa lwa fyacitikile wishi. Aishilelemba ati: “Uufimba pa fya bupulumushi fyakwe takashuke; lelo uufitumbula no kufileka akacitwe nkumbu.” (Amapinda 28:13) Nga ca kuti twacita ulubembu lwabipisha, tufwile ukumfwila uku kufunda kwapuutwamo, ukwa kutusoka kabili ukwakupanda amano. Tufwile ukuyebelela kuli Yehova no kuyamona baeluda ba pa cilonganino ku kutwafwa. Umulimo uukalamba uo baeluda bakwata wa kwafwa bakacita wa fibi ukubwelela mu nshila isuma.—Yakobo 5:14, 15.
Ukushipikisha Ififuma mu Lubembu
17. Nangula ca kuti Yehova aleleela imembu, ni kuli finshi ashitucingilila?
17 Yehova aelele Davidi. Mulandu nshi? Pantu Davidi ali muntu wa bumpomfu, ali ne nkumbu kuli bambi, no kulapila kwakwe kwali ukwa cine cine. Nalyo line, Davidi tacingililwe ku fya kufumamo fyabipa ifyakonkelepo. (2 Samwele 12:9-14) E fyo caba na lelo. Nangu ca kuti Yehova taletela ububi abalapila, tabacingilila ku fya kufumamo fya cifyalilwa ifya kulufyanya kwabo. (Abena Galatia 6:7) Ubulalelale kuti bwalenga icupo ukupwa, ukupula ifumo, ukwambula amalwele ya lwambu, ukukanacetekelwa no kukanacindikwa.
18. (a) Paulo aebele shani icilonganino ca bena Korinti ukubomba no mulandu wabipisha uwa bulalelale? (b) Yehova alanga shani ukutemwa no luse ku babembuka?
18 Nga ca kuti twacita ulubembu lwabipisha, calyanguka ukuyumfwa abatompoka ilyo tulecushiwa ku fiisa ilyo twalufyanya. Nangu cibe fyo, tatufwile ukuleka icili conse ukutulesha ukulapila no kuwikishiwa kuli Lesa. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Paulo alembele ku bena Korinti ukuti bafwile ukufumya mu cilonganino umuntu uwalecita ubulalelale na ba pa lupwa. (1 Abena Korinti 5:1, 13) Ilyo ulya muntu alapile icine cine, Paulo aebele icilonganino ati: ‘Mubeleleni uluse no kumusansamusha, no kukusha ukutemwa kwenu kuli wene.’ (2 Abena Korinti 2:5-8) Muli uku kufunda kwapuutwamo, tulamonamo ukutemwa kwa kwa Yehova ne nkumbu shakwe ku babembu abalapila. Ba malaika mu muulu balasekelela lintu umubembu alapila.—Luka 15:10.
19. Ukwikatwa ubulanda bwalinga pa lwa myendele yalubana kuti kwatungulula ku busuma nshi?
19 Nangu ca kuti twalengwa ubulanda pa mulandu wa myendele yalubana, ukubipilwa twingakwata kuti kwatwafwa ‘ukucenjela ukuti twialukila kuli buncitatubi na kabili.’ (Yobo 36:21) Cine cine, ififuma mu kucita ulubembu lwabipisha fifwile ukutulenga ukukana bwekeshapo ulubembu. Ukulundapo, Davidi abomfeshe ica kukumanya ca bulanda ica myendele yakwe iya lubembu ukufundilako bambi. Atile: “Nkasambilisha abapulumushi imibele yenu, na babembu bakabweIela kuli imwe.”—Amalumbo 51:13.
Insansa Shifuma mu Kubombela Yehova
20. Busuma nshi bwisa mu kumfwila amafunde ya kwa Lesa ayalungama?
20 Yesu atile: “[Aba nsansa, NW] ni abo abomfwe cebo ca kwa Lesa no kucilama.” (Luka 11:28) Ukumfwila amafunde ya kwa Lesa ayalungama kulaletela insansa pali nomba na ku nshita ya ku ntanshi iyabula impela. Nga ca kuti twalitwalilila ukuba abasanguluka mu mibele, shi natutwalilile ukuba ifyo fine pa kushukila fyonse ifyo Yehova ateyanya ifitwafwilisha ukutwalilila. Nga ca kuti twaliponena muli bucisenene, lekeni tuyumfwe aba nsansa ukwishiba ukuti Yehova ali uwaipekanya ukwelela abalapila icine cine, kabili shi natupampamine pa kukanabwekeshapo ulubembu.—Esaya 55:7.
21. Kusoka nshi ukwa mutumwa Petro kwingatwafwa ukutwalilila abasanguluka mu mibele?
21 Mu kwangufyanya fye cino calo cishalungama cili no kupita, pamo ne mibele ya ciko yonse iya bipa. Pa kutwalilila aba musangwela, tukamwenamo nomba na kuli pe na pe. Umutumwa Petro alembele ati: “Mwe batemwikwa, apo mulolele fintu ifi, cincileni ukuti mukasangwe ababula akabi kabili ababula akalema mu mutende. . . . Pa kwishibila kabela ifi fintu, ilindeni ukuti mwikulilwa pamo ku kuluba kwa ba bupulumushi, no kuwa ku kushangila kwenu kwine.”—2 Petro 3:14, 17.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Mulandu nshi cingabela icayafya ukutwalilila ukuba uwasanguluka mu mibele?
• Ni nshila nshi shimo ishingatwafwilisha ukupampamina pa kukonka imibele yapulamo iisuma?
• Masambililo nshi twingasambilila ku membu shalecita umulumendo Solomone alandilepo?
• Cinshi ica kumwenako ca kwa Davidi citusambilisha pa lwa kulapila?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 13]
Cilacingilila ukuleka bambi ukwishiba ico waimininapo pa milandu ya myendele isuma
[Ifikope pe bula 16, 17]
Yehova aelele Davidi pantu alilapile icine cine