Kuti Twasambilila ku Baupana Babili Aba Kubalilapo

LESA alisapike isonde. Alelipekanishisha ukuti abantu bakekalemo. Alimwene ukuti fyonse ifyo alepanga fyali fisuma. Na kuba, ilyo uyu mulimo wapwile, alandile ukuti “naciwamisha.” (Ukutendeka 1:12, 18, 21, 25, 31) Lelo, ilyo talafika kuli iyo nsondwelelo yapwililika, Lesa alandile pa lwa cintu ‘icishali cisuma.’ Ca cine, Lesa tabalile apanga icintu icishapwililika. Lelo ububumbo bwakwe bwali fye tabulapwa. Yehova asosele ukuti, “te cisuma umuntu ukuba eka; ndemucitilo wa kumwafwa uwayana nankwe.”—Ukutendeka 2:18.

Cali kufwaya kwa kwa Yehova ukuti abantu baleipakisha ubumi busuma ku ciyayaya, insansa, ne fintu fyapaka muli paradise wa pe sonde. Adamu  ali wishi wa bantunse bonse. Umukashi wakwe, Efa, aishileba “nyina wa ba mweo bonse.” (Ukutendeka 3:20) Nangu ca kuti isonde nomba lyaisulamo amabilioni ya bana babo, abantu tabapwililika nakalya.

Ilyashi lya kwa Adamu na Efa lyalishibikwa bwino. Lelo bushe ifwe kuti twanonkelamo shani? Finshi twingasambililako ku fyo balya abaupana ba kubalilapo bapitilemo?

“Umwaume no Mwanakashi e fyo Abalengele”

Ilyo Adamu aleinika ifinama, amwene ukuti ifilume fyonse fyalikwete ifikota lelo ena takwete umukashi. Eco ilyo amwene icibumbwa cayemba ico Yehova apangile ukufuma ku lubafu lwakwe, alitemenwe icine cine. Pa kwishiba ifyo uyu mwanakashi ali mubili wakwe mu nshila yaibela, Adamu atile: “Pali nomba uyu e fupa lya mu mafupa yandi, kabili munofu wa mu munofu wandi: uyu alainikwa Umwanakashi: ico mu mwaume e mo wene abuulilwe.”—Ukutendeka 2:18-23.

Umuntu alekabila “uwa kumwafwa.” Eco aishilekwata uwa kumwafwa uwamulinga fye. Cine cine Efa alilingile ukuba kaafwa wa kwa Adamu—mu kusakamana ibala baleikalamo ne finama, ukufyala abana, na mu kuba cibusa wa cine cine umusuma kabili uwalamuka.—Ukutendeka 1:26-30.

Yehova alipayenye fyonse ifyo balya bantu babili balefwaya. Pa kutwala Efa ku mulume wakwe no kubabika pamo, Lesa atendeke icupo no lupwa ukwali no kufuma ubwikashi bwa bantu bonse. Ubulondoloshi bwaba mwi buuku lya Ukutendeka butila: “Umwaume [aleka] wishi na nyina, alambatila na ku mukashi wakwe, na bo babo mubili umo.” Kabili ilyo Yehova apaalile abaupana ba kubalilapo no kubeba ukuti bafyalane, alefwaya ukuti cila mwana akafyalilwe mu lupwa, ulwakwata wishi na nyina abengamusakamana.—Ukutendeka 1:28; 2:24.

“Mu Cata ca kwa Lesa”

Adamu ali mwana wa kwa Lesa uwapwililika, uwapangilwe mu ‘cata cakwe kabili mu cipasho’ Cakwe. Lelo apo “Lesa mupashi,” tabakwete umubili uwapalana nankwe. (Ukutendeka 1:26; Yohane 4:24) Lelo ici cipasho cali mu mibele iyalenga umuntu ukucila inama. Ca cine, ukufuma fye ku ntendekelo, umuntu alikwata imibele ya kutemwa, amano, amaka, no bulungi. Alipeelwe amaka ya kuisalila no kuba uwa bumupashi. Kampingu yakwe iya cifumanda yalemwafwa ukwishiba ubusuma no bubi. Umuntu ali uwalamuka, icamulengele ukwetetula pa mulandu abantu babelako, ukwishiba pa lwa kwa Kabumba wakwe, no kulundulula bucibusa bwapalamisha na Wene. Eco kanshi Adamu alikwete fyonse ifyo alekabila pa kubomba umulimo wakwe pamo ngo wa kulolekesha pa bubumbo bwa kwa Lesa ubwa pe sonde.

Efa Atobe Funde

Ukwabula ukutwishika, Adamu bwangu bwangu alyebele Efa pa lwa cibindo cimo ico Yehova abikile: Bali no kulya ku fisabo fya miti yonse iyali muli lilya ibala lyabo kano fye umo—umuti wa kwishiba ubusuma no bubi. Tabali na kulya kuli wene nakalya. Ubushiku bacitile co, e lyo bali no kufwa.—Ukutendeka 2:16, 17.

Ilyo tapalalepa, kwaimine imilandu pa lwa cilya cisabo cabindilwe. Efa balimubinga ku nsoka, iyabomfiwe nge ca kulandilamo ku mupashi ushimoneka. Insoka yalemoneka ukuba iya kaele yaipwishe ukuti: “Kabili Lesa asosele, ati, Mwilalyako ku muti onse wa mwi bala, mwa?” Efa alyaswike ukuti calisuminishiwe ukulya ku miti yonse kano fye umo. Lyene insoka yapilike Lesa, ukweba umwanakashi ukuti: “Ukufwa tamwakafwe; pantu Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.” Lyene umwanakashi atendeke ukumona umuti wabindwa mu nshila yapusanako. ‘Umuti usuma ku kulya kabili wawama ku kumona.’ Pa numa ya kubepwa, Efa alitobele ifunde lya kwa Lesa.—Ukutendeka 3:1-6; 1 Timote 2:14.

Bushe ulubembu lwa kwa Efa lwalyafishe ukusengauka? Napacepa! Elenganyeni ukuti ni mwe. Fintu insoka yalandile fyapotongenye ifyo Lesa na Adamu balandile. Kuti mwaumfwa shani nga ca kuti umuntu mushaishiba na kwishiba alandile pa lwa muntu mwatemwa no  kucetekela ukuti taba na bucishinka? Efa nga tayankwileko muli ilya nshila, alingile ukucimona nge ca muselu kabili ica kukalifya, nga alikene fye no kukutika ku fyalelanda insoka. Na kuba, bushe insoka fye e ingatwishika ubulungami bwa kwa Lesa no mulume wakwe mwa? Efa acindika icishinte ca bumutwe, nga abalile aipusha umulume wakwe ilyo talacita icili conse. E fyo na ifwe tulingile ukucita ilyo twaumfwa ifyebo ifyapusanako na makambisho yapeelwa na Lesa. Lelo Efa acetekele amashiwi yamwebele Katunka, ukufwaya ukuba kapingula wa busuma no bubi. Ukutontonkanya pa lwa cene kwamulengele ukucimona ukuba ica kucebusha nga nshi. We cilubo ubukulu apangile pa kutwalilila ukutontonkanya pa cabipa, mu cifulo ca kuleka fye ukutontonkanyapo nelyo ukulanshanya no mutwe wa lupwa lwakwe!—1 Abena Korinti 11:3; Yakobo 1:14, 15.

Adamu Aumfwila Umukashi Wakwe

Bwangu bwangu, Efa alengele Adamu ukubembuka na o wine. Kuti twalondolola shani ubunake bwakwe pa kumfwila umwanakashi? (Ukutendeka 3:6, 17) Bucishinka bwa kwa Adamu bwalyeshiwe. Bushe ali no kumfwila Kabumba wakwe, uwamupeele fyonse, ukubikako fye no mutemwikwa wakwe Efa? Bushe Adamu ali no kukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa pa kusalapo ico ali no kucita nomba? Nelyo bushe uyu mwaume ali no kumfwila umukashi wakwe? Adamu alishibe bwino ukuti ifyo umwanakashi aleenekela ukukwata pa kulya ku muti wabindilwe fyali fya cimbepa. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Adamu tabepelwe, lelo umwanakashi pa kubepwa awile muli bumpulamafunde.” (1 Timote 2:14) Eco Adamu asalilepo ukubembukila Yehova ku mumbo. Umwenso wa kulufya umukashi wacilile icitetekelo cakwe mu kutila Lesa ali no kubombela pali ulya mulandu.

Adamu abikile ubumi bwakwe mu busanso. Calingene fye no kwipaya bonse abana abo Yehova ku luse amusuminishe ukufyala, pantu bonse bafyelwe abatiipwa pa mulandu wa  lubembu. (Abena Roma 5:12) Mwandi kulya kukanaumfwila kwa bukaitemwe kwaletelele abengi!

Icafumine mu Lubembu

Icafumine mu lubembu ica kubalilapo cali ni nsoni. Mu cifulo ca kufwaisha ukulanda kuli Yehova mu nsansa, balya abaupana balifiseme. (Ukutendeka 3:8) Bucibusa bwabo na Lesa bwalipwile. Ilyo babepwishe pa fyo bacitile, tabayumfwile aba mulandu nakalya, nangu ca kuti bonse babili balishibe ukuti balitobele ifunde lya kwa Lesa. Ico baliile ku muti wabindwa, bakene ubusuma bwa kwa Lesa.

Pali uyo mulandu, Lesa alandile ukuti kwakulaba ukukalipwa pa kufyala abana. Efa akulafuluka umulume wakwe, kabili umulume wakwe akulamuteka. Eco kanshi ukwesha kwakwe ukuba umuntungwa kwafuminemo icintu icapusanininako fye. Adamu nomba akulacululuka pa kulya ifimenwa fya mu mushili. Mu cifulo ca kulya no kwikuta ukwabula ukucula mu Edene, akulalwisha pa kukwata ififwaikwa mu bumi ukufikila akabwelele kwi loba kuntu apangilwe.—Ukutendeka 3:16-19.

Kuli pele pele, Adamu na Efa balitamfiwe mwi bala lya Edene. Yehova atile: “Moneni, umuntu aba nga umo wa muli ifwe ku kwishibo busuma no bubi; nomba, epali atambaliko kuboko kwakwe, abuulako na ku muti wa mweo, alya, aba no mweo umuyayaya . . . ” Uwasambilila ifya mipepele Gordon Wenham atile, “aya mashiwi tayapwililike,” kabili tulingile ukupwilikisha fintu Lesa ali no kulanda—nakalimo kuti twapwishishisha ukuti, “ka mufumye mwi bala.” Ilingi line kalemba wa Baibolo apwilikisha itontonkanyo lya kwa Lesa. Lelo pano, Wenham atwalilila ukuti, “ukukanapwishishisha yalya mashiwi kulangilila fintu Lesa ayangufyenye. Abafumishe mwi bala ilyo talapwisha no kulanda.” (Ukutendeka 3:22, 23) Pa numa ya ico, cimoneke fyo Yehova alekele ukulanda na balya abaupana ba kubalilapo.

Adamu na Efa tabafwile pali bulya bwine bushiku. Lelo balifwile lwa ku mupashi. Apo balitalushiwe umupwilapo ukufuma ku Ntulo ya bumi, batendeke ukufwa. Elenganyeni fintu bakalipwe ilyo ibeli lyabo Kaini aipeye Abele, cikonke beli!—Ukutendeka 4:1-16.

Pa numa ya ico, finono ifyaishibikwa pa lwa balya baupana babili aba kubalilapo. Umwana walenga butatu, Sete, afyelwe ilyo Adamu ali ne myaka 130. Adamu afwile imyaka 800 pa numa, ilyo ali ne myaka 930, pa numa abe nafyala “abana baume na bana banakashi.”—Ukutendeka 4:25; 5:3-5.

Ico Twingasambililako

Pa mbali ya kusokolola umulandu imikalile ya bantu ibipile fi, ubulondoloshi bwa baupana ba kubalilapo bwalikwata isambililo lyacindama nga nshi. Nga twaitutumuna no kuba bacaibela ukufuma kuli Yehova Lesa bupumbu fye. Abantu abakwata amano icine cine balicetekela muli Yehova Lesa ne Cebo cakwe, te mu fyo baishiba abene beka. Yehova e waishiba ububi no busuma, kabili ukuba abacumfwila kuli wene ninshi tulecita icalinga. Ukulufyanya kupilibula ukutoba amafunde yakwe no kusuula ifishinte fyakwe.

Lesa alitambike kabili acili aletambika fyonse ifyo abantu bengafwaya—ubumi bwa muyayaya, ubuntungwa, ukwikushiwa, insansa, ubumi ubusuma, ukutunguluka, no kwishibilapo ifintu ifipya. Lelo, ifwe pa kuipakisha ifi fyonse tukabila ukwishiba ukuti twashintilila pali Shifwe, Yehova.—Lukala Milandu 3:10-13; Esaya 55:6-13.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 26]

Adamu na Efa—Bushe Lushimi Fye?

Icisumino ca kutila paradise wa cine cine uwalufiwe pa mulandu wa lubembu eko ali, caliseekele ku bena Babele, abena Ashuri, abena Egupti, e lyo na bantu bambi aba mu nshita sha kale. Umuti wa mweo ne cisabo ca uko icingalenga onse uwalyako ukukwata umweo wa muyayaya caliseeka mu malyashi ayengi. Eco abantu bacili balebukisha ukuti icintu cabipisha calicitike mu Edene.

Mu nshiku sha nomba, abantu abengi batila ilyashi lya mu Baibolo pa lwa kwa Adamu na Efa lushimi fye. Lelo, abasoma sayansi abengi baishiba ukuti abantu bonse bafuma ku lupwa lumo ulwakwata intendekelo imo ine. Abengi abasoma ifya mipepele balifilwa ukukaana ukuti ifya kufumamo fya lubembu lwa kubalilapo fyalyambukila abantu bonse. Ukusumina mu cisambilisho ca kutila umuntu afumine ku ntulo shalekanalekana kuti kwabalenga ukulanda ukuti ulubembu lwa kubalilapo lwacitilwe ne fikolwe ifyalekanalekana. Na muli fyo, ici kuti cabapatikisha ukukaana ukuti Kristu, “Adamu wa kupelelekesha,” talubwile abantu bonse. Lelo Yesu na basambi bakwe tabakwetepo ubu bwafya. Baishibe ukuti ubulondoloshi bwaba mwi buuku lya Ukutendeka bwa cine.—1 Abena Korinti 15:22, 45; Ukutendeka 1:27; 2:24; Mateo 19:4, 5; Abena Roma 5:12-19.