Ubumi Bwabo

‘Tamwaishiba Ifyo Umweo Wenu Ukaba Mailo’

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA HERBERT JENNINGS

“Ilyo nalebwelela ku maofeshi yanono aya Watch Tower Society aya mu Ghana ukufuma ku musumba ufikilako amato uwa Tema naimike motoka no kusendako umulumendo anjimike ukuti musendeko ku tauni. Nashukile ilya inshita ukumushimikila. Natile nalemushimikila fye bwino! Lelo, ilyo twafikile ukwaleya uyu mulumendo, aishilefyontoka muli motoka no kutendeka ulubilo.”

IFI nashimika pa muulu fyanengele ukwishiba ukuti kwali fimo ifyalubene kuli ine. Ilyo nshilashimika icacitike, lekeni mwebeko ifyo ine ne mwina Canada, naisangile ku Ghana.

Cali ni pa kati ka mweshi wa December mu 1949, twali lwa ku kapinda ka ku kuso aka musumba wa Toronto, Canada. E lyo fye twapwile ukwimba icishima icalepele mupepi na mita umo mu mushili wakupwa na menshi makaasa pa kuti e mo tukaletapa amenshi ya kubomfya pa ng’anda iipya. Ico kwalitalele, ibumba lya babomfi besu lyashingile umulilo wa nkuni uo twaleonta, ilyo twalelolela ukwisatusenda ku cimbayambaya. Ukwabula ukwishiba napo ilyashi lyatulile, Arnold Lorton, umo uwa babomfi, atendeke ukulanda fimo pa lwa “nkondo ne mpupilisho sha bulwi,” “ukupwa kwa calo,” na pa mashiwi fye yambi ayo nshatalile ng’umfwapo. Apo pene fye bonse balilekele ukulanda, kwati baseebanishiwa, kabili bamo tabasekele nangu panono muli wene. Ndebukisha ukuti nalandile mu mutima nati, ‘Uyu cilumendo alipama sana! Tapali ulefwaya ukukutika kuli wene, lelo ena akoselepo fye ukulanda.’ Lelo ifyo alelanda fyalinsekeshe. Papitile fye imyaka inono apo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwilile, kabili nshatalile ng’umfwapo ifintu fya musango yo mu mipepele ya bena Christadelphia umo ulupwa lwesu lwapepa pa myaka iingi nga nshi. Nalimukutikishe, no kukonkamo bwino mu fyo alelondolola.

 Tacampoosele inshita ikalamba pa kuyamona Arnold ukuti anshimikileko na fimbi. Nga naibukisha ilya nshita, e lyo nkutuluka ifyo antekanishishe ne fyo ena na Jean umukashi wakwe bali ne cikuuku kuli ine, ne wali umulumendo wa myaka fye 19 uushaishibe sana ifintu. Ilingi line balepulikilwa fye nimfika pa mwabo ukuti tulanshanye. Balinungike no kunjafwa ukulekanya ifunde lyapampamikwa ne mibele ifyo nshaishibe bwino pa mulandu wa bwaice. Imyeshi fye 10 pa numa ya kulya kulanshanya ilyo twaleonta umulilo mu mbali ya musebo, nalibatishiwe pa October 22, 1950, ukuba Inte ya kwa Yehova kabili nalelongana mu cilonganino ca Willowdale ku North York, iyo nomba yaba mu Toronto.

Ukwendela Pamo na Bakapepa Banandi

Tapaweme pa ng’anda ilyo batata baishibe ati napampamine pa kutwalilila ne mipepele ipya nasangile. Tapapitile inshita ukutula apo batata basangilwe mu busanso bwa pa musebo ilyo bapunkene na motoka imbi umwali namutekenya wakolelwe kabili pa mulandu wa ubu busanso balyafishe sana. Ifintu tafyawamine bamayo nangu baice bandi, babili abaume na babili abanakashi. Ukushupana pa lwa cine ca mu Baibolo kwalikulile. E co namwene ukuti cawamako ukufuma pa ng’anda pa kuti fye twipusana na bafyashi bandi kabili no kuti nkose mu “nshila ya cine.”—2 Petro 2:2.

Ilyo ulusuba lwa mu 1951 lwalepwa, naisangile mu cilonganino umwali fye abanono mu Coleman, Alberta. Abalumendo babili, Ross Hunt na Keith Robbins, bali kulya, abapimpa mu mulimo wa nshita yonse uwa kushimikila ku cintubwingi, uwaishibikwa nomba ati bupainiya bwa nshita yonse. Balinjafwile pa kuti na ine wine ndebombako ubutumikishi bwa kuitemenwa. Pa March 1, 1952, e po natendeke bupainiya bwa nshita yonse.

Nshalaba ifyo balenkoselesha mu kutemwa. Fingi nalekabila ukusambilila, kabili apa epo nali no kuilanga nga kuti nasambilila. Pa numa ya kubomba bupainiya mupepi no mwaka pamo ne cilonganino ca Lethbridge, mu Alberta, napokelele ubwite nshaleenekela ubwa kuba kangalila wenda. Nali no kulabombela ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova ifyasalanganine mu lulamba lwa ku kabanga aka Canada ukufuma ku Moncton, New Brunswick, ukufika ku Gaspé, Quebec.

Namwene kwati nshafikilepo ukubomba uyu mulimo pantu pali yo nshita ninshi ndi fye ne myaka 24 kabili ninshi nshilakokola na mu cine, maka maka nga kulinganya kuli ba Nte bakosoka nali no kulabombela. Naibikilisheko fye na maka mu myeshi yakonkelepo. Lyene kwaishile na cimbi icampapwishe.

Isukulu lya Gileadi no Kuya ku Gold Coast

Mu September 1955, nalalikwe ukuyaisansha ku bana besukulu na bambi abali mupepi na 100 abapangile ikalasi lyalenga 26 ilya Watchtower Bible School of Gilead ku South Lansing, New York. Ico nalekabila ni ilya ine fye myeshi 5 iya kukansha kwashika. Nalikoshiwe pa kuba pali lilye bumba lya baipeeleshe nga nshi. Pali iyi nshita, kwali na cimbi icalengele ukuti imikalile yandi iwameko ukufika na lelo.

Kwali nkashi wacaice, uwe shina lya Aileen Stubbs, uwali umo uwa basambi baleiteyanya ukuya mu mulimo wa bumishonari. Aileen ali uwashikatala, uwalepoosa amano ku fintu, kabili ali ne mibele yanakilila kabili uwa nsansa. Mfwile nalimupapwishe ilyo namwebelepo nati ndefwaya ukukuupa. Nalyo line, takeene! Twaumfwanene ukuti Aileen ali no kuya mu mulimo apeelwe uwa bumishonari ku Costa Rica na ine uko bantumine ku Gold Coast (iyo nomba twita ati Ghana), iyabela ku Masamba ya Africa.

Ulucelo lumo mu May 1956, naisangile mu ofeshi ya kwa Munyina Nathan Knorr ilyabelele pa ntunti yalenga 10 mu Brooklyn, New York. Pali yo nshita e wali presidenti wa Watch Tower Society. Napeelwe umulimo wa kuba umubomfi wa maofeshi yanono aya Watch Tower ku kwangalila umulimo wa kushimikila mu Gold Coast, Togoland (iyo nomba twita ati Togo), Ivory Coast (e Côte d’Ivoire pali lelo), Upper Volta (e kuti Burkina Faso), na Gambia.

Ndebukisha amashiwi ya kwa Munyina Knorr kwati nakalimo aleyalanda fye mailo. Atile: “Te kutila ufwile watendeka ukubomba ili line iyo.  Utekanye fye; utale usambilile kuli bamunyina babelesha kulya kwine. Nomba cilya wamona ukuti waiiteyanya, e lyo wingatendeka ukubomba umulimo obe uwa kuba umubomfi wa maofeshi yanono aya Watch Tower. . . . Iyi e kalata yobe iya kukusonta. Pa numa ya mulungu umo ukufuma apo ukafikila, e lyo ukatendeka ukubomba.”

Mu mutima natile, ‘Ninshi kwanshi uku kwine kupanda amano ukwa kuti “Pa numa fye ya nshiku 7 e lyo ukatendeke ukubomba”?’ Ilyo twapwishishe uku kulanshanya naile ninshi nimpeshiwa amano.

Inshiku shinono ishakonkelepo shalepita bwangu bwangu. Mu kwangufyanya fye naiminine pa ngalaba iyaleenda pa mumana wa ku East River ukusha amaofeshi ya Sosaite aya ku Brooklyn, ukutendeka ulwendo lwa nshiku 21 ulwa pali bemba ukuya ku Gold Coast.

Ine na Aileen twalelembeshanya sana bakalata. Twalikumene na kabili mu 1958 kabili twaupene pa August 23 ulya wine mwaka. Nshilabako ukutasha Yehova pali uyu kaafwa wawamisha.

Pa myaka 19, naliipakishe ukubombela pamo na bamishonari banandi na bamunyinane ne nkashi abena Afrika pa maofeshi yanono aya Watch Tower. Ulupwa lwa Bethel lwalikulile ukufuma pa ba kupenda fye ukufika ku bantu 25 pali yo nshita. Shilya shali ni nshiku shakakala, umwalecitika ifingi, kabili shali ni nshiku sha kusandululamo kuli ifwe. Apa pena mfwile nalanda fye icishinka. Ine pa lwandi calinkosele ukwikala ukwakaba. Kanshi nalepiba fye umo shacela, lyonse ukuba fye uwabombabomba, kabili inshita shimo, nshalekokola ukufulwa. Nalyo line, naleumfwa bwino ukubomba, ilyo impendwa ya bakasabankanya ba Bufumu mu Ghana yaingilishiweko ukufuma pali 6,000 mu 1956 ukufika kuli 21,000 mu 1975. Kabili cacilapo no kuwama ukumona Inte ukucila pali 60,000 shili ishacincila kulya pali nomba.

“Mailo” Tushaenekele

Ku ma 1970, natendeke ukulwala ubulwele ubwaafishe ukwishiba bwangu. Ku cipatala balimpimine umusango onse ukwabula ukusangamo ubulwele nangu bumo ica kuti balenjeba fye ati “nali fye bwino.” Kanshi cinshi lyonse nshaleumfwila bwino, ukulaumfwa uwapomponteka, ukulaumfwa fye ububi? Kwali ifintu fibili ifyanengele ukwishiba, kabili fyalimpapwishe. Cine cine, Yakobo alilungike pa kulemba ati: “Tamwaishiba ifyo umweo wenu ukaba mailo.”—Yakobo 4:14, NW.

Icishibilo ca kubalilapo cali ni cilya cacitike ilyo naleshimikila ku mulumendo waleya ku tauni uo nasendeleko muli motoka. Ine nshaishibe ati nalelanda fye ukwabula no kupemwina kabili ukulanda lubilo lubilo e lyo no kupunda sana. Ilyo twafikile ukwaleya uyu mulumendo, napapile fye ifyo afwampwike muli motoka no kufyontomoka ulubilo. Abena Ghana abengi balitekanya, balateko mutima, tabafulwa bwangu, bena e cifyalilwa cabo. Nomba ifyacitile uyu mulumendo tafyalingene ne cifyalilwa cabo. Nalikutumene no kutontonkanya. Naishileiluka ukuti nali no bwafya. Lelo nshaishibe ubo bwine ubwafya nakwete. Nomba nangu cibe shani ubwafya bwena e po bwali.

 Ica bubili, pa numa ya kulanshanya kwa kufwailisha, Aileen asosele ati: “Nga ca kuti ubu bulwele te bwa ku mubili, ninshi kanshi bwa ku muntontonkanya.” E co nalembele fyonse ifyo naleyumfwa no kuya kuli dokota wa malwele ya ku muntontonkanya. Ilyo namubelengele ifyo nalembele, atile: “Ubu bulwele na buibela. Mulwele ubulwele batila manic-depressive psychosis (ubulwele bwa kuba kwati nupena).”

Nalisungwike! Ubwafya bwaleya bulelundulukila fye ilyo naletukuta ukuibikilishako pa myaka yakonkelepo. Natwalilile ukufwaya ifyo ningapwisha ubu bwafya. Lelo takwali nangu umo uwaishibe ifya kucita. Cali kwati ndeuma fye umwela!

Twalefwaisha ukutwalilila ukuba mu mulimo wa nshita yonse ukuupanga nge ncito ya pe, kabili kwali ifingi ifyakabile ukubombelwapo. Ilingi nalepepa ipepo lya pa mutima kabili ilya mukoosha, naleti: “Yehova, nga mwatemwa, nkekala ‘umumi no kucita ici napamo cilya.’” (Yakobo 4:15) Lelo te fyo cali no kuba. Apo tamwali umwa kusengulwila twapingwilepo ukufuma mu Ghana no kusha ifibusa fyapalamisha ifingi no kubwelelamo ku Canada mu June 1975.

Yehova Aafwila mu Bantu Bakwe

Naishibe mu kwangufyanya ukuti te ine fye nashintililwapo, nelyo ukuti ubwafya napitilemo e bwaibelele fye bweka. Amashiwi ya pali 1 Petro 5:9 yali aya cine kuli ine ayatila: “[Ishibeni] ukuti bamunyinenwe ba pano isonde batuulo mutuulo uyo wine wa kucula.” Pa kwishiba ici, natendeke ukukutuluka ifyo Yehova atutungilile icine cine te mulandu no ku kwaluka. Mwandini ‘aba bwananyina’ balitwafwile mu nshila ishingi!

Nangu ca kuti tatwakwete ifingi, Yehova tatushile. Alengele ifibusa fya ku Ghana ukutwafwilishako mu fya ku mubili na mu fintu fye fimbi. Nangu ca kuti tatwatemenwe ukuya, twasukile twaya fye ukusha abo twabeleshenye na bo no kuya mu kulolenkana ne fyali no kukonkapo muli iyi “mailo” tushaenekeele.

Lenora umukalamba wa kwa Aileen, no mulume wakwe Alvin Friesen, balitupokelele bwino kabili baletupeela ne fyo twalekabila pa myeshi iingi. Dokota waishibisha amalwele ya ku muntontonkanya atungile no kushininkisha ati: “Uli no kuba fye bwino mu myeshi 6.” Napamo ico alandile fyo kufwaya fye ukuti imbe ne subilo, lelo ukutunga kwakwe takwafikilishiwe na pa numa ya myaka 6. Ukufika na lelo, ncili ndeshingwana no bulwele baleita nomba ati bipolar mood disorder. Kwena ishina lya ubu bulwele lileumfwikako bwino, lelo abalwala ubu bulwele balishiba bwino ukuti ukuwama kwe shina takunashako ubulwele nangula panono.

Pali yo nshita, Munyina Knorr ali acili alelwala ubulwele bwamufishishe na ku mfwa mu June 1977. Nalyo line, aleikoselesha no kusangako inshita ya kunembelako bakalata bakukoselesha umwaleba amashiwi ayengi aya cisansamushi no kufunda. Nshatala mpoosa aba bakalata. Amashiwi yakwe yalinjafwile ukufumyamo amatontonkanyo yabipa ayalesokelela muli ine aya kuti teti ncite nangu cimo.

Ku kupwa kwa 1975, twapingwilepo ukuleka umulimo wa nshita yonse no kwangwa ku kusakamana ubumi bwandi. Ulubuuto lwa kasuba lulankalifya amenso. Nga napulikilwa fye ku ciunda ca pa muulu ng’ufwa kwati ni mfuti baomba. Icimpungili ca bantu calentiinya. Yaleba ni nkondo pa kuyasangwa fye ku kulongana kwa Bwina Kristu. Nalyo line, nalishibe bwino ubucindami bwa kubishanya kwa ku mupashi. Pa kuti fye cingwamine, ilingi naleingila mu Ng’anda ya Bufumu ninshi bonse na bekala no kufuma bwangu ilyo fye ukulongana kwapwa lilya abantu bashilatendeka ukupange congo.

Ukubombako umulimo wa kushimikila bwali bwafya na bumbi. Limo limo, libe nimfika na pa ng’anda, nalefilwa fye no kulisha belu ya pa cibi. Lelo nshaleleka, pantu nalishibe ukuti ukushimikila kuti kwalenga naisapusuka no kupususha bonse abapoosako amano no kukutika. (1 Timote 4:16) Nga papitako akashita, naleba na maka ya kuilama, ukuya pa ng’anda ikonkelepo, na pa ibiye ifyo fine. Pa kutwalilila ukulashimikila, nalibakilile bumupashi bwandi kabili ico canundileko amaka ya kushipikisha.

Pa mulandu wa kuti ubulwele bwa bipolar mood disorder bwa mutatakuya, naisakutuluka ukuti tabwakatale abupola muli buno bwikashi.  Mu 1981 ifipande fisuma ifyakonkene fyalifumine muli Awake! * Fyanjafwile ukumfwikisha ubu bulwele no kunsambilishako ifyo ningacita pa kushipikisha na bwene.

Ukushipikisha

Icalenga conse ici ni co umukashi wandi alaipusula ifingi no kuteuluka. Nga ca kuti na imwe mulatenshako bamo, kuti mwatemwa ukumfwa amashiwi yakwe:

“Ubulwele bwa mood disorder bulalula ifyo umuntu aba ukwabula no kwenekela. Mu maawala fye ya kupenda, uwalwala ubu bulwele kuti ayaluka abombomana, uwalekoselesha kabili uwakwete amapange yasuma aba fye uwanaka, uulengulula, no kuba fye uwakalipa. Nga tacishibikwe ukuti e bulwele alwala, kuti calenga bambi ukufulwa no kusunguka. Ukwabula no kutwishika, amapange kuti yaalulwa bwangu, kabili kuti watendeka no kucula ne tontonkanyo lya kuti talemfwaya.”

Ine, ilyo nabuka bwino sana, ndaba uwaibukila. Ndeshiba ukuti icikonkapo nga “waumfwa bwino sana” kuba fye cimbi cimbi “uwapopomenwa.” Kuli ine, “ukupopomenwa” kulangwaminako ukucila “ukumfwa bwino” pantu ilingi line ukupopomenwa kulampako amaka pa nshiku shimo, kabili te lingi ningacita ifishalolamo. Aileen alangafwa sana pa kulansoka ukukanacishamo ukucincimuka no kunsansamusha no kuntungilila ilyo ifintu fyambipila.

Cibi ukuipaatulula ku bantu ilyo ubulwele bwakosa. Kuti cacitika ukuitalusha ku bantu ilyo umo apopomenwe nelyo lintu teshibe ukuti ubulwele bwamwikata. Kale, calenkosela ukusumina ukuti nali no bwafya bwa ku muntontonkanya no bwa mu nkuntu. Naleipatikisha ukutontonkanya ukuti kufwile kuliko fye cimo, pamo nga ukufilwa ukubombelapo pa ncito imo nelyo ukutontonkanya ukuti umbi e uli no bwafya. Ilingi line, naleicinkulako fye nati, ‘Takuli nangu cimo icayaluka kuli ine. Ubwafya nkwete te bwa ku nse lelo bwa lwa nkati.’ Kuli pele pele, naliteuluka mu kutontonkanya kwa musango yu.

Pa myaka yapita, twalisambilila ukusumina ukuti twalikwata ubwafya bwine bwine. Tulatukuta ukulamoneka kwati fyonse fili fye bwino no kukanaleka ubulwele ukupulamo mu mikalile yesu.

“Mailo” Awamako

Ukupitila mu mapepo ya mukoosha na mu kutulukusha ukwingi, twalimwenamo mu mapaalo ya kwa Yehova na mu kutungilila kwakwe. Nomba natukota. Lyonse ndaceeceetwa ne cipatala no kupeelwa umuti walinga, kabili ndiko eyefilya. Tulatasha umulimo onse uo twingabomba. Ukufika na lelo ndi eluda wa pa cilonganino. Lyonse tulesha ukutungilila bambi mu citetekelo.

Ca cine, nga fintu Yakobo 4:14 (NW) asosa: “Tamwaishiba ifyo umweo wenu ukaba mailo.” Cikatwalilila ukuba ifyo fine ukufikila fye apo buno bwikashi bukapwila. Lelo, ya cine amashiwi ya pali Yakobo 1:12 ayatila: “Alishuko muntu uushipikisha ku ca kwesha; pa kuti ilyo akaansha akapokelele cilongwe ca mweo, icalailwe abo abatemwa Shikulu.” Shi ifwe bonse natube abakosa pa kuti tukaipakishe amapaalo Yehova atukwatila ku ntanshi.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 26]

Ukufwaya ukuba neka mu studio yandi

[Icikope pe bula 26]

No mukashi wandi, Aileen

[Icikope pe bula 28]

Pe Bungano lya “Imbila Nsuma ya Muyayaya” ilyabelele mu Tema, Ghana, mu 1963