Ubumi Bwabo

Yehova Atusambilishe Ukushipikisha no Kushishimisha

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ARISTOTELIS APOSTOLIDIS

Ku kapinda ka ku kuso aka tupili twaba mupepi ne Mpili sha Caucasus e kwaba umusumba wa Pyatigorsk, umusumba wa mu Russia uwalumbuka pa mulandu wa mabwe yaumo mutengo ayabamo e lyo ne micele isuma. Muli uyu musumba e mo nafyalilwe mu 1929, kabili nali umwana wa baGriki imbutushi. Ilyo papitile imyaka 10, pa numa ya kucula lintu batutamfishe kuli Stalin, ulukakala lwa kulenga umwenso, no kukufya umukowa, fyalengele twaba imbutushi na kabili, pantu batupatikishe ukuya ku Greece.

ILYO twakuukile ku Piraiévs, mu Greece, ishiwi “imbutushi” twalelyumfwila mumbi. Twaleumfwa nga bambi bambi. Nangu ca kuti ine no mukalamba wandi twakwete amashina ya baGriki babili aba mano abalumbuka, Socrates na Aristotle, te lingi baletwita ayo mashina. Bonse baletwita ati utwina Russia utwaice.

Ilyo papitile fye inshita inono apo Inkondo ya Calo iyalenga Bubili yatendekele, bamayo abo twatemenwe balifwile. Twalibacindamike sana mu ng’anda mu mwesu, kabili calitubipile ilyo bafwile. Apo balelwalilila pa nshita ntali, balinsambilishe imilimo iingi iya mu ng’anda. Uku kukansha kwalingafwile nga nshi ku ntanshi.

Inkondo no Kulubulwa

Inkondo, ukuteka kwa baNazi, no kupuusha amabomba kwabipisha ku fita fyalebombela pamo fyalengele ubushiku bonse ubwaca ukumoneka kwati e bushiku walafwa. Kwali sana  ubupiina, insala, ne mfwa. Ukutula ilyo nali ne myaka 11, nalebombesha pamo na batata pa kuti tuisakamane fwe bonse batatu. Nalekele amasomo yandi pantu nshaishibishe iciGriki, kabili na pa mulandu wa nkondo na mafya yaletele.

Abena Germany balekele ukuteka Greece mu October 1944. Tapakokwele sana, nalimonene ne Nte sha kwa Yehova. Nangu kwali ukupelelwa no kucula ilya nshita, isubilo lya mu Baibolo ilya kuti ku ntanshi kukaba bwino ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka lyalimfikile pa mutima. (Amalumbo 37:29) Ubulayo bwa kwa Lesa ubwa bumi bwabule mpela no mutende pano isonde bwalimpeele isubilo te mulandu ne fyo nalepitamo. (Esaya 9:7) Mu 1946 ine na batata twalibatishiwe, ukulanga ukuti twaliipeele kuli Yehova.

Umwaka wakonkelepo, nalitemenwe ilyo napeelwe umulimo wa kubalilapo ukuba umubomfi wa kusabankanya (pa numa uwaleitwa umubomfi wa magazini) mu cilonganino calenga bubili ukupangwa mu Piraiévs. Icifulo twaleshimikilamo catendekele ku Piraiévs ukufika na ku Eleusis, apalepele amakilomita nalimo 50. Pali ilya nshita, kwali Abena Kristu basubwa abengi abali mu cilonganino. Nalikwete ishuko lya kubomba na bo no kusambilila kuli bene. Naleipakisha ukuba na bo pantu kwali ifingi ifyo bapitilemo ifyo baleshimika ukulanga ifyo ukubombesha kukabilwa pa kubomba umulimo wa kushimikila. Imikalile yabo yalelanga bwino ukuti nga tulefwaya ukubombela Yehova ne cishinka, ukutekanya no kushishimisha filakabilwa nga nshi. (Imilimo 14:22) Ndasekelela nga nshi ukuti kwaba ifilonganino ukucila 50 ifya Nte sha kwa Yehova muli iyi ncende lelo!

Ubwafya Bwabula Ukwenekela

Ilyo papitile inshita, naishibene na Eleni, umukashana wayemba kabili Umwina Kristu uwapimpa mu musumba wa Patras. Namukobekele ku kupwa kwa 1952. Lelo, ilyo papitile fye imyeshi inono, Eleni alilwele icabipisha. Badokota bamusangile na mumena kuli bongobongo, kabili alilwele nga nshi. Alekabilwa ukulepulwa ilyo line fye. Pa numa ya kubombesha, twalisangile dokota mu Athens uwasumine ukubomba ukulingana ne fisumino fyesu no kulepula ukwabula ukubomfya umulopa, nangu ca kuti ifibombelo fya cipatala tafyali sana ifyafikapo ilya nshita. (Ubwina Lebi 17:10-14; Imilimo 15:28, 29) Pa numa ya kulepulwa, badokota balicetekele ukuti ifintu fyali no kuba fye bwino kuli nkobekela wandi, nangu ca kuti balilandile ukuti ubu bwafya kuti bwabwela na kabili.

Bushe cinshi nali no kucita? Apo ifintu nomba fyalyalwike, bushe nalekabila ukupwisha bunkobekela no kuilubula? Iyo! Nalilaile pa kukobekela, kabili nalefwaya ukucita nge fyo nalaile. (Mateo 5:37) Nshabalile tontonkanya pa kupwisha bunkobekela. Pa kusakamanwa na nkashi mbiye umukalamba, Eleni alipolele panono, kabili twaupene mu December 1954.

Ilyo papitile imyaka itatu, Eleni alilwele na kabili, kabili dokota umo wine alimulepwile na kabili. Iyi nshita alepwile sana muli bongobongo pa kuti afumye mumena onse. Ici calengele umukashi wandi ukulwala ubulebe lubali kabili iciputulwa ca muli bongobongo  icilama imilandile calyambukilwe nga nshi. Nomba bonse babili twalikwete amafya tushabalile atukwatapo. Nangu milimo inono yali iyaafya nga nshi ukubomba ku mukashi wandi uwatemwikwa. Ubumi bwakwe ubwalebipilako fye bwakabile ukwaluka kukalamba mu mikalile yesu. Kabili twalekabila sana ukushipikisha no kushishimisha.

Kanshi ni pali iyi nshita e po ukukansha bamayo bankanshishe kwangafwile nga nshi. Cila bushiku ulucelo, nalepekanya fyonse ifyalekabilwa pa kwipika ifya kulya, lyene Eleni aleipika. Ilingi line twalelalika abeni, pamo nga batumikishi ba nshita yonse, abantu twasambilile na bo Baibolo, na Bena Kristu banensu ababulishe ukufuma ku cilonganino. Bonse balesumina ukuti ifi fya kulya cine cine fyaleba ifya mulyo! Ine na Eleni kabili twalebombela pamo imilimo imbi iya mu ng’anda, ica kuti ing’anda yesu yaleba iya busaka kabili iyapempenkana. Iyi mibele yaafya yali no kutwalilila pa myaka 30.

Uwapimpa Te Mulandu no Kulwala

Cali ica kukoselesha nga nshi kuli ine na kuli bambi ukumona ukuti tapali icacefeshe ukutemwa kwa mukashi wandi kuli Yehova no kupimpa kwakwe mu mulimo wakwe. Umuya inshiku, kabili pa mulandu wa kubombesha, Eleni atendeke ukulandako panono amashiwi yamo yamo fye. Atemenwe ukulanda na bantu mu misebo ukubeba imbila nsuma ukufuma muli Baibolo. Ilyo naleya pa nyendo sha bukwebo, nalemusenda no kubika motoka mupepi ne nshila mwalepita sana abantu. Aleisula iwindo lya motoka no kweba abapita nshila ukusendako bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Inshita imo, ashalike bamagazini 80 mu maawala yabili. Ilingi line aleshalika bamagazini ba kale abo twakwete mu cilonganino. Eleni kabili alebomba lyonse imisango imbi iya kushimikila.

Imyaka yonse iyo umukashi wandi alelwalilila, lyonse aleba na ine ku kulongana. Tatalile apuswa kwi bungano nelyo ukulongana kukalamba, na lintu fye twaile ku fyalo fimbi pa mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova shalepakaswa mu Greece. Nangu alelwalilila, alisekelele ilyo asangilwe ku mabungano mu Austria, Germany, Cyprus, ne fyalo fimbi. Eleni taleilishanya nelyo ukufwaya ukusakamanwa sana, nangu fye ni lintu nakwete imilimo iingi mu mulimo wa kwa Yehova ica kuti limo ne fintu tafyalemuwamina.

Kwena, ifi fintu nalepitamo fyansambilishe ukutwalilila ukushipikisha no kushishimisha. Ilingi line Yehova alengafwa. Bamunyinefwe ne nkashi baleipusula icine cine pa kuti batwafwe mu nshila yonse iyo bengatwafwilamo, kabili badokota baletutungilila mu cikuku. Muli ilya nshita yonse iyaafya, tatwabulishe ifikabilwa mu bumi, nangu ca kuti ubwafya twalimo bwalengele ukuti nilabomba incito ya kuwisha akasuba. Lyonse twalekatamika ifyo Yehova alefwaya no mulimo wakwe.—Mateo 6:33.

Abengi balepusha icatwafwile imyaka yonse ilya twalepita mu mesho. Ilyo natontonkanya  pa fya ku numa, ndamona ukuti ukusambilila Baibolo, ukupepa kuli Lesa ukufuma pa mutima, ukusangwa lyonse ku kulongana kwa Bwina Kristu, no kubombesha mu mulimo wa kushimikila fyalitukoseshe ukuti tushipikishe no kushishimisha. Lyonse twaleibukisha amashiwi yakukoselesha ayaba pa Amalumbo 37:3-5, apatila: “Tetekela Yehova no kucite cisuma, . . . ilemene kuli Yehova . . . Konkomwena pali Yehova inshila yobe, kabili mutetekele, na o akacita.” Na limbi ilembo ilyatwafwile lyaba pa Amalumbo 55:22, apatila: “Poosa pali Yehova icisendo cobe icafina, wene alekulama.” Filya umwana acetekela wishi umupwilapo, na ifwe twapoosele ifisendo pali Yehova no kufisha kuli wene.—Yakobo 1:6.

Pa April 12, 1987, ilyo umukashi wandi aleshimikila pa ntanshi ya ng’anda yesu, icibi cafina ica cela pa kwisalika calimupunkile, ukumuponesha mu nshila, no kumucena icabipisha. Ici calengele ukuti elalanda pa myaka itatu. Afwile ku kutendeka kwa mwaka wa 1990.

Ukubombela Yehova Apapela Amaka Yandi

Mu 1960, nalisontelwe ukuba umubomfi wa cilonganino mu Nikaia, ku Piraiévs. Ukutula lilya, nalibombela mu filonganino fimbi mu Piraiévs. Nangu nshakwete abana, ndasekelela pa kwafwa abana ba ku mupashi abengi ukuba abashangila mu cine. Bamo nomba ni baeluda mu cilonganino, ababomfi batumikila, bapainiya, kabili bambi babomba pa Bethel.

Ilyo ubuteko bwa kusalwa na bantu bwatendeke ukuteka mu Greece na kabili mu 1975, Inte sha kwa Yehova shatendeke ukulongana amabungano ukwabula umwenso, ukwabula ukufisama mu mitengo. Ifyo ifwe bamo twasambilile ilyo twaleteyanya amabungano ku fyalo fimbi fyalitwafwile nga nshi pali iyi nshita. E ico, nalisekelele kabili nali ne shuko lya kubomba mu makomiti ya mabungano ayalekanalekana pa myaka iingi.

Lyene, mu 1979, kwali amapange ya kukuula Ing’anda ya Kulonganinamo iya kubalilapo mu Greece, ku nse ya Athens. Napeelwe umulimo wa kwaafwa ukuteyanya no kubomba uyu mulimo wa bukuule uukalamba. Uyu mulimo na o walefwaya sana ukushipikisha no kushishimisha. Ukubomba imyaka itatu na bamunyinane ne nkashi baipeelesha kwalengele kube ukutemwana no kwikatana pa kati kesu. Ndebukisha nga nshi ifyacitike pali yu mulimo.

Ukusakamana Abafungwa lwa ku Mupashi

Ilyo papitile imyaka inono, kwali umulimo umbi uwatendeke. Mupepi ne cifulo umo icilonganino nabamo cishimikila, mu Korydallos, mwaba icifungo cimo icikalamba nga nshi mu Greece. Ukutula mu April 1991, nalipeelwe umulimo wa kutandalile ici cifungo cila mulungu ngo mutumikishi wa Nte sha kwa Yehova. Kulya, balinsuminishe ukutungulula amasambililo ya Baibolo no kulongana kwa Bwina Kristu na bafungwa abalefwaya ukusambilila. Abengi balyaluka nga nshi, ukulanga amaka yakalamba ayo Icebo ca kwa Lesa cakwata. (AbaHebere 4:12) Ababomba pali ici cifungo na bafungwa bambi balitemenwe nga nshi pali ici. Abafungwa bamo abo nasambilile na bo Baibolo balikakulwa kabili nomba ni bakasabankanya ba mbila nsuma.

Nalisambilileko na bafungwa batatu abalumbwike bubi bubi mu kushitisha imiti ikola. Ilyo balelunduluka lwa ku mupashi, baishile ku kusambilila Baibolo ninshi nababeya umwefu, nabasakula bwino umushishi, no kufwala amashati na matai mu kati ka mweshi wa August—inshita ilyo kukaba sana mu Greece! Umukalamba wa cifungo, umukalamba wa balinshi, na babomfi bamo balibutwike ukufuma mu maofeshi yabo ku kumona ici cipapwa. Ala mwandini cali cipesha amano!

Cimbi icacitike ica kukoselesha cacitikile mu ciputulwa ca cifungo ukwikala abanakashi. Twatendeke ukusambilila Baibolo no mwanakashi uo bapingwile ukufwila mu cifungo pantu alipeye umuntu. Alilumbwike  sana ku mibele yakwe iya bucipondoka. Lelo, icine ca mu Baibolo ico alesambilila calengele ukwaluka ukwamoneke sana ica kuti abengi baleti ali nge nkalamo yalealuka ukusanguke mpaanga! (Esaya 11:6, 7) Awe bwangu bwangu abakalamba ba cifungo balimucindike no kumucetekela. Nalitemenwe ukumumona alunduluka nga nshi lwa ku mupashi no kuipeela kuli Yehova.

Ukwaafwa Abalwala na Bakalamba

Ukumona ifyo umukashi wandi aculile imyaka iingi no bulwele kwanenga ukwangwa nga nshi ifikabila abalwele na bakote pa kati kesu. Lyonse ilyo impapulo shesu shalanda pa fipande fyaletukoselesha ukwaafwa aba musango yo, ukufwaisha kwandi ukwa kwaafwa kwalekulilako. Nalicindamike nga nshi ifi fipande no kufilonganika. Ilyo papitile imyaka, napangile faelo wali na mabuula ukucila umwanda (100)—ukutendekela ne cipande caleti “Ukulangulukilako Abakalamba na Bacula,” icali mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa January 15, 1963. Ifipande ifingi fyatile cilawama onse mu cilonganino ukwaafwa abalwele na bakote.—1 Yohane 3:17, 18.

Baeluda bateyenye ibumba lya bamunyinefwe ne nkashi abaitemenwe ukusakamana ifyalekabila abalwele na bakote mu cilonganino twali. Twateyenye aba kuitemenwa mu mabumba yalekanalekana—pamo nga abali no kwafwilisha mu nshita ya kasuba, bambi ukwafwilisha mu nshita ya bushiku, aba kwaafwa mu myendele, na bali no kwaafwa inshita yonse, nampo nga kasuba nelyo ubushiku. Aba kulekelesha bene baliitenye ukwaafwa inshita yonse mu kwangufyanya.

Ifyafuma mu kubombesha kwa musango yo fya kukoselesha nga nshi. Ku ca kumwenako, nkashi umulwele uwaleikala eka asangilwe nafwa icipupu alele fye pa nshi ilyo bamutandalile ubushiku bumo. Twaishibishe nkashi yesu uwaleikala mupepi kabili uwakwete motoka. Atwele nkashi umulwele ku cipatala icali mupepi mu nshita inono nga nshi, e kuti mu maminiti fye 10! Badokota batile alipuswike pantu twalyangufyenye ukumutwala ku cipatala.

Ukutasha kwa balwele na bakote kuli ili ibumba kulasansamusha nga nshi. Ukuba ne subilo lya kwikala na ba bamunyinefwe ne nkashi mu bwikashi bupya ubwa kwa Lesa ilyo ifintu fikaaluka kulasansamusha nga nshi. Kabili ukwishiba ukuti baafwiwe ukushipikisha pa mulandu wa kubatungilila ilyo balecula na co cilambu cimbi.

Ukushishimisha Kwalileta Amapaalo

Nomba nine eluda mu cilonganino cimo icaba mu musumba wa Piraiévs. Nangu ninkota kabili ndalwalilila, ndi uwa nsansa ukuti na nomba ndabombako sana imilimo ya cilonganino.

Imyaka yapita, kwali amatunko, amafya, ne fya mankumanya ifyalekabila sana ukushipa no kushishimisha. Lelo, Yehova lyonse alampeela ubukose nkabila ku kupwisha aya mafya. Libili libili, ndamona ukuti ya cine amashiwi ya kwa kemba wa malumbo ayatila: “Ilyo nati, Lwatelemuko lukasa lwandi, e lyo uluse lwenu lwantungilila, mwe Yehova; pa kuba ayengi muli ine amatontonkanyo ya kunsakamika, ifya kusansamusha fyenu finengo kupekwa.”—Amalumbo 94:18, 19.

[Icikope pe bula 25]

Ine no mukashi wandi Eleni ilyo bamulepwile umuku walenga bubili, mu 1957

[Icikope pe bula 26]

Pe bungano mu Nuremberg, Germany, mu 1969

[Icikope pe bula 28]

Ibumba lya bamunyinefwe ne nkashi abayafwile abalwala na bakalamba