Ukubulisha Ubutungulushi Busuma Bwafya bwa mwi Sonde Lyonse

Uyu mwaume twalalandapo ali ni kalemba kabili kashika wa nshintu. Alicetekele nga nshi mu mutima ukuti ku ntanshi ifintu fikawama. Imyaka 90 iyapita, aelengenye calo “umo umuntu ashitiina kabili aba uwacetekela; umo umuntu engasambilila ukwabula ukulipila; umo ubwikashi bushaonaulwa ku fipaatukanya abantu ifya fye; umo abantu balanda icine; [kabili] umo abantu nga babombesha kuti bacita ifintu ifisuma nga bapwililika.”

UYU kalemba lyena alandile pe subilo lya kuti bushiku bumo abantu mu calo cakwe na mu fyalo fyonse bali no kuisanga mu cifulo ca musango yo. Uyu kashika wa nshintu uwapokelepo icilambu ca Nobel aba uwa mweo ino nshita, ukwabula no kutwishika kuti aba no bulanda nga nshi. Nangu ca kuti icalo calilunduluka no kucita ifintu ifingi, naconaulwa nomba ukucila kale. Kabili ifintu tafilemoneka ukuti fikawamina abantunse ku ntanshi.

Ilyo baipwishe shibulimi umulandu kwaimine ukulwishanya kwa lukakala pa kati ka mabumba yamo mu calo ekala, alandile pa co aleti e cimo icalengele. Atile: “Ni pa mulandu wa ntungulushi shibi.” Kalemba wa lyashi lya kale, Jonathan Glover, mu citabo cakwe icitila Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, alandile ifyapalako, ati: “Ukwipayaula abantu [mu calo cimo cine] takwali pa mulandu wa lupato lwaba pa kati ka  mishobo, kwacitilwe na bantu abalefwaya ukutwalilila ukuteka.”

Ilyo kwaimine inkondo pa kati ka fyalo fibili ifyaba mu calo cali kale Yugoslavia ku kutendeka kwa ba 1990, kalemba wa lyashi umo alembele ati: “Twaikele ne nsansa pamo imyaka iingi kabili nomba nacibipisha ukufika na ku kwipailana abana. Cinshi kanshi tulecitila ifi?”

Intamfu iikalamba sana ukufuma ku Bulaya kwaba icalo ca India, ukwafyalilwe ulya kashika wa nshintu twacilandapo pa kubala. Mu lyashi lyaleti “Bushe Icalo ca India Cikatwalilila Ukuba Icalo Cimo?,” kalemba Pranay Gupte atile: “Abantu abengi nga nshi mu India tabalafisha imyaka 30, lelo takwaba intungulushi sha kubalanga ifisuma bengapashanya.”

Mu fyalo fimo, intungulushi shimo shalileka imilimo pa mulandu wa kupeelwa umulandu wa mafisakanwa. Kanshi kwaba imilandu iingi iyalenga icalo ukuba no bwafya bwa kukanaba ne ntungulushi shisuma. Ifilecitika filelanga ukuti amashiwi ya kwa kasesema umo uwaliko imyaka nalimo 2,600 iyapita ya cine. Atile: “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.”—Yeremia 10:23.

Bushe kwaba inshila ya kupwishishamo ubu bwafya bwa mwi sonde lyonse? Nani engatungulula abantunse mu calo umo ubwikashi bushaonaulwa ku kulwishanya nelyo umo abantu bashikala no mwenso, umo ukwishiba kwa cine kwaba ukwabula ukulipilisha kabili ukwingi, kabili umo abantunse bapalamina ku kupwililika?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Fatmir Boshnjaku