Ukumfwa Aba Mutelelwe Nomba no Kuba Aba Mutelelwe Umuyayaya

MULANDU nshi cayafisha ukuba aba mutelelwe, kabili nga kwaba umutelelwe, cinshi ubelako fye pa nshita inono? Bushe nalimo twelenganya fye ukuti tuli aba mutelelwe, e kuti ukutontonkanya pa fyo twenekela ukukwata ukucila ukutontonkanya pa fyo twingakwata? Uko kutontonkanya kwalubana kuti twatila kwelenganya fye ifishingacitika.

Ukwelenganya kulenga umo ukuleka ukutontonkanya pa mikalile ya cine cine umwaisula ububi no kulaelenganya fye pa bwikashi ubusuma kabili ubwa mutelelwe, ukusuula conse icingapumfyanya uku kutontonkanya. Lelo, ilingi line, amafya ya cino calo yalapumfyanya uku kwelenganya no kufulunganya ukumfwa uwa mutelelwe, ukulenga uuleenganya ukumona ubucushi bwaba muli cino calo.

Natubebete inshila imo abantu bafwailamo umutelelwe, e kuti ukuya ku ncende imo. Ku ca kumwenako, umuntu kuti aelenganya ukuti nga akuukila ku musumba ukalamba ifintu fikawama, akalaipakisha, akalafola indalama ishingi, kabili akalaikala mu ng’anda iikalamba. Cine cine, ukukuukila ku musumba ukalamba kuti kwamoneka kwati kuti kwalenga umuntu ukuba no mutelelwe uo afwaisha. Lelo bushe ukutontonkanya kwa musango yo kwaba fye bwino?

Bushe Umutelelwe Usangwa mu Misumba Ikalamba Nangu Kwelenganya fye kwa Bantu?

Mu fyalo ifipiina, abalenga abantu bafwaisha ukuya ku misumba ikalamba ni balya basabankanya mu musango uwingalenga abantu ukwelenganya sana ifyaba umusumba. Utubungwe utusabankanya tatufwaya ukuti mube aba mutelelwe iyo, lelo, tufwaya ukuti amakwebo yabo yaleenda bwino. Tabalanda pa mafya yabako lelo balanga ukuti kuti watunguluka no kuba no mutelelwe. E ico, abantu batontonkanya ukuti pa kuba umutelelwe bafwile ukukwata filya fipe balesabankanya no kwikala mu musumba ukalamba.

Moneni ici ca kumwenako. Abalashi mu calo cimo ica ku Masamba ya Afrika babikile ifipampa fyalelanga bwino ukuti ukupeepa fwaka cimo fye no koca indalama isha kuti wapiba ne libe pa kushisanga. Iyi yali ni lulu ya kusoka abekala calo ukukanapeepa fwaka. Utwampani tupanga fwaka e lyo na bashitisha fwaka bacilime iyi lulu pa kubika ifipampa ifyo bapangile bwino nga nshi ifyalelanga ukuti abantu abapepa fwaka ba nsansa kabili balitunguluka. Kabili, akampani kamo akapanga fwaka kapeele ababomfi amayuniformu yabalabata no tusote utusuma pa kuti bapeele fwaka ku baice balesangwa mu musebo, ukubakoselesha “ukwesha ukupeepa.” Abaice abengi bafumine ku mishi kabili, apo tabaishibe imicenjelo ya basabankanya pa fipe, balibepelwe. Balikunkwime kuli fwaka.  Abaice abafumine ku mushi baishile ku musumba ukalamba ku kufwaya umutelelwe pa kuti baletungilila indupwa shabo nelyo ukunonka indalama ishingi. Lelo, cali kwati baleoca indalama isho bengabomfya ku fintu ifyacindama.

Bashimakwebo te basabankanya lyonse ukuti mu misumba ikalamba mwaba imikalile isuma. Abalanda ifi nalimo kuti baba bantu abakuukila ku misumba ikalamba lelo abomfwa insoni ukubwelela ku mushi ku mwabo. Apo tabafwaya ukumoneka kwati balifilwa, balatakisha pa cuma ico batunga ukuti balinonka ne fyo bacita mu misumba ikalamba. Lelo ukubebeta sana ifyo batunga ukuti e fyo baba kulanga ukuti imikalile yabo nomba tayawama ukucila ifyo yali ilyo bali ku mushi; baleshomboka ukusanga indalama nge fyo caba na kuli bambi abengi abekala mu musumba.

Mu misumba ikalamba e mo sana sana abantu abafika fye ukufuma kumbi, abafwaya umutelelwe baponena mu minwe ya bantu babi. Mulandu nshi? Ilingi line, tabakwata inshita ya kupanga ifibusa fisuma kabili baba ukutali sana kuli ba lupwa lwabo. E ico tabakwata aba kubapanda amano abengabaafwa ukutaluka ku fiteyo fya kutemwa ifikwatwa ifyaseeka mu misumba.

Josué tabelelekwe ukutendeka ukupeepa fwaka. Kabili, ailwike ukuti imikalile ya mu musumba yalyafishe nga nshi ica kuti tali na kukumanisha. Kuli wene, ico fye asangile mu musumba masubilo yakalamba ayabula ukufishiwapo. Ailwike ukuti tali no mutelelwe wine wine mu musumba; cilya cifulo tacamulingile. Atendeke ukuumfwa uwatalalilwa, ushacindama, kabili ukuti alifililwe, kabili asukile aicefya no kubwelelamo ku mushi ku mwabo.

Aletiina ukuti bali no kumupumya. Lelo, ba lupwa lwakwe ne fibusa fine fine bamupokelele na maboko yabili. Pa mulandu wa bucibusa bwa lupwa lwakwe, imikalile abeleshe iya mu mushi, no kutemwa kwa fibusa fyakwe mu cilonganino ca Bwina Kristu, tapapitile ne nshita atendeke ukuumfwa uwa mutelelwe ukucila ifyo aleumfwa mu musumba ukalamba, umo ifyo abengi belenganya fishicitika. Icamupapwishe ca kuti ukubombesha pamo na bawishi mu mabala kwaletele wene no lupwa lwakwe indalama ishingi ukucila isho alekwata mu musumba ukalamba.

Bushe Cinshi Cilenga Indalama Ukuleta Amafya?

Bushe indalama shikamulenga ukuumfwa aba mutelelwe? Liz uwa ku Canada, atila: “Ilyo nali umwaice, nasumine ukuti indalama shilapwisha amasakamika.” Atemwanene no mwaume uwakwete sana icuma. Tapapitile ne nshita balyupene. Bushe aleumfwa uwa mutelelwe? Liz atwalilila ukushimika ati: “Ilyo naupilwe, twalikwete ing’anda iisuma na bamotoka babili, kabili apo twalikwete indalama, twalecita nalimo ifintu fyonse pamo ngo kushita ifikwatwa, ukutandala, no kwangala. Icampapwishe ca kuti nshalekele ukusakamikwa pa ndalama.” Alondolola ico alesakamikilwa ati: “Fingi twali no kulufya. Cilemoneka kwati ilyo wakwata sana ifingi, e lyo kuba ukuumfwa sana uwabula umutelelwe. Indalama tashafumishepo amalangulushi na masakamika.”

Nga muleti tamwakwata indalama ishalinga isha kumulenga mwalaumfwa aba mutelelwe, ipusheni ati, ‘Bushe cinshi calubana? Bushe cine cine kukanakwata indalama, nelyo kukanabomfya bwino indalama?’ Ilyo aleshimika ifyo cali kale, Liz atila: “Nomba ndeluka ukuti icalelenga amafya mu lupwa mu mwesu ilyo nali umwaice kukanabomfya bwino indalama. Twaleshita ifintu pa nkongole, kabili ici calengele ukuti lyonse tuleba ne nkongole. Ici caletele amasakamika.”

Nalyo line, ndakai Liz no mulume wakwe balomfwa aba mutelelwe, nangu ca kuti indalama bakwata shalicepa. Ilyo basambilile icine ca mu Cebo ca kwa Lesa, balekele ukukutika ku fya kubeleleka filandwa pa ndalama no kutendeka ukukutika ku mano ya kwa Lesa, pamo na mashiwi yatila: “Lelo  uumfwa kuli ine akekalo mutelelwe, akekale cibote ukubulwo mwenso wa bubi.” (Amapinda 1:33) Balefwaya ukucita ifyacindama mu bumi bwabo ukucila ukukwata fye indalama ishingi ku banki. Liz no mulume wakwe, abo nomba bali ni bamishonari ku calo ca kutali, balesambilisha abantu abakankaala na bapiina ukuti Yehova Lesa nomba line fye akalenga pe sonde ponse pakabe umutelelwe wine wine. Uyu mulimo upeela insansa shine shine no kushikatala ififuma mu kwishiba ubufwayo bwacindamisha ne fipimo fisuma, te mu ndalama iyo.

Ibukisheni ici cishinka cacindama: Ukuba abacindama kuli Lesa kwalicindama nga nshi ukucila ukuba ne fikwatwa. Mu Malembo ya Mushilo monse, ico bakomailapo sana te kuba ne fikwatwa lelo kuba na bucibusa busuma na Yehova, ubo twingasungilila pa kutwalilila ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa mu citetekelo. Kristu Yesu atukoseleshe ukuba “abacindama kuli Lesa” no kulonganika “icuma ca mu muulu.”—Luka 12:21, 33.

Icifulo—Ni Kwi Mulelola?

Nga mwatunkwa ukutontonkanya ukuti ukuba ne cifulo cikalamba mu bwikashi e nshila  ya kusangilamo umutelelwe, ipusheni ati: ‘Nani uwakwata icifulo cikalamba uwaba no mutelelwe wine wine? Cifulo nshi mfwile ukufikapo pa kuba no mutelelwe?’ Nga mulebomba incito isuma, kuti nalimo mwabepwa no kulaumfwa aba mutelelwe, icingamulenga ukubipilwa nelyo ukuwa icabipisha.

Ifyacitika filanga ukuti ukuba ne shina lisuma na Lesa kulenga ukuba no mutelelwe nga nshi ukucila ukuba bucibusa no muntu. Ni Yehova epela e wingapeela abantu ubupe bwa mweo wa muyayaya. Ici e kuti ukulembwa ishina lyesu mwi buuku lya kwa Lesa ilya mweo, te mu citabo umulembwa abantu umo umo ne fisuma bacitile.—Ukufuma 32:32; Ukusokolola 3:5.

Nga kulanda fye icishinka, bushe kuti mwatila ifintu fili shani kuli imwe ino nshita, kabili cinshi mwingenekela ku ntanshi? Takwaba uwakwata ifintu fyonse. Umwina Kristu wa mano umo atile, “Nasambilile ukuti te fyonse wingakwata mu bumi lelo ufwile ukusala.” Pemwineni panono no kubelenga umukululo uleti “Ifyo Bashimika mu Benin.”

Nomba asukeni ifi fipusho: Bushe cinshi mfwaya ukucita nelyo buyo nshi nakwata mu bumi? Bushe ni nshila nshi iya kulungatika iya kucitilamo ico? Bushe nalimo nimpumbuka nga nshi ica kutila kuti nailetelela kabili ico ndefwaya ukucita kuti cacitwa ukubomfya inshila yayangukako?

Ilyo Yesu afundile pa bunonshi bunono ifyuma fyakwata nga twafilinganya no mutengo wa fintu fya ku mupashi, atile tufwile ukutwalilila ukusunga ilinso “ilituntulu.” (Mateo 6:22) Alondolwele bwino ukuti ifintu fyacindama mu bumi fipimo na mabuyo ya ku mupashi ayakomaila pe shina lya kwa Lesa na pa Bufumu bwakwe. (Mateo 6:9, 10) Ifintu fimbi tafyacindama sana, nelyo mu mampalanya kuti twatila tafingatucebusha.

Bakamera abengi lelo kuti bakopa icintu icili mupepi ne cili ukutali. Bushe na imwe e fyo mwaba? Bushe mumona ifintu fyonse ifyo nge fyacindama, ifisuma, kabili ukwelenganya ukutila kuti mwafikwata? Nga tulacita ifi nangu fye ni panono, icintu cacindamisha ku Bena Kristu, e kuti Ubufumu, kuti bwamoneka ubushacindama nga kwaba ifintu ifingi ifyo tulemona, fyonse ifilekabila ukuti tufyangwe. Yesu akonkomeshe ati: “Lelo mubale mufwaye ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe, ne fi fyonse fikalundwako kuli imwe.”—Mateo 6:33.

Aba Mutelelwe Nomba no Muyayaya

Bonse kuti twaelenganya ukuti ifintu kuti fyawama kuli ifwe na ku batemwikwa besu. Lelo, icishinka ca kuti tatwapwililika, twikala mu calo cishapwililika, kabili twikala fye imyaka inono citulenga ukucefyako ifintu twingenekela ukucita. Kalemba wa Baibolo alembele imyaka iingi iyapita ati: “Nabwekeshepo no kumona: mwi samba lya kasuba, ukucishamo mu kubutuka te kwa mpalalubilo, kabili ukucishamo mu bulwi te kwa mpalume, na kabili ukupeelwe cilyo te kwa ba mano, nangu bucindami ku ba mucetekanya, nangu bubile ku baishiba; pantu inshita ne ca mankumanya fiponena kuli bonse bene.”—Lukala Milandu 9:11.

Limo tulobelwa sana ne fyo tucita cila bushiku ica kuti tulalaba ukutontonkanya pa cintu cacindama sana, ica kuti ni fwe bani kabili cinshi ico tukabila pa kuti tuleumfwa aba mutelelwe icine cine. Tontonkanyeni pa mashiwi ya mano ayalembelwe kale ayatila: “Nga walitemwa indalama, tawakekushiwe; nga ulafwaisha  ukuba umukankaala, tawakabale aukwata fyonse ifyo ufwaya. Ca fye. Umubomfi kuti akwata ifya kulya fyalinga e lyo nalimo teti akwate, lelo kuti alaala bwino ubushiku. Lelo umukankaala nakwata ifintu ifingi sana ica kuti talaala, alola fye ku masakamika.” (Lukala Milandu 5:10, 12, Today’s English Version) Bushe cine cine ni kwi mwingasanga umutelelwe?

Nga ca kuti ifilecitika kuli imwe fili nga filya fyacitike kuli Josué uwaleelenganya pa fishingacitika, bushe kuti mwayalulako amapange yenu? Abamutemwa icine cine bakamwafwa, nga filya ba lupwa ba kwa Josué ne fibusa mu cilonganino ca Bwina Kristu bamwafwile. Kuti mwasanga umutelelwe mu ncende ya ku mushi umuli na bantu abamutemwa ukucila mu musumba ukuba na bantu abengesha ukumuliila pa mutwe.

Nga mwalikwata ifingi, nga filya cali kuli Liz no mulume wakwe, bushe kuti mwayalulako imikalile yenu pa kuti mulepoosako inshita ikalamba na maka ukwaafwa abantu, nampo nga bapiina nelyo bakankaala, ukusambilila pa Bufumu, ubwaba e nshila bengasangilamo umutelelwe wine wine?

Nga mulafwaya ukuba ne cifulo cikalamba mu bwikashi nelyo pa ncito, kuti cawama mwatontonkanya sana pa cilemulenga ukuumfwa ukucita ifyo. Kwena, ca cine ukuti ifintu nga nafiwama kuti mwaipakisha ubumi. Lelo, bushe kuti mwatwalilila ukucindamika Ubufumu, ubwaba inshila yeka iya kukwatilamo umutelelwe? Ibukisheni amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Ukupeela ce shuko ukucilo kupokelela.” (Imilimo 20:35) Nga mulebombako imilimo yalekanalekana mu cilonganino ca Bwina Kristu, mukasanga umutelelwe ukamuletela insansa.

Abacetekela Yehova no Bufumu bwakwe umutima wabo onse baba no mutelelwe ino nshita kabili benekela umutelelwe wine wine ku ntanshi. Kemba wa malumbo atile: “Nabika Yehova ku ntanshi yandi pe; apo aba ku kulyo kwandi nshakatelentenshiwe. E ico umutima wandi ulasamwa, ubukata bwandi bulaanga, no mubili wandi waikalo mutelelwe.”—Amalumbo 16:8, 9.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 6]

Ifyo Bashimika mu Benin

Ulu lushimi lwalishimikwa imiku iingi mu nshila shapusanapusana. Nomba line fye, umukalamba mu mushi umo mu Benin, ku Masamba ya Afrika, ashimike ifi ku baice.

Umulondo abwela ku ng’anda mu bwato bwakwe kabili akumanya kalapashi wa ku calo cimbi uo nomba alebombela muli ici calo icipiina. Uyu kalapashi aipusha umulondo umulandu abwelela bwangu nga nshi. Ayasuka ukuti nga alipoosele inshita ikalamba ukwipaya isabi lelo alipeye ilingakumana ulupwa lwakwe.

Kalapashi aipusha ati: “Nomba cinshi ucita inshita yonse iyashala?”

Umulondo ayasuka ati: “Kwena, ndepayako isabi panono. Ndangala na bana bandi. Bonse tulalambalalako ilyo kwakaba. Icungulo, tulalya umulalilo pamo. Lyene, ndakumana ne fibusa ukukutika ku nyimbo, e lyo no kucita fimbi.”

Kalapashi amucilima ati: “Mona, nalikwata digiri ya ku yuniversiti kabili nalisoma ifi fintu. Ndefwaya ukukwaafwa. Ulepoosa inshita ikalamba ukwipaya isabi. Kuti wapanga indalama ishingi no kushita ubwato ubukalamba ukucila aka kabwato ulebomfya. Nga wakwata ubwato ubukalamba, ukalapanga indalama ishingi kabili bwangu bwangu ukakwata amato ayengi aya kubomfya ukwipaya isabi.”

Umulondo aipusha ati: “E lyo?”

“Lyene, ukucila ukubomfya umuntu ukukushitishishako isabi, kuti we mwine walanshanya na kampani nelyo ukutendeka akampani kobe aka kushitisha isabi. Kuti wafuma ku mushi wenu no kuya ku Cotonou, nelyo ku Paris, atemwa ku New York no kucita ubukwebo bobe kulya kwine. Kuti nalimo wabika ne ndalama shimo mu twampani tumbi pa kuti shilefula no kuba umukankaala.”

Umulondo aipusha ati: “Bushe myaka inga ikapita pa kuti ifi fikacitike?”

Kalapashi ayasuka ati: “Nalimo imyaka 15 ukufika ku 20.”

Umulondo atwalilila ati: “Lyene finshi fikakonkapo?”

Kalapashi alondolola ati: “E lyo nomba ubumi buwama. Lyene kuti waleka incito. Kuti waleka imilimo ye pamfya iya ku musumba no kwikala mu mushi.”

Umulondo aipusha ati: “E lyo nomba cinshi cikakonkapo?”

“Lyene kuti wakwata inshita ya kwipaya isabi ilinono fye, ukwangala na bana bobe, ukulambalala ilyo kwakaba, ukulya umulalilo no lupwa, no kukumana ne fibusa fyobe ukukutika ku nyimbo.”

[Ifikope pe bula 7]

Bushe ukutunguluka kulaleta umutelelwe?

[Ifikope pe bula 8]

Abena Kristu banenu balafwaisha ukuti mube aba mutelelwe