Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Ilyo Yohane amwene “ibumba likalamba” lilebomba umulimo washila mwi tempele lya kwa Yehova, lubali nshi ulwe tempele umo balebombela uyu mulimo?—Ukusokolola 7:9-15.

Cili fye bwino ukutila ibumba likalamba lipepela Yehova mu lubansa lwa pe sonde ulwe tempele likalamba ilya ku mupashi, ukulungatika ulubansa lwapashanishiwa ku lubansa lwe tempele lya kwa Solomone.

Kale twaleti ibumba likalamba lyaba mu lubansa lwa ku mupashi, nelyo ulwa mampalanya, Ulubansa lwa Bena fyalo ulwaliko pa nshita ya kwa Yesu. Lelo, ukusokota na kumbi kwalanga ifishinka fisano ifilanga ukuti te fyo caba. Ica kubalilapo, itempele lya kwa Herode lyalikwete fimo ifyo itempele lya ku mupashi ilya kwa Yehova ilikalamba lishakwata. Ku ca kumwenako, itempele lya kwa Herode lyalikwete Ulubansa lwa Banakashi no Lubansa lwa Israele. Bonse bene abaume na banakashi baleingila mu Lubansa lwa Banakashi, lelo baume fye beka e basuminishiwe ukwingila mu Lubansa lwa Israele. Mu mansa sha pe sonde ishe tempele likalamba ilya ku mupashi ilya kwa Yehova, abaume na banakashi bapepela pamo. (Abena Galatia 3:28, 29) E ico, mwi tempele lya ku mupashi tamwaba icifulo cingapashanishiwa ku Lubansa lwa Banakashi no Lubansa lwa Israele.

Ica bubili, amapulani Lesa apeele pa lwa mikulile ye tempele lya kwa Solomone ne lya mu cimonwa ca kwa Esekiele tapali Ulubansa lwa Bena fyalo; nangu fye ni mwi tempele ilyo Serubabele akulile cipya cipya tamwali Ulubansa lwa Bena fyalo. E ico, takuli umulandu wa kulandila ati Ulubansa lwa Bena fyalo lufwile ukuba mu mipepele ya mwi tempele lya ku mupashi ilikalamba ilya kwa Yehova, maka maka nga twamona icishinka cikonkelepo icalenga butatu.

Icalenga butatu, Ulubansa lwa Bena fyalo lwakuulilwe ne Mfumu Herode iyaleteka Edomu ku kuikatamika iine no kufwaya ukusenaminwa na Roma. Herode atendeke ukuwamya itempele lya kwa Serubabele nalimo mu 18 nelyo 17 B.C.E. Dikishonari ya The Anchor Bible Dictionary yatila: “Icalo ca ku Masamba [Roma] icaleteka ifibiye . . . calefwaya kukwata itempele ilikulu ukucila amatempele yali mu misumba ya ku kabanga.” Lelo, ubukulu bwe tempele bwalilingilwe libela. Iyi dikishonari ilondolola ukuti: “Nangu line ubukulu bwe Tempele bwali no kuba nga matempele yabalileko [ilya kwa Solomone ne lya kwa Serubabele], Ulupili lwe Tempele talwalingilwe libela apo lwali no kupelela.” E co, kwi tempele Herode alundileko icifulo na cimbi ico beta pali ndakai ukuti Ulubansa lwa Bena fyalo. Mulandu nshi imikuulile ya musango yo ingapashanishiwa kwi tempele lya ku mupashi ilya kwa Yehova?

Icalenga bune, nalimo bonse fye—impofu, icilema, na Bena fyalo abashasembululwa—baleingila mu Lubansa lwa Bena fyalo. (Mateo 21:14, 15) Ca cine, ulubansa lwalebomfiwa ku Bena fyalo abengi abashasembululwa abalefwaya ukutuula amalambo kuli Lesa. Kabili ni muli ulu lwine lubansa e mo Yesu limo limo alelanda ku mabumba ya bantu kabili imiku ibili atamfishe bakakabula wa ndalama na bamakwebo, no kubeba ukuti na basaalula ing’anda ya kwa Wishi. (Mateo 21:12, 13, Yohane 2:14-16) Na kabili, icitabo ca The Jewish Encyclopedia citila: “Ukulanda fye icishinka, ulu lubansa lwali ku nse, talwali mwi Tempele. Talwali pa mushili washila, kabili onse fye aleyapo.”

Icalenga busano, ishiwi lya ciGriki (hi·e·ron’) ilyapilibulwa ukuti “itempele” ilyabomfiwa ku kulanda pa Lubansa lwa Bena fyalo “lipilibula incende yonse, te Tempele fye lyeka,” e filanda icitabo ca Handbook on the Gospel of Matthew, icalembelwe na Barclay M. Newman na Philip C. Stine. Ukupusanako, ishiwi lya ciGriki (na os’) ilyapilibulwa “itempele” mu cimonwa ca kwa Yohane ice bumba likalamba lyena lyalilungatika sana. Nga balelanda pe tempele lya mu Yerusalemu, ilingi line ipilibula Umwashilisha nelyo itempele line, nelyo imansa she tempele.—Yohane 2:20.

Aba mwi bumba likalamba batetekela mwi lambo lya cilubula ca kwa Yesu. Balisanguluka lwa ku mupashi, pa ‘kusamba amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.’ E co, balengwa ukuba abalungami kabili bapeelwa ishuko lya kuba bacibusa ba kwa Lesa no kwisapusuka ubucushi bukalamba. (Yakobo 2:23, 25) Mu fintu ifingi, baba nge nsangu sha mu Israele abaletungululwa ne Funde lya cipingo no kupepela pamo na bena Israele.

Ukwabula ukutwishika, shilya nsangu tashalebombela mu Lubansa lwa mu kati, umo bashimapepo balebombela imilimo. Na ba mwi bumba likalamba na bo tababa mu kati ka lubansa lwe tempele lya kwa Yehova ilikalamba ilya ku mupashi, ulu lubansa lwimininako imibele yapwililika, iya bulungami intu ‘bashimapepo ba mushilo’ aba kwa Yehova bakwata ilyo bacili pe sonde. (1 Petro 2:5) Lelo nga fintu umukalamba wa mu muulu aebele Yohane, ibumba likalamba cine cine lyaba mwi tempele, talyaba mu ncende ye tempele ingetwa ati Ulubansa lwa Bena fyalo ba ku mupashi. Mwandi lishuko iline line! Kabili ici cikomaila pa bucindami bwa ifwe umo umo ukutwalilila lyonse ukuba abasanguluka lwa ku mupashi na mu mibele!

[Ifikope pe bula 31]

(Nga mulefwaya ukumona ifikope, moneni muli magazini)

Itempele lya kwa Solomone

1. Itempele

2. Ulubansa lwa mu Kati

3. Ulubansa lwa ku Nse

4. Amatabo ya kuya mu Lubansa lwe Tempele