Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Beni no Luse ku Balekabila

Beni no Luse ku Balekabila

Beni no Luse ku Balekabila

“Citeni uluse . . . umuntu onse kuli munyina.”—SEKARIA 7:9.

1, 2. (a) Mulandu nshi tulingile ukubelela uluse? (b) Mepusho nshi twalalandapo?

ICEBO ca kwa Yehova Lesa citucincisha ukutemwo “luse.” (Mika 6:8) Kabili cilatweba ne co tufwile ukucitila ici. Pantu “umuntu wa luse ateteso mweo wakwe.” (Amapinda 11:17) Ici ca cine! Ukubelela bambi uluse kulenga twaba na bucibusa busuma kabili ububelelela na bambi. Ici cikalenga tukakwate icilambu cikalamba, e kuti ukuba ne fibusa fya cishinka!—Amapinda 18:24.

2 Kabili, Amalembo yatweba ati: “Uusupilo bulungami no luse, asango mweo.” (Amapinda 21:21) Ca cine, ukusupila uluse kukalenga Lesa ukututemwa kabili tukaba ne shuko lya kuba na mapaalo ku ntanshi, pamo no mweo wa muyayaya. Lelo kuti twabelela shani uluse? Ni bani twingabela uluse? Kabili bushe uluse lwalipusana ne cikuku ca buntu nelyo icikuku conse fye?

Inkumbu no Luse

3. Bushe uluse ne nkumbu fyapusana shani?

3 Inkumbu no luse fyalipusana mu nshila ishingi. Ku ca kumwenako, ababelela inkumbu ilingi bacita ifyo ukwabula ukuba na bucibusa busuma na bo babelela inkumbu. Lelo, ilyo twabelela umuntu uluse, tulamutemwa nga nshi. Mu Baibolo, abantu nalimo balebelela uluse balya baishiba. (Ukutendeka 20:13; 2 Samwele 3:8; 16:17) Nelyo kuti lwabelelwa ku muntu baishiba kale uwabacitile ifya nkumbu. (Yoshua 2:1, 12-14; 1 Samwele 15:6; 2 Samwele 10:1, 2) Ku kulangilila ubupusano, natulinganye ifya kumwenako fibili ifya mu Baibolo, cimo ica nkumbu na cimbi ica luse ifyacitilwe ku bantunse.

4, 5. Bushe ifya kumwenako fya mu Baibolo ifi twalandapo filanga shani ubupusano bwaba pa nkumbu sha buntu no luse?

4 Ica kumwenako cimo ica nkumbu ni cilya ice bumba lya bantu babundile, apali na Paulo. Amenshi yabatwele ku lulamba lwa bemba pa cishi ca Melita. (Imilimo 27:37–28:1) Nangu ca kuti abena Melita tabapangene ukusakamana abeni nelyo ukwishibana na bo, aba bantu bekala pa cishi balisekelele abeni, ukubabelela “inkumbu ishafula.” (Imilimo 28:2, 7) Bali aba nkumbu kabili aba cileela, lelo tabapangile kabela ukubelela aba bantu inkumbu kabili babeelele inkumbu abantu bambi bambi. E co shali ni nkumbu sha buntu.

5 Lelo, tontonkanyeni pa cileela Imfumu Davidi yalangile Mefiboshete, umwana wa munankwe Yonatani. Davidi aebele Mefiboshete ati: “Wakulalya pe icilyo pe tebulo lyandi.” Ilyo Davidi alelondolola umulandu alecitila ifi, amwebele ati: “Ukubelela ndekubelelo luse pa mulandu wa kwa Yonatani wiso.” (2 Samwele 9:6, 7, 13) Nacilinga ukutila icileela ca kwa Davidi cali luse, te nkumbu fye iyo, pantu cali cilangililo ca bucishinka bwakwe ukukuma kuli bucibusa bwalipo na kale. (1 Samwele 18:3; 20:15, 42) Na lelo line, ababomfi ba kwa Lesa balabelela inkumbu abantunse bonse. Lelo, babelela uluse ku bantu ababa fibusa fyabo ifyasuminishiwa na Lesa.—Mateo 5:45; Abena Galatia 6:10.

6. Ni mbali nshi isha luse abantu balanga ishapulamo mu Cebo ca kwa Lesa?

6 Pa kwishiba imbali shimbi isha luse, twalalanda panono pa malyashi ya mu Baibolo yatatu umwaba iyi mibele. Kuli aya malyashi twalasambililako ukuti abantu babelelo luse (1) ukupitila mu kucitako fimo, (2) ukuitemenwa fye, kabili (3) maka maka ku balekabila. Kabili aya malyashi yalanga ifyo twingabelelo luse lelo.

Wishi Abelelo Luse

7. Cinshi umubomfi wa kwa Abrahamu aebele Betuele na Labani, kabili cinshi icacindama ico uyu umubomfi alandilepo?

7Ukutendeka 24:28-67 kupwisha ukushimika fyonse ifyacitike ku mubomfi wa kwa Abrahamu, uo twalandilepo mu cipande cafumako. Ilyo akumenye Rebeka, bamupokelele mu ng’anda ya kwa Betuele, wishi wa mukashana. (Ifikomo 28-32) Kulya umubomfi alondolwele ifingi ukukuma ku fyo alefwaila umwana wa kwa Abrahamu umukashi. (Ifikomo 33-47) Alondolwele ukuti filya atungulwike ukufika ilya nshita cali cishibilo ukufuma kuli Yehova, “uwantungulula mu nshila ine ine ku kwisabuulilo mwana wakwe umwana mwanakashi wa kwa munyina shikulu.” (Icikomo 48) Umusha afwile alesubila ukuti nga ashimika icacitike cali no kushinina Betuele na mwane Labani ukuti Yehova alemwaafwa pa lwendo lwakwe. Lyene, umubomfi atile: “Nomba, nga mulecito luse ne cishinka kuli shikulu, njebeni; kabili nga te fyo, njebeni, no kuleka njalukile ku kulyo atemwa ku kuso.”—Icikomo 49.

8. Bushe Betuele ayankwile shani ku fyakumine Rebeka?

8 Yehova kale kale abelele Abrahamu uluse. (Ukutendeka 24:12, 14, 27) Bushe Betuele na o ali no kuitemenwa ukucita cimo cine pa kusuminisha Rebeka ukuya no mubomfi wa kwa Abrahamu? Bushe uluse lwa kwa Lesa lwali no kusailishanya no lwa bantu? Nelyo bushe ulwendo lutali ulwa mubomfi lwali no kuba ulwa fye? Umubomfi wa kwa Abrahamu afwile alisansamwike nga nshi ukuumfwa Labani na Betuele batila: “Kuli Yehova e kwafume ci cintu.” (Icikomo 50) Balimwene ukuti Yehova e waletungulula ifintu kabili basumine ifyo alandile apo pene fye. Lyene, Betuele alangile uluse ilyo atile: “Mona, Rebeka ali ku cinso cobe, buula, kabiye, no kuleka abe umukashi wa mwana wa kwa sokulu, ifyo Yehova asosa.” (Icikomo 51) Rebeka aliitemenwe ukuya no mubomfi wa kwa Abrahamu, kabili tapapitile ne nshita ali mukashi watemwikwa uwa kwa Isaki.—Ifikomo 49, 52-58, 67.

Umwana Mwaume Abelelo Luse

9, 10. (a) Cinshi Yakobo alombele umwana wakwe Yosefe ukumucitila? (b) Bushe Yosefe abelele shani wishi uluse?

9 Yakobo, umwishikulu wa kwa Abrahamu, na o alibelelwe uluse. Ukutendeka icipandwa 47 kushimika ukuti Yakobo aleikala mu Egupti, kabili ‘shalipaleme inshiku [shakwe] isha kufwamo.’ (Ifikomo 27-29) Alisakamikwe pantu ali no kufwila ku nse ya mpanga iyo Yehova alaile Abrahamu. (Ukutendeka 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Lelo, Yakobo talefwaya ukushiikwa mu Egupti, e co ateyenye ukuti icitumbi cakwe cikashiikwe mu Kanaani. Yosefe fye e mwana walingile sana ukushininkisha ukuti ifyalefwaya wishi fyacitwa.

10 Baibolo itila: “E lyo [Yakobo] aitile umwana wakwe Yosefe no kutila kuli wene, Shi nga ninsango bubile mu menso yobe, . . . [uncito] luse ne cishinka: shi wikanshiika muno Egupti: lelo ilyo nkalaala kuli batata, ukansende na muno Egupti, no kunshiika mu nshishi shabo.” (Ukutendeka 47:29, 30) Yosefe alaile ukuti ali no kucita ifyo bamulombele, kabili tapapitile ne nshita Yakobo alifwile. Yosefe na bana bambi aba kwa Yakobo basendele icitumbi cakwe “mu calo ca Kanaani, no kumushiika mu ninga ya mu mpanga mu Makpela, iili ku cinso ca Mamre, iyo Abrahamu ashitile.” (Ukutendeka 50:5-8, 12-14) E co Yosefe abelele wishi uluse.

Nafyala Abelelo Luse

11, 12. (a) Bushe Ruti abelele shani Naomi uluse? (b) Bushe umuku wa “kupelelekesha” Ruti abelelo luse wacilile shani umuku wa “ntanshi”?

11 Ibuuku lya kwa Ruti lishimika ifyo mukamfwilwa Naomi abelelwe uluse kuli nafyala umwina Moabu, Ruti, uyo na o uwali mukamfwilwa. Ilyo Naomi asalile ukubwelela ku Betelehemu mu Yuda, Ruti alangile uluse no mupampamina, ukusosa ati: “Uko mwakulaya nakulaya, no ko mwakulaikala nakulaikala; abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi.” (Ruti 1:16) Pa numa Ruti alangile uluse ilyo asumine ukuupwa ku mwaume umukalamba Boasi uwali lupwa wa kwa Naomi. * (Amalango 25:5, 6; Ruti 3:6-9) Aebele Ruti ati: “Walengo luse lobe lwa kupelelekesha luwame ukucilo lwa ku ntanshi, pa kukanaya ukukonka abalumendo, nangu balanda nangu abacindama.”—Ruti 3:10.

12 Umuku wa “ntanshi” ilyo Ruti abelelo luse ni lilya ashile abantu bakwe no kulambatila kuli Naomi. (Ruti 1:14; 2:11) Nangu fye ni filya Ruti acitile tafyalingene ne fyo abelelo luse pa “kupelelekesha,” e kuti ukuitemenwa kwakwe ukuupwa kuli Boasi. Ruti nomba ali no kufyalila Naomi impyani, pantu Naomi alicilile pa mushinku wa kufyala. Balyupene, kabili ilyo Ruti apaapile, abanakashi ba mu Betelehemu batile: “Kwafyalwo mwana mwaume kuli Naomi.” (Ruti 4:14, 17) Ruti ali “mwanakashi wa cishinka,” uwalambwilwe na Yehova ne shuko lyawamisha ilya kuba icikolwe ca kwa Yesu Kristu.—Ruti 2:12; 3:11; 4:18-22; Mateo 1:1, 5, 6.

Lulangwa ku Milimo

13. Bushe Betuele, Yosefe, na Ruti babelele shani uluse?

13 Bushe mwacimona ifyo Betuele, Yosefe, na Ruti babelele uluse? Tabacitile ifyo pa kulanda fye ifyebo fisuma lelo pali ifyo bacitile. Betuele tasosele fye ati, “Rebeka ali ku cinso cobe” lelo alekele ‘Rebeka aye.’ (Ukutendeka 24:51, 59) Yosefe tasosele fye ati, “Ine nkacito mwalole cebo cenu” lelo wene na bamunyina bacitiile Yakobo “ifyo fine nge fyo abebele.” (Ukutendeka 47:30; 50:12, 13) Ruti tasosele fye ati, “Uko mwakulaya nakulaya” lelo ashile abantu bakwe no kuya na Naomi, ica kuti “balaya bonse babili basuka bafika ku Betelehemu.” (Ruti 1:16, 19) Mu Yuda, Ruti kabili acitile “nga conse ico nafyala amwebele.” (Ruti 3:6) Kwena twamona ukuti Ruti, na bambi, babelelo luse ku milimo.

14. (a) Bushe ababomfi ba kwa Lesa aba muno nshiku babelela shani uluse ku milimo? (b) Finshi mwaishiba ifyo Abena Kristu ba mu cifulo mwikala bacita ifilanga uluse bakwata?

14 Cilasansamusha lelo ukumona ifyo ababomfi ba kwa Lesa batwalilila ukubelela uluse ku milimo. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa batwalilila ukukoselesha abasumina banabo abalwala, abapopomenwa, nelyo abali no bulanda. (Amapinda 12:25) Nelyo tontonkanyeni pa Nte sha kwa Yehova abengi abatwala abakoloci na bamotoka ku Ng’nda ya Bufumu ku kusangwa ku kulongana kwa cilonganino ukwa cila mulungu. BaAnna, abali ne myaka 82 kabili abalwala no bulwele bwa mu mfyufyu, balanda ifyo na bambi bomfwa ilyo batila: “Ukutwalwa na motoka ku kulongana lipaalo ukufuma kuli Yehova. Ndamutasha ukufuma pa nshi ya mutima pa kumpeela bamunyinane ne nkashi abasuma.” Bushe na imwe mulecitako imilimo ya musango yo mu cilonganino? (1 Yohane 3:17, 18) Nga e fyo mulecita, ishibeni ukuti mulatashiwa apakalamba pa luse lwenu.

Lubelelwa mu Kuitemenwa

15. Mibele nshi iya luse iyalangwa mu malyashi ya mu Baibolo yatatu ayo tulandilepo?

15 Amalyashi ya mu Baibolo ayo twalandapo yalanga no kuti ukubelelo luse kuitemenwa, te kupatikishiwa iyo. Betuele mu kuitemenwa abombele pamo no mubomfi wa kwa Abrahamu, nge fyo Rebeka na o acitile. (Ukutendeka 24:51, 58) Yosefe abelelo luse ukwabula no wa kumucincisha. (Ukutendeka 50:4, 5) Ruti ‘ashangile ukuya na Naomi.’ (Ruti 1:18) Ilyo Naomi aebele Ruti ukuti aye kuli Boasi, uluse lwalengele uyu mwina Moabu ukutila: “Conse ico mwanjeba ndecita.”—Ruti 3:1-5.

16, 17. Cinshi cilenga uluse lwa kwa Betuele, Yosefe, na Ruti ukuba ulwacindama nga nshi, kabili cinshi cabalengele ukuba ne yi mibele?

16 Uluse ulo Betuele, Yosefe, na Ruti bakwete lwalicindama apakalamba pantu Abrahamu, Yakobo, na Naomi tabakwete amaka ya kubapatikisha ukucita filya bacitile. Na kuba, tapali ifunde lyaleti Betuele afwile ukupaatukana no mwana wakwe. Nga alefwaya nga aebele fye umubomfi wa kwa Abrahamu ati: ‘Iyo, ndefwaya ukwikala no mwana wandi uubombesha.’ (Ukutendeka 24:18-20) Yosefe na o ali ne nsambu sha kusala ukucita ifyo wishi amwebele nelyo ukukanaficita, pantu Yakobo alifwile kabili tali na kumucincisha ukucita ifyo alaile. Naomi umwine atile Ruti nga alefwaya nga aikele mu Moabu. (Ruti 1:8) Ruti kabili ali umuntungwa ukuupwa kuli umo pa “balumendo” ukucila ukuupwa kuli Boasi umukalamba.

17 Betuele, Yosefe, na Ruti baliitemenwe ukubelela uluse; bacitile ifyo ukufuma mu mutima. Baumfwile abashingamwa ukuba ne yi mibele kuli balya bantu baishibe, filya ne Mfumu Davidi na yo yaumfwile ukuti ifwile ukubelela Mefiboshete uluse.

18. (a) Mibele nshi baeluda baba na yo ilyo ‘balecema umukuni’ wa kwa Lesa? (b) Bushe eluda umo alondolwele shani ifyo omfwa pa kwaafwa abasumina banankwe?

18 Uluse lucili luleshibisha abantu ba kwa Lesa, pamo na baume abacema umukuni wa kwa Lesa. (Amalumbo 110:3; 1 Abena Tesalonika 5:12) Aba baeluda, nelyo bakangalila, balishiba ukuti bafwile ukwikalilila ku mulimo bapeelwe ilyo balaashilwe. (Imilimo 20:28) Nalyo line, babomba umulimo wabo uwa kucema ne milimo imbi iya luse ku cilonganino “te ku kupatikishiwa lelo ku kuitemenwa.” (1 Petro 5:2) Baeluda balacema umukuni pantu balipeelwa umulimo wa kucema kabili balafwaisha ukucema. Balanga uluse ku mpaanga sha kwa Kristu pantu e fyo bafwile ukucita kabili e fyo bafwaya ukucita. (Yohane 21:15-17) Eluda umo Umwina Kristu atile: “Nalitemwa ukutandalila bamunyinane pa mayanda yabo nelyo ukubatumina lamya ku kulanga fye ukuti ndabatontonkanyapo. Ukwaafwa bamunyinane cintu cindetela ukusekelela ne nsansa!” Baeluda basakamana mu ncende shonse balasuminisha aya mashiwi.

Beleleni Uluse Abalekabila

19. Cishinka nshi amalyashi ya mu Baibolo twalandapo muli cino cipande yakomailapo ukukuma ku luse?

19 Amalyashi ya mu Baibolo twasambilila yalekomaila na pa cishinka ca kuti abantu abalekabila fimo ifyo bashingacita bafwile ukubelelwa uluse. Pa kuti umutande wa lupwa lwa kwa Abrahamu lutwalilile, alakebila ukwaafwa kwa kwa Betuele. Pa kuti icitumbi cakwe citwalwe ku Kanaani, Yakobo alekabila ukwaafwa kwa kwa Yosefe. Kabili pa kukwata impyani, Naomi alekabila ukwaafwa kwa kwa Ruti. Bonse Abrahamu, Yakobo, na Naomi tabali na kukumanisha filya balekabila ukwabula ukwaafwa. Na lelo line, abalekabila e bafwile ukubelelwa sana uluse. (Amapinda 19:17) Tufwile ukupashanya icikolwe Yobo, awaleangwa “umulanda uwakuuta, ne nshiwa iishali no wa kuyafwa” pamo na “uleloba.” Yobo kabili ‘alengele umutima wa kwa mukamfwilwa ukwaula akapundu’ kabili ali “amenso ku mpofu, na makasa ku usunkuta.”—Yobo 29:12-15.

20, 21. Ni bani bakabila ukubelelwa uluse, kabili cinshi bonse tufwile ukupampaminapo?

20 Na kuba, mwaba ‘abalanda abalekuuta’ mu cilonganino ca Bwina Kristu conse. Nalimo icilenga fintu pamo nga ukutalalilwa, ukufuupulwa, ukuumfwa uushacindama, ukubipilwa pa fyo bambi bacita, ubulwele bwabipisha, nelyo imfwa ya mutemwikwa. Te mulandu ne calenga ubwafya, abatemwikwa bonse aba musango yu balakabila ukwafwiwa pa kubabelela uluse mu kuitemenwa kabili ukwabula ukuleka ukucite fyo.—1 Abena Tesalonika 5:14.

21 E co, shi natutwalilile ukupashanya Yehova Lesa, “uwafulisho luse.” (Ukufuma 34:6; Abena Efese 5:1) Kuti twacite fyo pa kuitemenwa ukucita imilimo imo, maka maka ku kwaafwa abalekabila. Kabili ukwabula no kutwishika tukacindika Yehova no kuba ne nsansa shikalamba ilyo ‘tulecito luse umuntu onse kuli munyina.’—Sekaria 7:9.

[Futunoti]

^ para. 11 Nga mulefwaya ifyebo na fimbi pa musango wa cupo ulelandwapo, moneni ibula 370 mu citabo ca Insight on the Scriptures, Volume 1, icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

Bushe Kuti Mwayasuka Shani?

• Bushe uluse lwapusana shani ne nkumbu sha buntu?

• Bushe Betuele, Yosefe, na Ruti babelela shani uluse?

• Cinshi cilingile ukutulenga ukuba no luse?

• Ni bani twingabelela uluse?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 18]

Bushe Betuele abelele shani luse?

[Icikope pe bula 21]

Uluse lwa kwa Ruti lwali lipaalo kuli Naomi

[Ifikope pe bula 23]

Umuntu abelelo luse mu kuitemenwa, pa kucitako imilimo imo, kabili abelelela abalekabila