Ukubebeta Ifyo Abantu Basumina pa Mfwa

UKUTULA fye ku kale, umuntunse alatiina no kupeshiwa amano nga atontonkanya pa kuti akafwa. Ne cilenga sana abantu ukulatiina imfwa fisambilisho fya bufi ifya mipepele, ifishilano fyaseeka, ne fyo abantu basumina sana pa lwabo. Ico ukutiina imfwa kwabipila ni co kuti kwalenga umo ukukanaipakisha ubumi no kukanasuubila ubumi busuma.

Imipepele yaseeka e yaleta ififundisho ifyaseeka ifingi pa mfwa. Pa kubebeta fimo pali ifi no kufilinganya ku cine ca mu Baibolo, moneni nga ca kutila ifyo mwasumina pa mfwa kuti fyalungikwa.

Icisumino 1: Imfwa ni mpela ya bumi iya cifyalilwa.

Icitabo ca Death—The Final Stage of Growth citila “Imfwa . . . lubali lukalamba ulwa bumi bwesu.” Amashiwi ya musango yo yakomaila fye pa cisumino ca kuti imfwa yaliba fye bwino, Lelo, bushe imfwa ni mpela ya fya mweo iya cifyalilwa? Ici cisumino calenga abantu abengi ukukanakonka amafunde yonse no kulacita fye conse ico bashukila maka maka mu nshila ya bufumfuntungu.

Lelo, bushe imfwa ni mpela ya cifyalilwa iya bumi? Te bonse bakasapika basumine fyo. Ku ca kumwenako, Calvin Harvey, uwasoma umubili wa muntu, kabili uubebeta ukukota kwa muntunse, ilyo bamwipwishe asosele ukuti tasumina ukuti abantunse “bapangilwe ukuti balefwa.” William Clark, uwasoma ifyo umubili ucincintila amalwele atile: “Imfwa tayaba lubali lwa bumi.” Na Seymour Benzer, uwa pa California Institute of Technology, alandile pa numa ya kutontonkanyapo sana ati “ukukota kuti kwalondololwa bwino ukuti te cintu capampamikwa ukuti cikacitika lelo kucitika fye pa mulandu wa fimo ifyacitika kabili kuti kwayalulwa.”

Ilyo basayansi bafwailisha pa fyo abantu bapangwa, balapeshiwa amano. Basanga ukuti twapangwa na mano na maka ifyacila pa fyo tukabila pa myaka 70 ukufika ku 80 iya bumi bwesu. Ku ca kumwenako, basayantisti basanga ukuti bongobongo wa muntu kuti aibukisha ifingi sana. Kasapika umo atungenye ati bongobongo wesu kuti asunga ifyebo ifingalembwa mu fitabo amamilioni 20, “ifingakumana mu malaibrare yakalamba sana muno calo.” Abasoma imishipa basumina ukuti pa nshita umuntunse ekala pa calo, abomfya fye amaka yaba muli bongobongo wakwe amapesenti 0.0001. Nacilinga kanshi ukwipusha ati ‘Cinshi twakwatila bongobongo uwakwata amaka yakule fyo ilyo tubomfya fye amaka yanono sana mu bumi?’

Tontonkanyeni na pa fishili fya cifyalilwa ifyo abantu bacita nga bafwilwa! Imfwa ya mukashi, umulume, nelyo umwana ilalungulusha sana abengi. Ilingi balakalafiwa pa nshita ntali  ilyo untu batemwisha afwa. Na batunga ukuti abantu bapangilwe ukuti balefwa balakutuluka ukuti calyafya ukusumina ukuti imfwa yabo e mpela ya fyonse. Ulupapulo lwa British Medical Journal lwalandile ukuti “bakalapashi abengi batunga ukuti onse alafwaya ukubo mumi pa nshita ntali.”

Nga kukonka ifyo umuntu acita pa mfwa, amaka yakwe aya kwibukisha no kusambilila, ne fyo afwaisha ukwikala ku ciyayaya, bushe taciilanga fye ukuti apangilwe ukwikalilila uwa mweo? Cine cine, Lesa tabumbile abantunse ukuti balefwa, lelo afwaile baleikala ku ciyayaya. Moneni ifyo Lesa alefwaya cikabe kuli balya bantu babili aba ntanshi. Atile: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha; kabili mube na bukateka kwi sabi lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele, na ku fya mweo fyonse ifyenda pe sonde.” (Ukutendeka 1:28) Awe mwandi iyi nshita ya ku ntanshi iya ciyayaya, isuma!

Icisumino 2: Lesa alenga abantu ukufwa pa kuti abe na bo.

Nyina uwali ne myaka 27 ali mupepi no kufwa no kusha abana batatu, aebele umushimbe mwanakashi uwa mu Katolika ati: “Nga waingila muno winjeba ati ici e co Lesa alefwaya cicitike kuli ine. . . . Cilankalipa umo nga anjeba ifi.” Lelo, e fyo imipepele iingi isambilisha pa mfwa—ukuti Lesa alenga abantu ukufwa pa kuti babe mupepi na wene.

Bushe Kabumba munkalwe ica kutila kuti atwipaya ukwabula ukutulangulukilako, no kwishiba alishiba ukuti ici cilalungulushe mitima yesu? Iyo, Lesa walandwapo mu Baibolo te kuti acite co. Pali 1 Yohane 4:8, patila, “Lesa kutemwa.” Moneni ukuti tapatila Lesa alikwata ukutemwa, lelo patila Lesa kutemwa. Ukutemwa kwakwe kwalishika nga nshi, kwalipwililika sana, kulamonekesha mu buntu bwakwe na mu fyo acita ica kuti calilinga ukusosa pali wene ukuti e cipasho ca kutemwa. Uyu te Lesa alenga abantu ukufwa pa kuti babe mupepi na wene.

Ukupepa kwa bufi kwalenga abengi ukukanaishiba ukuya abafwa ne fyo abafwa baba. Ukuya ku muulu, ku helo, ku mutwala, muli Limbo—na fimbipo e fyo abantu bafilwa ukumfwikisha kabili fifika fye na ku kubatiinya. Lelo, Baibolo itila abafwa tabaishiba kantu nangu kamo; baba kwati ni filya umuntu aba nga ali mu tulo. (Lukala Milandu 9:5, 10; Yohane 11:11-14) E co, tatufwile ukusakamikwa pa cikatucitikila nga twafwa, nga fintu fye tushisakamikwa nga twamona umo ali mu tulo sana. Yesu alandile pa nshita lintu “bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyakwe, no kufumamo” ku kuyaikala ubumi bupya muli paradise wa pe sonde.—Yohane 5:28, 29; Luka 23:43.

Icisumino 3: Lesa asenda abana banono ku kuba bamalaika.

Elisabeth Kübler-Ross, uwabebetele abantu balwala ubwa mfwa, alandile pa cisumino cimo icaseeka kuli bakapepa. Ukulanda pa cacitike, atile “te cisuma ukweba umwana munono uo ndume yakwe afwile ukuti, Lesa alitemwa sana bakalume ica kuti nasenda umwaice obe ku muulu.” Ayo mashiwi yalenga abana ukukanamona bwino Lesa kabili tayalangilila ubuntu ne mibele ya kwa Lesa. Dokota Kübler-Ross, atwalilila ati: “Ilyo uyu mwaice akuulile ukufika ku bukashana, atwalilile ukufulilwa Lesa, ici calengele wene ukufulunganishiwa ilyo umwana wakwe umwaume umunono afwile imyaka 30 pa numa.”

Mulandu nshi Lesa engasendela umwana pa kuti apange malaika umbi—kwati nalimo Lesa alefwaya sana umwana ukucila ifyo abafyashi bakwe balemufwaya? Nga ca cine ukuti Lesa alasenda abana, bushe ico te kuti cilenge wene ukuba Kabumba wabula ukutemwa kabili uwaitemwa? Ukupusana ne co, Baibolo itila: “Ukutemwa kwa kwa Lesa.” (1 Yohane 4:7) Bushe Lesa wakwata ukutemwa kuti alenga imfwa  iyo na bantunse fye abakwatako imibele isuma bashingamona ukuti yaliba fye bwino?

E co, mulandu nshi abana bafwila? Cimo pa fyasuko fya mu Baibolo calembwa pali Lukala Milandu 9:11 apatila: “Inshita ne ca mankumanya fiponena kuli bonse bene.” Na Amalumbo 51:5 yatweba ukuti bonse tatwapwililika, tuli babembu, ukutula fye ilyo batwimite, kabili iciponena abantu bonse nomba ni mfwa iiletwako ne fyapusanapusana. Limo umuntu alafwa ilyo talafyalwa, icilenga ukufyalwa uwafwa. Limo abana balafwa pa mulandu wa mafya yabipisha nelyo amasanso. Lesa te ulenga ifi fyonse.

Icisumino 4: Abantu bamo balalulungulushiwa nga bafwa.

Imipepele iingi isambilisha ati ababifi balaya ku mulilo wa helo ku kulungulushiwa kwa pe. Bushe mwaliba amano muli ici cifundisho kabili bushe cafuma mu Malembo? Ubumi bwa muntu bufika fye ku myaka 70 nelyo 80. Nangu ca kuti umo acitile ububifi bwabipisha mu bumi bwakwe bonse, bushe ukumulungulusha mu mulilo ku ciyayaya kuti kwaba kukanda kwalinga? Iyo. Te kuti cilinge nangu panono ukulungulusha umuntu ku ciyayaya pa membu acitile mu nshita ya bumi bwakwe iinono.

Ni Lesa fye e wingasokolola icicitika umuntu nga afwa, kabili alicite co mu Cebo cakwe icalembwa, Baibolo. Baibolo itila: “Ifyo yabe mfwa ya aba, e fyo yabe mfwa ya isho, kwabo mupu umo kuli fyonse fibili. . . . Fyonse fibili fyafumine ku lukungu, na fyonse fibili fibwelela ku lukungu.” (Lukala Milandu 3:19, 20) Pano tabalumbwilepo umulilo wa helo. Abantunse babwelela kwi loba—ku kukanabako—ilyo bafwa.

Pa kuti umuntu alungulushiwe, afwile ukwishiba ifilecitika. Bushe abafwa baleshiba ifilecitika? Na kabili Baibolo yayasuka ati: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo, kabili takwaba cilambu kuli bene; pantu iciibukisho cabo calabwa.” (Lukala Milandu 9:5) Te kuti cicitike ku bafwa, “abashaishiba kantu nangu kamo,” ukukalipwa mu nshila iili yonse.

Icisumino 5: Imfwa e mpela ya ciyayaya iya kubapo kwesu.

Tatubapo nga twafwa, lelo, ici tacipilibula ukuti ninshi calaala capwa. Yobo umwaume wa busumino alishibe ukuti akaya ku nshishi,  nga afwa. Lelo, umfweni ipepo apepele kuli Lesa. Atile: “Iye, nga mwambika mwansungila ku Mbo, nga mwambelamika, kukasuke akupito bukali bwenu, nga mwambikile cipope, no kunjibukisha! Umuntu uwafwa, nga engaba no mweo kabili, . . . nga mwaita, na ine nayasuka.”—Yobo 14:13-15.

Yobo asumine ukuti nga atwalilila uwa busumino mpaka imfwa, Lesa akamwibukisha na kuli pele pele akamubuusha. E fyo ababomfi ba kwa Lesa bonse ku kale basumine. Yesu umwine asumine ukuti ili subilo e ko lyaba kabili alangilile ukuti Lesa akamubomfya ku kubuusha abafwa. Amashiwi ya kwa Kristu umwine yatupeela isubilo lya kuti: “Inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyakwe [Yesu], no kufumamo; abalecite fisuma bakabuukila ku mweo, na balebombe fibi bakabuukila ku bupingushi.”—Yohane 5:28, 29.

Lesa alaswa afumyepo ububifi bonse no kuleta icalo cipya icakulatekwa no bufumu bwa mu muulu. (Amalumbo 37:10, 11; Daniele 2:44; Ukusokolola 16:14, 16) Bukaleta paradise pano isonde ponse, umukekala abantu ababombela Lesa. Muli Baibolo tubelenga ukuti: “Naumfwile ne shiwi likalamba lya mu cipuna ca bufumu, lileti, Moneni, ubwikalo bwa kwa Lesa buli pamo na bantu, kabili akekalilila pamo na bo; na bo bakaba abantu bakwe, na Lesa umwine akaba pamo na bo: kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:3, 4.

Ukulubukako ku Mwenso

Ukwishiba isubilo lya kubuuka pamo no kwishiba Uwateyanye fyo kuti kwamusansamusha. Yesu alaile ati: “Mukeshibe cine, ne cine cikamulenga abantungwa.” (Yohane 8:32) Umu mwaba no kulubuka ku kutiine mfwa. Yehova fye e wingafumyapo ubukote ne mfwa no kutupeela umweo wa muyayaya. Bushe kuti mwacetekela amalayo ya kwa Lesa? Kuti mwayacetekela pantu Icebo ca kwa Lesa lyonse cilanda ifya cine. (Esaya 55:11) Tulemukoselesha ukusambilila ifingi pali Lesa no bufwayo bwakwe ku bantunse. Inte sha kwa Yehova bakatemwa ukumwafwa.

[Amashiwi pe bula 6]

Ico ukutiinine mfwa kwabipila ni co kuti kwalenga umo ukukanaipakisha ubumi

[Charti pe bula 7]

IFISUMINO FYASEEKA PA MFWA CINSHI AMALEMBO YASOSA?

● Imfwa ni mpela ya bumi iya Ukutendeka 1:28; 2:17;

cifyalilwa Abena Roma 5:12

● Lesa alenga abantu ukufwa pa Yobo 34:15; Amalumbo 37:11,

kuti abe na bo 29; 115:16

● Lesa asenda abana banono ku Amalumbo 51:5; 104:1, 4;

kuba bamalaika AbaHebere 1:7, 14

● Abantu bamo balalungulushiwa Amalumbo 146:4; Lukala Milandu

nga bafwa 9:5, 10; Abena Roma 6:23

● Imfwa e mpela ya ciyayaya Yobo 14:14, 15; Yohane 3:16;

iya kubapo kwesu 17:3; Imilimo 24:15

[Icikope pe bula 8]

Ukwishibe cine pa mfwa kuti kwatulubulako ku mwenso

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.