Ubumi Bwabo

Ukulambulwa pa Kuipeelesha Kuli Bukapepa

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA WILLIAM AIHINORIA

Ukuteta kwaleteta batata kwanengele ukusantamuka mu tulo pa kati ka bushiku. Balealangana pa nshi nabekata na pa mala. Twashingulwike batata ine, bamayo no mukalamba wandi umwanakashi. Ilyo ubukali bwanashisheko, balikeleko, kabili cilya baisha icefu batile: “Inte sha kwa Yehova e bantu fye baba no mutende pano isonde.” Aya mashiwi yalitupapwishe, lelo yalimfikile sana pa mutima pantu nshabalile ng’umfwa ulwa Nte sha kwa Yehova. Nalefwaisha ukwishiba umo batata baloseshe pa kulanda aya mashiwi.

ICI nashimika cacitike mu 1953 ilyo nali ne myaka 6. Nafyalilwe mu lupwa lwa mpali ku Ewossa, umushi wa bashibulimi uwabela pa kati ka masamba ya calo ca Nigeria. Nine cikonke beli, lelo uwa ntanshi ku bana baume mu lupwa ulwa lekula panono panono mpaka mwaba abafyashi abanakashi batatu na bana 13. Twaleikala mu ng’anda ye loba iya mutenge wa cani iya bashikulu iyakwete imiputule ine. Pa bali mu lupwa lwesu pali na bamama na bamunyina ba batata batatu, ne ndupwa shabo.

Imikalile naikalilemo ku bwaice yali ya bucushi. Icalengele ukuti ibe fi kulwalilila kwa batata. Balelwala mu mala ica kuti baleumfwa lyonse ubukali pa myaka iingi iya konkelepo mpaka nelyo bafwile. Ubu bulwele bushaishibikwa ubo batata balweleko tabwaleumfwa muti uo ulupwa lwa mwina Afrika umupiina lwingakumanisha ukushita—ube muti wa cisungu nelyo uwa cimuntu. Ilingi line ubushiku twaleba ku busanshi bwa batata tulelila ukumona uko balealangana pa nshi pa mulandu  wa bukali ukufikila mukolwe wa ku maca alila. Pa kuya mu kufwaya umuti, ilingi baleya na bamayo, ukunsha pamo na bana banandi kuli bamama.

Ulupwa lwesu lwaleikalila mu kulima no kushitisha ifyumbu, kalundwe, ne nseke sha cimuti ca kola. Twaletengelesha ne finyamuti bapangila imipila ifyo twaleshitisha ku kusailisha pa ndalama twalesanga. Ica kulya twalelya fyumbu. Twalelya ifyumbu ulucelo, akasuba kena twalelya ifyatwiwa, kabili twalelalila fyumbu fiine. Limo limo, twalesalula ifisabo fya pale nkonde ifyo beta ati plantain.

Ukupupe fikolwe e co twacindamike sana mu mikalile yesu. Ulupwa lwesu lwalebika ifya kulya ku tumuti ukwalekakwa ne fipapa fya nkola shabalabata isha muli bemba no kufituula ku fikolwe fyesu. Batata balikwete na kalubi balepepa akakutalusha ifibanda ne ndoshi.

Ilyo nali ne myaka isano, twakuukile ku mitanda mu kulima apali bakilomita 11 ukufuma pa mushi. Kulya e ko batata bayambwile ubulwele beta ati guinea worm, ubwalundilepo ubukali ku bulwele bwa mu mala ubo balwele. Balefilwa ukubomba akasuba, kabili mu mala mwalekalipa sana ubushiku. Nayambwile ubulwele bwa jigger, nelyo sandflea, ubwapala ubulwele bwa typhus. Ici calengele imikalile yesu ukuba iya kukumbusukwa fye kuli balupwa lwesu. Pa kutila twifwa ku cipowe na ku busali, twabwelelemo ku mushi ku mwesu ku Ewossa. Apo nine nali ibeli ku baume, batata balefwaya ukuti nkaciteko fimbi ukucila ukuba fye shibulimi. Batile nga nasambilila kuti calenga ulupwa lwesu ukubako eyefilya kabili amasomo kuti yangafwako ukukusha abana banandi.

Ukwishiba Imipepele Yalekanalekana

Ilyo twabwelele ku mushi ku mwesu, natendeke ukuya ku sukulu. Ici canengele ukwishiba imipepele iingi iya mu Kristendomu. Muli ba 1950, isukulu lyalyampene sana ne mipepele ya ba mwisa. Nali Katolika, pantu isukulu nasambilile ku praimari lyali lya baKatolika.

Mu 1966, ilyo nali ne myaka 19, napashiile pa Pilgrim Baptist Secondary School iyabela mwi tauni lya Ewohinmi, apaba nalimo bakilomita 8 ukufuma pa Ewossa. Kulya nako nayambile ukupepa kumbi. Bashimapepo ba ku Katolika balinkenye ukulasangwa ku Minsa ya pa Mulungu pa mulandu wa kusambilila pa sukulu lya baProtestanti.

Ilyo nali pali ili sukulu lya baBaptist e lyo natendeke ukubelenga Baibolo. Nangu ca kuti nalikonkenyepo ukuya ku Katolika, lyonse pa Mulungu ilyo twafuma ku mapepo ya mu Katolika nalebelenga Baibolo. Nalitemenwe sana ifyo Yesu Kristu alesambilisha ica kuti fyanengele ukufwaya ukwikala imikalile ya bukapepa. Ilyo nacilileko ukubelenga Baibolo e lyo nacilileko ukukalifiwa no bumbimunda bwa ntungulushi shimo isha mapepo ne myendele yabipa iya bantuuntu fye. Ico nalemona pa baleitunga ukuba Abena Kristu calipusene sana ne co Yesu na basambi bakwe balesambilisha no kucita.

Ifyalecitika fimo fyalempesha amano. Inshita imo ilyo naile kwi shitolo lya kwa kafundisha wa ba kakutumene ku kushita kolona, namwene ulupimpi nalukobekwa pa mwinshi we shitolo. Inshita imbi umukalamba wa pa sukulu lya Baptist afwaile ukuncenda. Pa numa naishileishiba ukuti alalaala na baume banankwe kabili alicendapo na bambi. Nalitontonkenyepo sana pali fi fintu, no kuipusha ati, ‘Bushe  Lesa alasuminisha imipepele iya kuti abapepamo capamo ne ntungulushi tabapeelwa umulandu pa membu shabipisha?’

Natendeka Ukupepa Kumbi

Na lyo line, nalitemenwe ifyo nalebelenga muli Baibolo kabili napingwilepo ukutwalilila ukubelenga. Pali ilya nshita e lyo natendeke ukutontonkanya pa mashiwi yalandile batata, ninshi nomba napapita ne myaka 15, batile: “Inte sha kwa Yehova e bantu fye baba no mutende pano isonde.” Lelo naletiina pantu pa sukulu nalesambilila baNte bacaice balebapumya kabili limo limo balebakanda pa kukanasangwa ku mapepo ya lucelo. Kabili fimo ifyo basuminemo fyali fye ifyaibela. Ku ca kumwenako, calinkosele ukusumina ukuti bantu fye 144,000 e bakaya ku muulu. (Ukusokolola 14:3) Apo nalefwaisha ukuya ku muulu, naletontonkanya nampo iyi mpendwa nga yakumene kale ilyo nshilafyalwa.

Calishibikwe fye ukuti Inte balipuseneko mu myendele yabo na mu fyo balemona ifintu. Tabalecitako bucisenene nangu micitile ya lukaakala iyalecita abana be sukulu. Ine naishibe ukuti tabaali ulubali lwa calo, ukulingana fye ne fyo nabelengele muli Baibolo ukuti ababa mu mipepele ya cine e fyo bafwile ukuba.—Yohane 17:14-16; Yakobo 1:27.

Natile cimfwailishepo fye na fimbi. Mu September 1969, napokeleko icitabo citila “Icine Icitungulula ku Bumi bwa Ciyayaya.” Umweshi wa konkelepo, painiya, e kutila kashimikila wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova, atendeke ukusambilila na ine. Isambililo fye lya pa kubala lyamfikile pa mutima, ica kuti nabelengele icitabo ca Icine pa Cibelushi ubushiku no kupwisha ubushiku bwakonkelepo akasuba. Apo pene fye natendeke ukwebako abana be sukulu banandi ifintu fisuma nabelengele. Abana be sukulu na bakafundisha batontonkenye ukuti imipepele ntendeke yalampenya. Lelo ne mwine nalishibe ukuti nshipenene.—Imilimo 26:24.

Ilyashi lya kuti nomba ndepepa kumbi lyafikile ku bafyashi bandi. Banjebele ukwangufyanya ukubwelela ku ng’anda pa kuti beshibe bwino ubwafya nakwete. Takwali nangu umo  uwa kupandwako amano, pantu baNte bonse baile ku kulongana kwa citungu mwi tauni lya Ilesha. Ilyo nabwelele ku ng’anda, nafikilile fye mu fipusho na mu kulengululwa kuli bamayo na balupwa. Nalyeseshe na maka ukucingilila ico nalesambilila mu Baibolo.—1 Petro 3:15.

Ilyo bafililwe ukushininkisha ukuti Inte sha kwa Yehova ni bakasambilisha babufi, ba munyina wa batata baesesheko inshila imbi. Banjebele mu mutima nteka abati: “Ibukisha ukuti ico wailile ku sukulu kusambilila. Nga washa amasomo no kuya uleshimikila, tawakapwishe isukulu. Kanshi tala pwisha isukulu e lyo ukatampe ukupepa uko kwine.” Pali ilya nshita ifi banjebele fyamoneke ukubamo amano, icalengele no kuti ndeke ukusambilila na baNte.

Mu December 1970, ilyo fye napwishishe isukulu, naile fye ku Ng’anda ya Bufumu, kabili ukutula ilyo nalikonkanyapo ukusangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Pa August 30, 1971, nalibatishiwe ku kulanga ukuti naliipeele kuli Lesa. Ico cakalifye abafyashi bandi e lyo no mushi onse. Batile nabalengele insoni pantu nine nali uwa ntanshi mu Ewossa na mu mishi iina mupalamano ukupokelela ubwafwilisho ku buteko ubwa kukonkanyapo amasomo. Abengi balesubila ifingi kuli ine. Baleti nkabomfya amasambililo yandi ku kuwamya umushi.

Ifyatumbwike mu Kutampa Ukupepa Kumbi

Aba mu lupwa e lyo na bakalamba ba mu mushi batumine abakwisa nashanasha ukuleka iyi mipepele. Pa kunashanasha balentipa no kuntipa. Baleti: “Nga tawaleke ukupepa uku, ukaba fye cimbi cimbi. Tawakengile ncito. Tawakakuule ne ng’anda yobe. Tawakoope nangu ukukwata ulupwa.”

Ukupusanako ne fyo balesobela, imyeshi fye 10 apo napwilile isukulu, naingile incito ya bukafundisha. Mu October 1972, naupile Veronica, umukashi wandi uo natemwa. Pa numa, ubuteko bwa nsambilishe imilimo ya bukalakaca. Nashitile motoka wa kubalilapo, kabili natendeke ukukuula ing’anda yesu. Pa November 5, 1973, umwana mwanakashi wesu uwa bubeli, Victory, alifyelwe kabili pa myaka yakonkelepo Lydia, Wilfred, na Joan balifyelwe. Mu 1986, Micah, kasuli, alifyelwe. Awe bonse bana basuma kabili icikwatwa cafuma kuli Yehova.—Amalumbo 127:3.

Nga naibukisha ifya ncitikila, kuti natila ukutipwila kwa ba mu mushi kwasangwike amapaalo. E mulandu wine nainikile umwana mwanakashi wa kubalilapo ati Victory, [e kutila Kacimfya]. Nomba line, aba ku mushi banembele abati: “Mukwai iseni kuno mushi no kubombela pamo na ifwe ukuwamya umushi apo natumona ukuti Lesa alemupaala.”

Ukukushisha Abana Muli Bukapepa

Ine no mukashi wandi twalishibe ukuti te kuti tucite ifintu fibili pa muku umo e kutila umulimo twapeelwa na Lesa uwa ku kukusha abana e lyo no kukonkelela ifyuma. Kanshi, twalisambilila ukuteka umutima kuli fyo fine tukwete. Twalitemwapo ukwikala iyi mikalile ukucila ukushingwana na mafya ya mikalile ya cila iyi.

Caliseeka ku mwesu ukwikala pamo ne ndupwa shimbi, ukusambila mu muputule umo wine, ukubomfya umuputule wa kwipikilamo umo, na fimbipo. Tatwaleba na bulanda ukulasonkela ing’anda umo twaleikala konse uko twakuukila ilyo nalebomba mu buteko. Ca cine, aya mayanda yali aya mutengo sana, lelo ukulaikalila fwe bene muli aya mayanda kwacefyenyeko ukusongwa kwabipa uko abana besu bali no kusongwako. Ndetasha Yehova pa kuti pa myaka yonse iyi, twakushishe abana besu mu mikalile ya bukapepa.

Kabili, umukashi wandi aba pa ng’anda pa kuti aleba pamo na bana no kubasakamana. Ilyo nainuka, tulatukuta bonse mu lupwa ukucitila ifintu pamo. Tucitila ifintu fyonse pamo. Nangu lisambililo lya Baibolo ilya lupwa, ukupekanisha no kusangwa ku kulongana kwa cilonganino, umulimo wa Bwina Kristu uwa kushimikila e lyo no kwangala.

 Twalyesha ukukonka ukupanda amano kwaba pa Amalango 6:6, 7, ukucincisha abafyashi ukusambilisha abana babo ukuli konse te pa ng’anda fye peka. Ici calenga abana ukusala ifibusa abali ni Nte ukucila abantu abashipepa. Balisambililako ku fyo tucita pa lwa kusala ifibusa pantu ine na Veronica tatupoosa inshita iikalamba na bantu tushipepa nabo.—Amapinda 13:20; 1 Abena Korinti 15:33.

Kwena, icalenga ukuti abana babe ifi baba te kubatungulula fye no kubafunda. Mu mwesu mwalefikilila sana Abena Kristu bapimpa kabili bacili balafikililamo, na bengi pali aba ni bakangalila benda aba Nte sha kwa Yehova. Inshita aba Bena Kristu bakosoka bapoosa no lupwa lwesu yalenga abana besu ukumona no kusambililako ku mikalile yabo iya kuipeelesha. Ici calikosha isambilisho lyesu, kabili abana balikatamika icine ca mu Baibolo.

Ukulambulwa pa Mulandu wa Kuipeelesha Kuli Bukapepa

Pali lelo ine no mukashi wandi, pamo na bana besu bane, tuli mu mulimo wa nshita yonse. Natendeke bupainiya mu 1973. Pali iyi myaka, naleti naleka kabili natendeka pa mulandu wa mikalile ukwafya. Limo limo ndapeelwako ishuko lya kusambilisha mu Sukulu lya Butumikishi bwa Bufumu, ilikansha bakangalila ba Bwina Kristu aba Nte sha kwa Yehova. Pali ino nshita ndeipakisha ukubomba muli komiti wa fya cipatala uwa Hospital Liaison Committee, kabili nine kangalila wa musumba wa Uhonmora.

Abana banakashi aba kubalilapo, Victory na Lydia, balyupwa bwino kuli baeluda ba Bwina Kristu. Balebombela pamo na bena mwabo pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova ku Igieduma, Nigeria. Wilfred umwana mukalamba ku baume, mubomfi atumikila, na Micah, uwacepesha, alabombako bupainiya bwa kwafwilisha mu nshita mu nshita. Mu 1997, e lyo Joan apwile isukulu lya ku sekondari kabili atendeke umulimo wa bupainiya bwa nshita yonse.

Pa filambu fikalamba nalambulwa mu bumi bwandi kwafwa bambi ukubombela Yehova Lesa. Pali aba pali na balupwa lwandi. Batata balitukwite ukuti babombele Yehova, lelo icalebabwesesha inuma ni mpali. Ukutula fye ku bwaice, nalitemwa abantu. Ilyo namona bambi balecula, mona kwati amafya yandi tayabipa sana. Bafwile balamona ukuti mfwaya ukubafwa, kabili ici cilenga cabangukila ukulanda na ine.

Umo pa bo nayafwile ukwishiba ukufwaya kwa kwa Lesa alwala ubwa kuti alala fye pa busanshi. Alebomba ku kampani ka malaiti lelo yalimukumpile icabipisha ica kuti abele fye icite. Alisumine ukulasambilila Baibolo kabili mu kupita kwa nshita acetekele ifyo alesambilila. Ilyo alebatishiwa pa October 14, 1995, mu mulonga wapalamina na pa mwesu, wali e muku wa kubalilapo ukwima pa busanshi pa myaka 15. Atile e bushiku fye asansamwikemo. Nomba mubomfi atumikila mu cilonganino.

Te kuti ntile cinshi cankolele ukubombela Yehova pa myaka 30 capamo na bantu bakwe abaipeela kuli wene kabili abaikatana. Nalimona ukutemwa kwine kwine uko bakwata. Nangu ca kuti isubilo lya mweo wa muyayaya talyalimo mu cilambu Yehova alaya ukupeela ababomfi bakwe aba busumino, kuti na lyo line nafwaya imikalile ya bukapepa. (1 Timote 6:6; AbaHebere 11:6) Bukapepa e bwanenga ukuba fino no kunkosha, kabili bwalenga ine no lupwa lwandi ukusekelela, ukwikushiwa no kuba ne nsansa.

[Icikope pe bula 25]

Ndi no mukashi na bana mu 1990

[Icikope pe bula 26]

Ndi no mukashi na bana na batatafyala babili