Intulo ya Kale na Kale iya Fipasho fya mu Mipepele

“Ifipasho ni nshila ya kututungulula ku busuma na kuli bumushilo bwa kwa Lesa na Batakatifu Bakwe.”—BAGREEK ORTHODOX ARCHDIOCESE ABA KU AUSTRALIA

NAKUKABA icine cine mu August, akasuba nakalotokela pa matabo yabumbililwa na sementi aya kwendapo pa kuya ku calici ca “Mutakatifu Nyina wa kwa Lesa,” pa cishi ca Tínos, icaba muli bemba wa Aegean Sea. Nangu kukabile ifi, abantu ukucila pali 25,000 bakapepa bakamamo na menshi aba ku calici ca Greek Orthodox, nabaipelesha baleya fye panono panono. Balefwaisha ukufika ku cipasho cayemfiwa nga nshi ica kwa nyina wa kwa Yesu.

Umukashana, uwalemana, uulemoneka fye ukuti ali mu bucushi, na pa menso alemoneka fye cimbi cimbi, aleya aleamfula ninshi no mulopa ulesuuma nga nshi ku makufi . Lwa mupepi, nakulubantu uufumine ukutali, aleisunka panono panono nangu cingatila nanaka sana. Umwaume wacincila uwa mushinku wa pa kati na o alepeemekesa ilyo aleya alepita muli cinkupiti wa bantu. Ico balefwaya kuyafyompa icipasho ca kwa Maria no kucifukamina.

Aba bantu batemwa nga nshi ukupepa bafwile baliba fye abafumacumi ukufwaya ukupepa Lesa. Na lyo line ni banga pali bene, abaishiba ukuti ukucindika ifipasho kwafumine ku fyalecitika kale sana, imyaka iingi ninshi no Bwina Kristu tabulabako?

Ifipasho Fyaliseeka

Mu fyalo umwaba icalici ca Orthodox, mwaba ifipasho konse konse. Mu macalici, ifipasho fya kwa Yesu, ifya kwa Maria, ne fya “batakatifu” abengi, fyalicindikwa. Abaya ku calici ilingi line balacindika ifi fipasho pa kufifyompa, ukufyocela ifya cena cisuma, no kwasha bakandulo. Na kabili, mu mayanda ayengi nga nshi aya bapepa ku Orthodox mwaba ulubali lwa ng’anda umwa kusungila ifipasho, uko bapepela amapepo. Caliseeka ku Bena Kristu bapepa ku Orthodox ukulanda ati nga bapepa icipasho, balomfwa ukuti nabapalama kuli Lesa. Abengi baishiba ati ifipasho fyalikwata inema ya kwa lesa kabili fyalikwata amaka ayaibela.

Abapepa kuli ayo macalici bafwile kuti bapapa nga baumfwa ati Abena Kristu ba kubalilapo tabasuminishe ukubomfya ifipasho pa kupepa. Icitabo ca Byzantium cilanda ati: “Apo Abena Kristu ba kubalilapo basambilile ku buYuda ukupata ukupepo tulubi, balecimona nge ca kuselausha ukucindika ifikope fya batakatifu.” Icitabo cimo cine casosa no kuti: “Ukufuma mu myaka ya ba 400 C.E., ifipasho nelyo ifilubi . . . fyalitendeke ukufula mu kupepa kwa bantu umo umo no kwa pa cintubwingi.” Nga takwafumine ku Bena Kristu ba kubalilapo, ninshi ni  kwi kwafumine ukubomfya ifipasho pa kupepa?

Ukwishiba Ukwafumine Ifipasho

Uufwailisha ifyebo Vitalij Ivanovich Petrenko alembele ati: “Ukubomfya ifipasho kwafumine fye ku kale ninshi no buKristu tabulabako kabili ‘kwafumine ku basenshi.’” Abasoma ilyashi lya kale abengi balisumina, ukuti ukubomfya ifipasho pa kupepa kwafumine ku mipepele ya ku kale iya ku Babele, ku Egupti, na ku Greece. Ica kumwenako ni ku Greece, uko bapangile ifimpashanya ifikalamba nga nshi. Balelanda ati ifyo fipasho fyalikwete amaka ya kwa Lesa. Abantu balemona kwati ifyo fipasho fimo te bantu bafipangile, lelo fyaponene ku muulu. Pa kusefya kwaibela, ifipasho fya musango yo ifya mipepele fyalesendwa pa kushinguluka umusumba, kabili kwaleba no kutuula amalambo kuli fyene. Petrenko alandile no kuti: “Bakapepa balemona fye ukuti icipasho cine e lesa wine, nangu line kwaleba ukweshako . . . ukulekanya icipasho na lesa wine wine.”

Bushe aya mano ne fyo balecita fyaingile shani mu buKristu? Uufwailisha ilyashi umo wine atile, mu myaka ya pa numa ya mfwa ya batumwa ba kwa Kristu, maka maka ku Egupti, “mu fisumino fya Bena Kristu mwaishileba ‘ifisumino fya basenshi,’ ifyafumine ku bena Egupti, abaGriki, abaYuda, abena Kabanga, na ku ncitilo ne mipepele ya bena Roma ifyalecitilwa pamo ne fya buKristu.” E mulandu wine, “Abena Kristu balepanga ifipasho baletele umusango umo [uwa kupepela pamo na bapepa kumbi] no kubomfya ifipasho fya basenshi, ukutendeka ukufimwena mumbi, nangu line mwaleshalako na fimo ifya busenshi.”

Bwangu bwangu ifipasho fyatendeke ukubomfiwa nga nshi mu kupepa kwa muntu umo umo no kwa pa cintubwingi. Mu citabo cakwe ica The Age of Faith, kalemba wa lyashi lya kale Will Durant alondolwele ifyo caali, ukuti: “Ilyo impendwa ya batakatifu abalepepwa yaleyailefula, kwalefwaikwa ukupangako umusango umo uwa kubeshibilamo no kubebukisha; balengele ifikope fyabo ne fya kwa Maria ifingi; kabili nga ni Kristu ena, batendeke ukucindika umusalaba Wakwe ne fikope Fyakwe ifyo balengele  pa kwelenganya ifyo alemoneka. Abengi abasumina sumina fye batendeke ukumona ifipasho nge fyakwata amaka yaibela. Icifyalilwa fye abantu bakwata ica kwelenganya ifintu calengele batendeka ukucindika ifipasho, ifikope ne fyaimikwa; batendeke ukufikontamina, ukufifyompa, ukufyashisha bakandulo, ukufyocela ifya cena cisuma, ukufiyemfya na maluba, no kulomba kuli fyene ukuti ficiteko ifipesha amano fimo. . . . Abapatili na bakalamba ba mu macalici lyonse fye balelondolwela abantu ati ifipasho te tulesa iyo, lelo fya kwibukishishako fye; abantu bena tabaletontonkanyapo na pali uko kupusana.”

Na lelo, abengi ababomfya ifipasho pa kupepa kuti bapaasha ati ifipasho fya kucindikilako fye, te fyo bapepa. Kuti batila ifipasho fya mipepele fyaliba fye bwino, no kuti filakabilwa fye sana pa kupepa Lesa. Nalimo na imwe e fyo mwingasosa. Lelo kuti twaipusha ukuti, Bushe Lesa omfwa shani pali uyu mulandu? Bushe ukucindika icipasho kuti kwaba fye cimo cine no kucipepa? Bushe imipepele ya ifyo kuti yabamo ububi ubwingafya ukwiluka?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 4]

Icipasho Cinshi?

Tacaba nge filubi fyaseeka mu macalici ya ba Katolika, icipasho cena cikope ca kulenga fye ica kwa Kristu, Maria, “abatakatifu,” abangeli, abantu ne fyalecitika ifyaba mu Baibolo, nelyo ifyalandwapo mu lyashi lya kale ilye Calici ca Orthodox. Ilingi filengwa pa fipampa finono ifya mbao ifyayanguka ukusenda.

Aba ku Calici ca Orthodox batila, “Ifikope fya Fipasho fya Batakatifu, tafimoneka nge fya bantu ba cine cine.” Kabili, ifikope fya fipasho “fimoneka nge fileya filekula ku numa,” icikope tacimoneka ukuya cilecepa ku numa. Ilingi “takuba ifinshingwa nelyo umusango uwa kulangilamo ukuti kali kasuba nelyo bwali bushiku.” Basumina fye no kuti pa cipampa balenga icipasho kuti “paba Lesa.”

[Icikope pe bula 4]

Ukubomfya ifimpashanya kwatendekele ku basenshi

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

© AFP/CORBIS