Tandeni Ubulungami, Lobololeni Uluse lwa kwa Lesa

“UKUCULA akacula uwalekelo mweni iciikatilo; lelo uwapato kufunkana mu minwe abo mutelelwe.” (Amapinda 11:15) Fintu ili lipinda ilipi lyatukoselesha no kushinina ukuti tufwile ukupoosako amano ilyo tulecita fimo! Ukusainina umweni uulekongola indalama kuti kwamuletelela. Talukeni ku kufunkane minwe—icali kusaina ku ulesuminisha kale mu Israele—kabili tamwakabe na nkongole.

E co icishinte cilelandwapo pano ni ci: “Ico umuntu abyala, e co akalobolola.” (Abena Galatia 6:7) Kasesema Hosea atile: “Itandileni ubulungami, lobololeni umwabelo luse lwa kwa Lesa.” (Hosea 10:12) Ca cine, tandeni imbuto mu bulungami pa kucita ifintu mu nshila ya kwa Lesa, no kulobolola uluse lwakwe. Ukubomfya ici cishinte libili libili, Solomone, Imfumu ya Israele acincisha sana micitile yabamo bulungami, imilandile isuma, ne mibele yalungama. Ukubebeta amashiwi yakwe aya mano kukatukoselesha ukuitandila imbuto mu bulungami.—Amapinda 11:15-31.

Tandeni “Icikuuku,” Lobololeni “Ubukata”

Iyi mfumu ya mano yatila: “Umwanakashi wa cikuku aikatililo bukata; abaume ba kututumya baikatilila fye ifyuma.” (Amapinda 11:16) Ici cikomo cilepusanya ifyuma fibelelela ifyo umwanakashi wa cikuuku, “umwanakashi uusenamina,” engakwata e lyo ne fyuma fya pa nshita inono ifyo umukalushi akwata.—An American Translation.

Bushe umo kuti aba shani ne cikuuku, icingalenga aba ne fyuma? Solomone afundile ati: “Sunga amano no bupanda, wileka fifume ku menso yobe; na fyo [fikabe] . . . cisaamo mu mukoshi obe.” (Amapinda 3:21, 22) Kabili kemba wa malumbo atile ‘ukusenamina kwaitulwilwa pa milomo ya mfumu.’ (Amalumbo 45:1, 2) Ca cine, amano, ubupanda, no kubomfya bwino ululimi kuti fyalenga umuntu ukucindikwa no kuyemba. E fyo ciba ku mwanakashi washilimuka. Ica kumwenako cimo ni Abigaili, umukashi wa kwa Nabali umuwelewele. Ali “umusuma uwashilimuka, kabili uwayembe mpumi,” ne Mfumu Davidi yalimutashishe pa “mano” yakwe.—1 Samwele 25:3, 33.

Umwanakashi wa bukapepa uwayembe cine cine akakatamikwa. Akashimikwa bwino kuli bambi. Nga alyupwa, umulume wakwe akulamulumbanya. Na kuba akakatamika  aba ng’anda yakwe bonse. Kabili wene takalumbanishiwe fye pa nshita inono. “Cawamo kusale shina lisuma ukucilo bucindami ubwingi, kabili ububile bwaliwamo kucila silfere na golde.” (Amapinda 22:1) Ishina ilisuma ilyo apanga na Lesa lyacindama pe na pe.

Te fyo ciba ku wa kututumya, ‘umukalushi.’ (Amapinda 11:16, New International Version) Uwa kututumya apendelwa pa babifi na pa balwani ba bakapepa ba kwa Yehova. (Yobo 6:23; 27:13) Umwaume wa musango yo ‘tabika Lesa ku mulola wakwe.’ (Amalumbo 54:3) Pa kutitikisha no kuliila aba kaele pa mitwe, uyo muntu kuti “atuntumika silfere ngo lukungu.” (Yobo 27:16) Lelo, limo kuti alaala no kukanabuuka, kabili ubushiku ashishibwile amenso yakwe e bushiku engafwa. (Yobo 27:19) Ifyuma fyakwe fyonse ne fyo acita ninshi fyaba fya fye.—Luka 12:16-21.

Mwandi Amapinda 11:16 yatusambilisha isambililo lyacindama! Pa kutweba bwino bwino ifikalobololwa ku cikuuku no kututumya, imfumu ya Israele yatucincisha ukutanda ubulungami.

“Uluse” Luleta Ifilambu

Pa kutusambilisha isambilisho na limbi pa fya kwikala na bantu, Solomone atila: “Umuntu wa luse ateteso mweo wakwe; umunkalwe aicusho mwine.” (Amapinda 11:17) Uwasoma umo atila: “Ico ili pinda lilekomailapo ca kuti, ifyo umo acita kuli bambi, nampo nga fisuma nelyo fibi, filenga fimo ukumucitikila, ifyo ashilefwaya nelyo ifyo ashenekele.” Moneni umukashana we shina lya Lisa. * Nangu ca kuti tapaanga kulufyanya, lyonse alacelwa nga bapangana ukukumana na bamo. Caliseeka kuli wene ukucelwa pa maminiti 30 nelyo ukucilapo pa kufika pa Ng’anda ya Bufumu mu kukumana na bakasabankanya bambi ku kuyashimikila. Lisa taiteeso mwine. Bushe kuti apeela bambi umulandu nga batendwa ukonaula inshita yacindama no kuleka ukupangana nankwe?

Uufwaya ifyacilamo ukupwililika—uuimikila ifipimo fya pa muulu sana mu fyo alecita, na o alaicito bunkalwe umwine. Ukutukuta lyonse ukufika pa mabuyo ashingafikapo, kulenga wene ukunaka sana no kufuupulwa. Lelo, tulaiteesa fwe bene nga ca kuti twaimika amabuyo ayalinga. Napamo tatumfwikisha bwangu ifishinka nga fintu bambi bacita. Nelyo ukulwala atemwa ubukote bulenga tulefilwa ukucita fimo. Twilafulwa pa milundulukile yesu lwa ku mupashi, lelo lyonse tushangile ukulangisha icongwe ilyo tulebomba no kupelebela kwesu. Tukaba ne nsansa nga ‘twacincila’ ukulingana na maka yesu.—2 Timote 2:15; Abena Filipi 4:5.

Imfumu yalondolola na fimbi pa fyo umulungami ainonsha ilyo umunkalwe aicusha, yatila: “Umubifi amone cilambu ca bufi; lelo uutando bulungami ali ne cilambu ca cine cine. Ubulungami bulola ku mweo; no bubi busupilo kulola ku mfwa. Abapondame mitima, ba kuselausha kuli Yehova; lelo aba mpomfu mu mibele balamutemuna. [Nangu babombele pamo, NW], umubi takalingwe uwa kaele; lelo ubufyashi bwa balungami bukapusuka.”—Amapinda 11:18-21.

Mu Ifi fikomo filekomaila pa cishinka cacindama mu nshila yalekanalekana ica kuti: Tanda ubulungami no kulobolola icilambu. Umubi kuti alafutika nelyo ukuteye fyangalo fya cela mushuke pa kuti akwateko fimo apa fye. Apo ico cilambu ca bufi, napamo kuti caisamulenge nsoni. Uulebomba mu bufumacumi alaleta icilambu ca cine cine ni mu kuti nacingililwa. Apo Lesa alamusenamina, uwa kaele aba ne subilo lya mweo wa muyayaya. Lelo bushe cikaba shani ku mubifi? “Nangu babombele pamo” umubifi ukukandwa akakandwa. (Amapinda 2:21, 22) Mwandi uku kukonkomesha kushaiwamina ukwa kutanda ubulungami!

 Ukuyemba Kwine Kwine Ukwa wa Mano

Solomone akonkanyapo ati: “Ifyaba akamupeto ka golde mu moona wa kapoli, e fyabo mwanakashi uwayemba uwaaluka ku kufundikana.” (Amapinda 11:22) Caliseekele ukufwala akamupeto ka golde ku moona mu nshita sha mu Baibolo. Akamupeto ka golde akali ku moona nelyo apalekanina ifipunda fya moona kalamoneka sana umwanakashi nga nakafwala. Fintu cingalubana ukufwika kapoli ku moona akabekobeko kawama fyo! E fyo caba na ku muntu uwayemba icata lelo ‘uushafundikana.’ Uyo muntu talingile kusaama, nampo nga mwanakashi nelyo mwaume. Takwamuwamina—teti amoneke bwino.

Kwena, ca cifyalilwa ukwangwa ku fyo bambi batumona. Lelo, cinshi twingacishishamo ukusakama nelyo ukukanatemwa ifyo tumoneka nelyo icata cesu? Tatwakwata amaka ya kwalula ifingi ku mubili wesu. Kabili ifyo tumoneka te fyacindamisha. Bushe te ca cine ukuti abantu abengi abo twatemwa no kukumbwa bantu abamoneka fye nga ifwe? Ukuyemba te kuleta insansa. Icacindama sana kuyemba kwa mu kati ukwa mibele ya bulesa iibelelela. Kanshi natube aba mano no kulundulula iyo mibele.

“Umutima we Paalo Uupeela Ukeniwa”

Imfumu Solomone yatila: “Ukufwaya kwa balungami kwena kulola ku busuma, ne cilolelo ca babifi cilola ku kububuka kwa kwa Lesa.” Ku kulangilila ifyo cabe fi, akonkanyapo ati: “Kuli uyo uusalanganya, lelo alelundapo, umbi uulesha ico afwile ukupeela, wene alola ku kubulwa.”—Amapinda 11:23, 24.

Ilyo tulebombesha ukusalanganya, ukusambilisha bambi—ukwishiba kwa mu Cebo ca kwa Lesa, tulalundulula ukumfwikisha kwesu ukwa “fyabo bufumo no kulepa no kusansama no kushika” kwa ciko. (Abena Efese 3:18) Lelo, uushibomfya ukwishiba kwakwe, kuti alufya ico akwata. Ca cine, “uutanda aleceefya, akaseepe fyaceepa; kabili uutanda alefusha, akaseepe fyafula.”—2 Abena Korinti 9:6.

Imfumu yatwalilila ati: “Umutima we paalo uupeela ukeniwa [ukaba uukankaala], no unwensha akanwenshiwa umwine.” (Amapinda 11:25) Ilyo twabomfya inshita yesu ku kulundulula ukupepa kwa cine, Yehova akatemunwa pali ifwe. (AbaHebere 13:15, 16) ‘Akesule ifipunda fya mu muulu, no kupongolole paalo, kukasuke kukabule incende ya kubapo.’ (Malaki 3:10) Moneni fye ifyuma fya ku mupashi ifyo ababomfi bakwe baipakisha pali lelo!

Solomone alanda pa ca kumwenako cimbi icilecilanya ififwaya umulungami ne fifwaya umubifi, atila: “Uung’ang’ina mu ngano alapishiwa ku bantu, lelo ipaalo lyaba pa mutwe wa ushipoosa.” (Amapinda 11:26) Ukushite ifipe ilyo imitengo ishilumine no kufisunga mpaka fyacepa ne mitengo yanina kuti kwanonsha umo. Nangu ca kutila kuti anonkelamo mu kusunga ifipe no kukanashitisha fyonse, abengi balasuula uucitile co pa mulandu wa bukaitemwe. Lelo, uutaluka ku kumwenamo  indalama ishingi ilyo ifintu fyafishe alatemwikwa ku bantu.

Pa kutukoselesha ukutemwisha icawama, nelyo icalungama, imfumu ya Israele yatila: “Uufwaisho busuma afwayo kutemwiwa; lelo uufwayo bubi, ububi bukamwishila. Uutetekelo bucindami bwakwe wene akawa, lelo abalungami balelema nga mabuula yateku.”—Amapinda 11:27, 28.

Umulungami Anonka Imyeo

Ukulangilila ifyo incitilo sha bupumbu shilenga umo ukuiletelela, Solomone atila: “Uufulunganya aba mu ng’anda yakwe akakwato mwela.” (Amapinda 11:29a) Ububifi bwa kwa Akani ‘bwalimufulungenye,’ kabili wene na ba mu lupwa lwakwe balipoolelwe amabwe mpaka ukufwa. (Yoshua, icipandwa 7) Pali lelo, umutwe wa lupwa lwa Bwina Kristu na bambi aba mu lupwa lwakwe kuti bacita ifyabipa ifingalenga batamfiwa mu cilonganino ca Bwina Kristu. Nga ca kuti umutwe wa lupwa wafilwa ukuumfwila amafunde ya kwa Lesa kabili watekelesha ulubembu lwabipisha mu lupwa lwakwe, kuti wafulunganishisha aba mu ng’anda yakwe. Wene napamo na ba mu ng’anda yakwe balatamfiwa mu kubishanya kwa Bwina Kristu pa kuba bakacita wa fibi abashilapila. (1 Abena Korinti 5:11-13) Kabili cinshi akakwata? Mwela fye—icintu ica cabe cabe nelyo icishacindama.

Icikomo catwalilila ati: “Umuwelewele akabo mubomfi wa wa mutima wa mano.” (Amapinda 11:29b) Apo umuwelewele takwata mano, te kuti apeelwe imilimo iikalamba. Na kabili ukukanabomba ifyakwe kuti kwalenga ashingamwako ku muntu umbi. Uyo muntu wabula mano kuti aba “umubomfi wa wa mutima wa mano.” Cailanga fye ukuti tulingile ukupingulapo bwino no kubomfya amano muli fyonse ifyo tucita.

Imfumu ya mano yatulaya ati: “Icisabo ca mulungami muti wa mweo, lelo akaso kafyenge myeo.” (Amapinda 11:30) Ciba shani fyo? Mu milandile yakwe ne mibele, umulungami aliisha bambi ifya ku mupashi. Balakoseleshiwa ukubombela Yehova kabili kuli pele pele kuti bapokelela umweo Lesa apeela.

‘Uwa Lubembu Akapeelwe Cayana Ukucilapo’

Mwandini amapinda yalandilwepo kale yatukonkomesha no kutunashanasha ukutanda ubulungami! Ukubomfya icishinte ca kuti “ico umuntu abyala e co akalobolola,” mu nshila imbi, Solomone atila: “Ngo mulungami apeelwe ciyene mu calo, pali bufi umubifi no wa lubembu.”—Amapinda 11:31.

Nangu ca kuti umulungami abombesha ukucita icalungama, limo alalufyanya. (Lukala Milandu 7:20) Kabili “akapeelwe ciyene” pa filubo fyakwe, e kuti akasalapulwa. Lelo, ni shani pa lwa mubifi uwasalapo inshila yabipa ku mufulo no kukanaangwa ukwalukila ku nshila yatambalala? Bushe talingile ukupeelwe ‘ciyene’ ukucilapo, e kuti ukukandwe cibi? Umutumwa Petro alembele ati, “umulungami nga apusuka fye kwempe, bushe uushipepa no mubembu bakamoneka kwi?” (1 Petro 4:18) E co, shi natupampamine pa kuitandila imbuto mu bulungami lyonse.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 28]

“Icikuuku” caletelele Abigaili “ubukata”

[Ifikope pe bula 30]

‘Umubifi amone cilambu ca bufi, uutando bulungami ali ne cilambu ca cine cine’

[Icikope pe bula 31]

‘Tandeni mulefusha, seepeni fyafula’