Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ulufuba lwa kwa Lesa Uushaishibikwa

Ulufuba lwa kwa Lesa Uushaishibikwa

Ulufuba lwa kwa Lesa Uushaishibikwa

UMUTUMWA Paulo atandele ku Atena na Greece mupepi na 50 C.E. Kulya e ko amwene ulufuba apaletulilwa amalambo kuli lesa uushaishibikwa kabili limbi limbi fye ilyo aleshimikila pa lwa kwa Yehova, alandile pali lulya lufuba.

Pa ntendekelo ya lyashi lya pa Lupili lwa Mars, nelyo Areopagi, Paulo atile: “Mwe bena Atena, namona konse konse imwe mwaba nga bacilamo ukupepe mipashi. Pantu pa kupita no kumone fyo mupepa, nasangile ulufuba apalembwa, kuli Lesa uushaishibikwa. E ico ndebila kuli imwe untu mushinshimunako mwe bashamwishiba.”—Imilimo 17:22-31.

Nangu line lulya lufuba lwa bena Atena talwasangwa pali ndakai, imfuba shapalako e mo shali mu ncende shimbi isha mu Greece. Ku ca kumwenako, umuGriki wasambilile ifya mpanga muli ba 100 C.E., Pausanias alumbwile imfuba sha “tulesa Twaleitwa Utushaishibikwa” pa Phaleron, mupepi na Atena. (Description of Greece, Attica 1, 4) Ukulingana ne citabo cimo cine, mu Olympia mwali “ulufuba lwa tulesa Utushaishibikwa.”—Eleia 1, XIV, 8.

Mu citabo cakwe icitila The Life of Apollonius of Tyana (VI, III), kalemba umuGriki Philostratus (mupepi na 170-mupepi na 245 C.E.) atile mu Atena “imfuba shalepangwa ku kucindika nangu fye ni tulesa utushaishibikwa.” Kabili mu citabo cimbi icitila Lives of Philosophers (1.110), Diogenes Laertius (mupepi na 200-250 C.E.) alembele ukuti “imfuba shabulapo amashina” shalemoneka mu ncende shapusanapusana mu Atena.

Abena Roma na bo balekuulila tulesa tushaishibikwa imfuba. Ulu lufuba mulemona pano lwa mu 100 nelyo 200 B.C.E. kabili lwasungilwa mu ng’anda ya babenye iitwa Palatine Antiquarium mu Rome, Italy. Amashiwi yalembwapo mu ciLatin yalanga ukuti ulu lufuba balupeele kuli “lesa nelyo kuli lesa mwanakashi.” Aya yene amashiwi “yalesangwa ilingi line mu mapepo nelyo mu mashiwi yakushisha ayo bafwatike pa mabwe nelyo ukulemba mu fitabo.”

“Lesa uwalenga pano isonde na fyonse ifilipo” na nomba line taishibikwa ku bengi. Lelo nga fintu Paulo aebele abena Atena, uyu Lesa, Yehova, “taba kutali kuli ifwe bonse.”—Imilimo 17:24, 27.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 32]

Ulufuba: Soprintendenza Archeologica di Roma