Bushe Ukutiine Mipashi Kwalimuteko Busha?

UKUTIINE mipashi kwaba fye isonde lyonse. Limo balakukatamika ukuti na ko lutambi lwabo. Nelyo kuti kwamonwa nga kantu akanono akalenga ubumi ukuwaminako. Ku fyalo fya ku Bulaya, na ku North Amerika ukutiine mipashi takwacindama. Lelo, mu fyalo fimbi, ku ca kumwenako mu Afrika, ukutiine mipashi kwaliteka sana abantu ubusha.

Intambi ishingi isha mu Afrika shashimpwa pa kutiina imipashi. Amafilimu, amaprogramu ya pa cilimba, ne fitabo filembwa mu Afrika ifingi filanda pa kutiine mipashi na pa fya mipashi, pamo nga malele, ukupepa ifikolwe na pa fipuuta. Cinshi abantu basongelwe fi ku mipashi, kabili bushe ukutiine mipashi kwafuma kwi?

Ni kwi Kwatula Ukutiine Mipashi?

Ukutiine mipashi kwatuntuka ku kutiina imipashi ya bafwa nelyo imipashi iili yonse. Ificitika filondololwa ukuti ficitwa ne yi mipashi, yesha ukutiinya, ukusoka nelyo ukupaala aba mweo.

Ukuundapa ne miti kwalyampana sana no kutiine mipashi. Imitengo ya miti ya muno nshiku yaliluma sana ku bengi abekala mu fyalo ifipiina, kabili ilingi taisangwa na kusangwa. E co, abengi bafwaya ukuundapwa nelyo ukucingililwa pa kwalukila ku fishilano fya fikolwe, ku kupupe mipashi no kutiina imipashi. Cilabangukilapo ukundapwa ku ng’anga yaishiba ifishilano fyabo kabili iilanda ululimi lwabo ukucila dokota wa mu cipatala. E co, ifyo basumina pa kutiine mipashi filalunduluka.

Abakonka ifishilano fya kutiine mipashi batila ukulwala na masanso tafiicitikila fye, lelo, ficitwa ku maka ya mipashi. Ing’anga kuti yatila kuli icikolwe icafwa cishitemenwe fimo. Nelyo aba ngulu kuti batubulula ukuti umo natiipwa kuli umbi ukupitila mu ng’anga imbi, e mulandu wine alwalilile nelyo asangilwe mu busanso.

Kwabo kutiine mipashi ukwapusana sana mwi sonde lyonse, kabili ukwananishiwa kwaleshintilila pa fishilano, inshimi ne ficitika. Lelo, icaseeka sana cisumino ca kuti umo nelyo icintu cimo ukufuma ku mipashi ishimoneka cifwile ukutalalikwa.

Bushe Ukutiine Mipashi Kwaliba Bwino Nelyo Kuti Kwaleta Ubwafya?

Mu ndupwa ishingi, bampundu nga bafyalwa ciba cintu caibela icilenga ulupwa ukusekelela. Lelo, abatiine mipashi, kuti bamone co nge cishibilo. Mu ncende shimo isha ku Masamba ya Afrika, abengi bamona ukufyalwa kwa bampundu ngo kufyalwa kwa milungu, kabili bampundu balapepwa. Nga umo nelyo bonse babili bafwa, balapanga ifipasho ifinono ifya bampundu, kabili ulupwa lufwile ukupeela  ifya kulya kuli utu tulubi. Kumbi na ko, abantu batila ukufyala bampundu citiipu, ica kuti abafyashi bamo balepayapo nangu fye umo. Mulandu nshi? Basumina ukuti nga ca kuti bampundu bonse babili bakula, bakepaya abafyashi babo bushiku bumo.

Ifya kumwenako nge fi filanga ukuti nangu ca kuti kumo ukutiine mipashi kuti kwamonwa ukusuma nga nshi kabili ukushikalifya bambi, kumo kulabipa—kabili kulafumamo imfwa. Umubifi nga alondolola umulolele icacitika, ne cili fye bwino kuti alenga caleta ubwafya.

Ca cine, ukutiine mipashi cisumino, musango wa kupepa. Apo twamona amafya yesa pa mulandu wa kutiine mipashi, nacilinga ukwipusha ati: Nani amwenamo mu fisumino ne micitile ifyayampana no kutiine mipashi?

Intulo ya Mipashi

Bamo pali lelo balakaana ukuti Satana ne mipashi ibifi tababako, nangu line ubushininkisho e ko bwaba. Lelo, ukukaana ukuti takuli umulwani wabipisha ilyo kuli nkondo, kuti kwamuletelela fye. E fyo cingaba na ku kusansa kwa fibumbwa fya mupashi ifyacila abantunse pantu umutumwa Paulo alembele ati: “Ukushomboka kwesu . . . [kwa] ku fimipashi fya bubifi.”—Abena Efese 6:12.

Nangu ca kuti teti tuimone, imipashi ibifi e ko yaba. Baibolo itila umuntu wa mupashi uushimoneka abomfeshe insoka, nga filya uwa fisela abomfya icilubi, no kulanda no mwanakashi wa kubalilapo, Efa, no kulenga apondokela Lesa. (Ukutendeka 3:1-5) Baibolo ita uyu muntu wa mupashi ati “Icisoka cikote iciitwa Kaseebanya kabili Satana, icilufya bonse abaikala mu calo conse.” (Ukusokolola 12:9) Ulya, Satana, alitungulwike ukubeleleka no kupondola bamalaika bambi. (Yuda 6) Aba bamalaika babifi basangwike ifibanda, abalwani ba kwa Lesa.

Yesu alefumya ifiwa mu bantu, na batumwa bakwe na bo balefifumya. (Marko 1:34; Imilimo 16:18) Iyi mipashi te fikolwe fyafwa, pantu abafwa “bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” (Lukala Milandu 9:5) Lelo, ni bamalaika bapondweke abalufiwe na Satana. Ukumfwana nabo nelyo ukunakila ku kusonga kwabo te mulandu unono, pantu bene, nga  Satana Kaseebanya, intungulushi yabo, kuti batemwa ukutulya. (1 Petro 5:8) Ico baimininapo kutufumya kwi subilo lyeka fye ilya muntunse, e kuti—Ubufumu bwa kwa Lesa.

Baibolo isokolola inshila imo iyo Satana ne fibanda fyakwe babomfya, itila: “Satana umwine aifungushanya ku kuba malaika wa lubuuto.” (2 Abena Korinti 11:14) Satana kuti atemwa ukutubeleleka pa kuti tusumine ukutila kuti alenga twalaikala bwino sana. E co, kuti camoneka kwati imipashi yabipa ileafwa umo ukumwenamo pa nshita inono. Lelo, te kuti ipwishe amafya yesu ku ciyayaya. (2 Petro 2:4) Taingapeela nangu umo umweo wa muyayaya, kabili ili no konaulwa nomba line. (Abena Roma 16:20) Kabumba wesu e ntulo fye iya bumi bwa ciyayaya ne nsansa sha cine kabili e wingatucingilila fye ku mipashi ibifi.—Yakobo 4:7.

Lesa alibinda ukufwaya ubwafilisho ku mipashi. (Amalango 18:10-12; 2 Ishamfumu 21:6) Uko kwampana no mulwani, ukuba ifibusa fya bafutwike Lesa! Ukulengula intanda, ukubukisha ku ng’anga, nelyo ukucita icili conse icayampana no kutiine mipashi, kusuminisha imipashi ibifi ukumutungulula muli fyonse ifyo musalapo ukucita mu bumi bwenu. Cimo no kupondokela Lesa nga filya imipashi yacitile.

Bushe Kuti Mwacingililwa ku Bubifi?

Ba Ade, * baume abekala mu Niger, balesambilila Baibolo na kashimikila wa nshita yonse, Inte ya kwa Yehova. Ba Ade balondolola ico babikile icipuuta mwi tuuka lyabo, abati: “Kwaba abalwani abengi.” Uwalesambilisha ba Ade Baibolo abalangile ukuti Yehova fye e o bafwile ukucetekela ukubacingilila. Abelengeele ba Ade Amalumbo 34:7, apatila: “Malaika wa kwa Yehova acite nkambi ukushinguluka pa bamutiina, no kubapokolola.” Ba Ade basondwelele ati: “Nga Yehova kuti ancingilila icine cine, ninshi mfwile ukupoosa icipuuta.” Ndakai, pa numa ya myaka iingi, ni baeluda kabili batumikishi ba nshita yonse. Takwaba mulwani wabo nangu umo uwabacito bubi.

 Baibolo itila inshita ne fya mankumanya fiponena bonse, nampo nga tulatiina imipashi nelyo iyo. (Lukala Milandu 9:11) Lelo, Yehova tatwesha ku fyabipa. (Yakobo 1:13) Ulubembu twapyana kuli Adamu e lwaleta imfwa no kukanapwililika. (Abena Roma 5:12) E mulandu wine bonse tulwalila mu nshita mu nshita e lyo no kupanga ifilubo ifingafumamo utuyofi. E co, kuti caba cilubo ukusumina ukuti imipashi ibifi e itulwalika no kuleta amafya yonse. Ukusumina ifyo kuti kwalenga fye twatendeka ukutentemba imipashi mu nshila imo. * Nga natulwala, tufwile ukufwaya umuti wa kutundapa uwayana, te kupandwa amano ku ‘wa bufi, kabili wishi wa buko,’ Satana Kaseebanya. (Yohane 8:44) Ifipendo filanga ukuti abekala mu fyalo umo ukutiine mipashi ya fikolwe kwaseeka tabekala inshita ntali nelyo kwikala bwino ukucila abantu mu fyalo fimbi. Kanshi cailanga fye ukuti ukutiine mipashi takulenga umo ukuba no bumi busuma.

Lesa wa maka ukucila imipashi ya bubifi yonse, kabili Afwaya tuleikala bwino. “Amenso ya kwa Shikulu yalola pa balungami, na matwi yakwe yomfwo kupaapaata kwabo.” (1 Petro 3:12) Pepeni kuli wene pa kuti amucingilile no kumupa amano. (Amapinda 15:29; 18:10) Bombesheni ukumfwikisha Baibolo, Icebo cakwe ica Mushilo. Ukwishiba Baibolo bwino bwino e cingatucingilila fye. E kukatwafwa ukwishiba ico ifyabipa ficitikila ne fyo twingaba no bubile bwa kwa Lesa wa Maka Yonse.

Ubusuma bwa Kwishiba Lesa

Ukwishiba Yehova no bufwayo bwakwe bwino bwino, capusana no kukanaishiba no kutiina imipashi—e cingalenga twacingililwa icine cine. Kuti twalangilila ici ku cacitike kuli ba Jean, abaume ba ku Benin. Ulupwa lwa ba Jean lwaletiina sana imipashi. Ukulingana ne ntambi shayampana no kutiine mipashi, umwanakashi nga apaapa fye, umwana nga mwaume afwile ukwikala mu kayanda ka mutenge wa cani akakuulwa akaibela pa nshiku 9. Nga apaapa umwanakashi, afwile ukwikala muli ako kayanda pa nshiku 7.

Mu 1975, abakashi baba Jean bapaapile umwana mwaume umusuma, uo bainike ati Marc. Ukulingana ne fyo basambilile mu Baibolo, Ba Jean na bena mwabo tabafwaile ukwampana ne mipashi yabipa. Lelo, bushe umwenso no kutitikisha fyali no kubalenga ukukonka imipashi no kuleka nacifyashi ukwikala mu ng’anda? Iyo, balikeene ukukonka ulu lutambi lwa kutiina imipashi.—Abena Roma 6:16; 2 Abena Korinti 6:14, 15.

Bushe kwali icabipa icacitikile ulupwa lwa ba Jean? Palipita imyaka iingi, kabili Marc nomba mubomfi utumikila mu cilonganino ca ku mwabo ica Nte sha kwa Yehova. Ulupwa lonse lwaba ne nsansa ukuti tabasuminishe ukutiine mipashi ukusonga ubumi bwabo no kubika bumupashi bwabo mu bwafya.—1 Abena Korinti 10:21, 22.

Abena Kristu ba cine tabafwile kucita fintu fyabipa ifyakuma ukutiine mipashi mu mikalile yabo. Bafwile kupokelela ulubuuto lwa ku mupashi ulo Kalenga, Yehova no Mwana wakwe Yesu Kristu bapeela. E lyo bengaipakisha umutende wa muntontonkanya uwa cine uubako ilyo baishiba ukuti balecita icalungama mu menso ya kwa Lesa.—Yohane 8:32.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 5]

Ukutiine Mipashi Ukwaseeka mu Calo Conse

• Ukushimpa utumuti twakulilako mu mupunga cishibilo ca mfwa

• Ukumona icipuululu akasuba kulaleta ishamo

• Kandulo nga ashima pa kusefya ninshi imipashi ili fye mupepi

• Umwamfuli nga wapusumuka mu minwe ninshi kwalaba uo balaipaya pa ng’anda

• Ukubika akasote pa busanshi kulalete shamo

• Ukulila kwa nyenjele kulatamfya ifibanda

• Ukushimya bakandulo bonse pali keke wa bushiku bwa kufyalwa pa muku umo, umuku wa kubalilapo kulenga ico umuntu alefwaya ukucitika cacitika

• Ukushintilika iceswa ku busanshi kulenga imipashi ibifi iili mu ceswa ukusha ubwanga pa busanshi

• Pushi wafiita nga acilinganye nshila ninshi lishamo

• Foloko nga aponena pa nshi ninshi kuleiso mutandashi umwaume

• Icikope ca nsofu nga calosha ku mwinshi cilaleta ishuko

• Ulusapato lwa kwa kabalwe nga lwaba pa mwinshi lulaleta ishuko

• Iluba litabilila nga lyamena pa ng’anda lilacingilila ku bubi

• Ukufumfuma mwi samba lya mutanto lishamo

• Nga watoba icilola ninshi ukashama pa myaka 7

• Nga waitila impilipili ninshi walaumana no mubiyo watemwisha

• Ukwitila umucele kulaleta ishamo kano fye nga waitilako tunono ku numa yobe ukucilusha ukubeya kwa ku kuso

• Ukusha umupando usunkana ulesunkana ilyo pashili muntu kwite fibanda ukwikalapo

• Ukushe nsapato nashikupama kulalete shamo

• Ilyo umo afwa, amawindo yafwile ukwisulwa pa kuti umweo wa wafwa ufume

[Akabokoshi pe bula 6]

Ukulubulwa ku Kutekwo Busha ku Kutiine Mipashi

Inte sha kwa Yehova baleshimikila mu ncende imo mu South Africa. Ilyo Inte sha kwa Yehova bakonkwenshe, icibi caliswike, no mwanakashi wafwele ifya kufwala fya bung’anga alifumine. Bafwaile ukubwelelamo, lelo, umwanakashi akoselepo fye ukuti balande ico bendele. Nte umo pali balya abelengele Amalango 18:10-12 pa kumulanga ifyo Baibolo yalanda pa fyakucitacita fimo ifyakuma imipashi. Ing’anga yapokelele ubukombe no kusumina ukulasambilila Baibolo. Atile nga ashininwa pa kusambilila Baibolo ukuti bung’anga bwalipusana no bufwayo bwa kwa Yehova, akaleka.

Pa numa ya kusambilila icipandwa 10 mu citabo ca Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde pamo na Baibolo, aocele fyonse ifisoko alebomfya muli bung’anga no kutendeka ukusangwa ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu. Na kabili alembeshe icupo cakwe ukulingana ne funde, nangu line balipaatukene no mulume wakwe pa myaka 17. Ndakai bonse babili ni Nte sha kwa Yehova abaipeela kabili ababatishiwa.

[Icikope pe bula 6]

Ing’anga yapoosa amafupa pa kuti ibuke icalengele umulwele ukulwala

[Ifikope pe bula 7]

Ukwishiba Lesa bwino bwino kuleta ubucingo bwa cine ne nsansa