Ubumi Bwabo

Umukote Kabili Uwapilulule Myaka

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA MURIEL SMITH

Ukukunkunsha na maka kwatenseshe iciibi ca ku ntanshi ya ng’anda yandi. E lyo fye nabwelele ku ng’anda pa kuti ningalyako ica kulya ca kasuba pa numa ya kubombesha umulimo wa kushimikila mu nshita ya lucelo. Ifyo nalecita lyonse nalekafya amenshi ya kupangila tii no kutuushako baminiti 30. Uwalekunkunsha talekele, kabili ilyo nalungeme ku ciibi, nalefwaisha ukumona uwaishile mu kutandala pali ilya nshita. Ukukanaposa ne nshita nalibeshibe. Abaume babili abaiminine pa mwinshi wa ng’anda yandi batiile ni bakapokola. Banjebele ukuti beshile mu kusokota mu ng’anda bamonemo impapulo shalembwa ne Nte sha kwa Yehova—akabungwe kabindwa.

Mulandu nshi babindiile Inte sha kwa Yehova mu Australia, kabili nasangwike shani Nte? Ni lintu bamayo bampeele ubupe mu mwaka wa 1910, ilyo nali ne myaka 10.

ULUPWA lwesu lwaleikala mu ng’anda yakuulilwe ne fimuti mu North Sydney ku mpela ya musumba wa Crows Nest. Bushiku bumo ilyo nabwelele ku sukulu nasangile bamayo balelanda no mwaume pa mwinshi wabelele ku ntanshi ya ng’anda yesu. Nalefwaya ukwishiba uyu mwaume umweni uwafwele suti ninshi nasenda ne cola caiswilemo ifitabo ifingi. Mwenso mwenso nalombele ulusa ukuti mpiteko nyingile mu ng’anda. Pa numa fye ya maminiti yanono, bamayo balinjitile. Banjebele ati: “Aba baume nabakwata ifitabo ifisuma, kabili fyonse filelanda fye  pa fya mu Baibolo. Nomba, apo ubushiku wafyalilwepo buli mupepi, usalepo nga ulefwaya ukukushitila ilaya ilipya nelyo ifi fitabo. Cinshi walasalapo?”

Natile, “Ine mayo ndefwaya ifi fitabo, natasha sana.”

Kanshi ilyo nali ne myaka 10, nalikwete amavolyumu ya kubalilapo yonse yatatu aya fitabo fya Studies in the Scriptures, ifyo ba Charles Taze Russell balembele. Uyu mwaume aebele bamayo ukulangafwako pa kuti ningomfwikisha ifi fitabo, pantu fyalemoneka ifyakosa kuli ine. Bamayo balisumine ukucite fyo. Ku ca bulanda, tapakokwele ukutula apo, bamayo balifwile. Batata balibombeshe ukusunga ndume yandi, umwaice wandi umwanakashi, na ine wine, lelo nalikwete imilimo iingi iya kubomba, kabili iyi milimo yalemoneka ukunkosela. Na lyo line, kwali ubucushi na bumbi ubwali no kucitika.

Inkondo ya calo iya kubalilapo yatendeke mu 1914, kabili papitile fye umwaka umo, batata balibepeye. Nomba twashele abana banshiwa, ndume yandi no mwaice wandi umwanakashi babatumine ukuyaikala na balupwa lwesu, ine bantwele kwi sukulu lya baKatolika. Limo limo, naletalalilwa sana. Kwena nangu cali ifyo, ndatasha pe shuko napeelwe ilya kusambilila ifya kulisha ifilimba, maka maka piyano. Nalipwishishe isukulu pa numa ya kupitako imyaka. Mu 1919, naupilwe kuli ba Roy Smith, abalebomba incito ya kushitisha ifilimba fya kulishishako inyimbo. Mu 1920, twafyele umwana, kabili amasakamika ya mikalile aya cila bushiku yaandatile imikalile yandi. Nomba ni shani pa lwa filya fitabo?

Umwina Mupalamano Atwebako Icine

Ilya myaka yonse naleenda fye ne “fitabo fya mu Baibolo.” Nangu line nshafibelengele, mu mutima wandi nalishibe ukuti ubukombe bwalimo bwalicindeme. Lyena, bushiku bumo ku kupwa kwa ba 1920, ba Lil Bimson, abena mupalamano besu, balitutandalile. Twaile mu muputule wa kutushishamo, twaikala, twalanwa na tii.

Batalile bapapa e lyo batila: “Kanshi mwalikwata ifi fitabo!”

Nalisungwike no kubepusha ati: “Fitabo nshi?”

Basontele ifitabo fyali pali shelufu ifya Studies in the Scriptures. Ba Lil bayashime ifitabo no kufisenda ku ng’anda kabili bulya bwine bushiku balifibelengele sana. Tapakokwele balimoneke ukuti balitemenwe sana pa fyo babelengele. Ba Lil bapokele impapulo na shimbi ku Basambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baishibikwe pali ilya nshita. Kabili, tabakwindile ukutweba fyonse ifyo balesambilila. Icitabo cimo ico bapokelele caleti The Harp of God, kabili mu kuya kwa nshita ici citabo caishile mu ng’anda mu mwesu. Apa pene e patendekele umulimo wa kubombela Yehova kabili napatwileko inshita ya kubelenga ulu lupapulo ululanda ifya mu Baibolo. Kuli pele pele, nasangile amasuko ku mepusho ya kutendekelako ayo icalici nalepepako lyafililwe ukwasuka.

Ico natemenwe ca kuti, ba Roy balyangilwe sana ubukombe bwa mu Baibolo, kabili ifwe bonse twasangwike abasambi ba Baibolo abene bene. Akale, ba Roy bali mu kabungwe baleita ati Freemasons. Nomba ulupwa lwesu lwali ulwaikatana mu kupepa kwa cine, kabili imiku ibili cila mulungu munyinefwe umo aletungulula isambililo lya Baibolo no lupwa lwesu lonse. Ukukoselesha kumbi kwaliko lintu twatendeke ukusangwa ku kulongana kwa Basambi ba Baibolo. Icifulo balelonganinapo cali mu musumba wa Sydney  mu mushi wa Newtown, umu e mwali icikuulwa cinono ico balesonkela. Pali ilya nshita baNte tabafikile kuli 400 mu calo conse, e co bamunyinefwe abengi, pa kusangwa ku kulongana baleenda intamfu iitali.

Lyonse ulupwa lwesu lwaleyabuka pa Cabu ca Sydney pa kusangwa ku kulongana. Ilyo bashilapanga ubulalo bwa Sydney Habour Bridge mu 1932, pa kwabuka kwaleba ukubomfya icikwepe ca bamotoka. Nangu line kwaleba ukupoosa inshita ne ndalama pali ubu bulendo, twalyeseshe ukukanapuswa ku fya kulya fya ku mupashi ifyo Yehova aletupekanishisha. Twalekabila ukubombesha pa kuba abalimbwa mu cine, pantu inkondo ya calo iya bubili yalebipilako fye, kabili ukukanalwako inkondo kwali no kukuma ulupwa lwesu mu kulungatika.

Inshita ya Mesho na Mapuaalo

Ku kwamba kwa ba 1930 ulupwa lwesu lwali ulwa nsansa. Nabatishiwe mu 1930, kabili mu 1931, e ko nali pali lilye bungano lishakalabwe apo bonse fwe basangilweko twaiminine no kusumina ukwitwa ishina lishaiwamina ilya Inte sha kwa Yehova. Ine na ba Roy twalyeseshe ukwikala umwabela ili shina pa kubomfya inshila shalekanalekana isha kushimikilamo no kweba abantu ifyo ukuteyanya kwalefwaya. Ku ca kumwenako, mu 1932 twabombele umulimo wa kushalika akatabo kaibela akateyanishiwe ku kufisha ubukombe ku bantu abengi abaishile mu kumona uko ubulalo bwa Sydney Harbour Bridge bwaleisulwa. Icapulilemo cintu twamwene cali kubomfya bamotoka bakobekweko ifisoselo, kabili twalikwete ishuko lyaibela ilya kubika ifisoselo kuli motoka wa lupwa lwesu. Uku kulunduluka mu fya kupangapanga, kwalengele imisebo yonse iya mu Sydney ukumfwikamo ukufunda kwa Baibolo ukwakopelwe pali tepu uko Munyina Rutherford alandile.

Na lyo line, ifintu fyatendeke ukwaluka kabili fyalebipilako fye. Mu 1932 Ukubwelela pa nshi mu Fya Bunonshi kwaletele ubwafya nga nshi mu Australia, e co ba Roy na ine twasalilepo ukwangusha imikalile yesu. Inshila imo iyo twacitilemo ifi kukukila lwa mupepi no kwabelele icilonganino, kabili ici calengele ukucefyanyako indalama twalepoosa pa kwendela. Nangu line ukutitikishiwa mu fya bunonshi kwalibipile, Inkondo ya Calo iya Bubili yena yalicililepo ukubipa kabili yaletele umunsokwe ku bantu bonse mu calo.

Pa mulandu wa kuumfwila ifunde lya kwa Yesu ilya kukaanaba ulubali lwa calo, Inte sha kwa Yehova mu calo conse balipakeswe, kabili na mu Australia mwine e fyo cali. Ubukali bwabipisha ubwaletelwe ne nkondo, bwalengele bamo balatwita ati baKomyunisti. Aba bakakaanya batubepeshe ubufi bwa kuti Inte sha kwa Yehova balebomfya imilabasa yabo ine mu Australia ku kutuma ifyebo ku mulalo wa fita fya ku Japan.

Bamunyinefwe bacaice abo baitile ukwingila ubushilika balibapatikishe sana ukuti bengasumina. Ndi uwa nsansa ukulanda ukuti bonse abana besu abaume batatu balikeene pa mulandu wa fisumino fyabo kabili balikeene ukuipoosa mu milandu ya calo. Ibeli lyesu, Richard, bamupingwile ukukakwa imyeshi 18. Cikonke beli, Kelvin, alembeshe ukukaana umulimo wa bushilika pa mulandu wa fisumino fyakwe. Ku ca bulanda, kasuli wesu umwaume, Stuart, afwile mu busanso bwa pa musebo ilyo aleya ku cilye ku kulubulula umulandu wakumine ukukanaipoosa mu milandu ya calo. Mwandi iyi mfwa yaletele ubulanda ubukalamba. Lelo, ukutwalilila ukutonta pa Bufumu no bulayo bwa kwa Yehova ubwa kubuuka e fyatwafwile ukushipikisha.

Bashile ico Balefwaisha

Mu January 1941, Inte sha kwa Yehova balibindilwe mu Australia. Lelo, nga fintu abatumwa ba kwa Yesu bacitile, ba Roy na ine twanakiile Lesa ukucilo kunakila abantu, kabili pa myaka ibili ne myeshi 6, twalebomba lyonse mu bumfisolo. Ni pali iyi nshita e po balya bakapokola numbwile abashafwele mayuniformu bakunkunshishe pa ciibi ca ng’anda yandi. Bushe nacitile shani?

Kwena, nabebele ukwingila. Ilyo baingile mu ng’anda nabepwishe ati, “Bushe kuti mwansuminisha ntale mpwishe ukunwa tii elyo mutendeke ukusokota mu ng’anda?” Nalipapile pa kuumfwa basumina, kabili naile ku kicini ku kupepa kuli Yehova no kukolopeka umuntontonkanya wandi. Ilyo nabwelulwike, kapokola umo aingile uko twalebelengela no kubula fyonse ifyo  amwene apali icishibilo ca Watchtower, asendele kumo ne mpapulo shali mu cola nalesenda mu kushimikila e lyo na Baibolo wandi.

Lyena aipwishe ati: “Bushe nushininkisha ukuti takuli ifibokoshi fya mpapulo fimo ifyo ufishile? Balitweba ukuti ulaya mu kulongana cila mulungu pa ng’anda yabela pa mpela ya uyu musebo no kuti ulatwala impapulo ishingi kulya.”

Nayaswike ati, “Ca cine, nomba pali ndakai te kulya.”

Atile, “Ca cine, natwishiba ifyo, bana Smith. Na kabili twalishiba ukuti impapulo mushisungila mu mayanda yalekanalekana aya bantu bekala muli cino cine citungu.”

Mu muputule wa mwana wesu, basangilemo ifibokoshi fisano umwali ututabo twaleti Freedom or Romanism.

Banjipwishe ati, “Uleshininkisha ukuti mulya musungila motoka tamuli nelyo cimo?”

Natile, “Iyo mukwai, tamuli nangu cimo.”

Lyena baiswile mu kabati akali mu muputule wa kuliilamo. Basangilemo ifipepala fyabula ukulembwapo, ifyo twalelembapo lipoti wa cilonganino. Abuulile ifi fipepala no kupatikisha ukuti amone ifyali umo twalesungila motoka.

Natile, “Katuleya tumonemo.”

Bankonkele pa numa pa kuya uko twalesungila motoka kabili lintu bapwile ukusokota no kuya e fyo baiile.

Bakapokola bena bamwene ukuti muli filya fibokoshi fisano basendele e mwali ico balefwaisha! Lelo, balishiile ico balefwaisha. Pali ilya nshita nali kalemba pa cilonganino, kabili nalikwete umutande wa mashina ya bakasabankanya pa cilonganino ne fyebo fimbi ifyacindama mu ng’anda. Nalitashishe sana, bamunyina balitusokele ukuiteyanya pa lwa kulya kusokota, kabili nalifishile bwino bwino ifi fipepala. Nafibikile mu maenifulupu no kufifisa pa nshi ya fikopo fyalimo amasamba, shuga, na fulaulo. Kabili fimbi nalefisungila mu citele, icali lwa mupepi na muntu twalesungila motoka. E co bakapokola bapitile fye mupepi na pali ifyebo fiine balefwaya.

Ukutendeka Umulimo wa Nshita Yonse

Muli ba 1947, abana besu abakulu balikwete indupwa shabo. Pali ilya nshita, ba Roy na ine twapingwilepo ukuti te kuti tufilwe ukutendeka umulimo wa nshita yonse. Kwali ukukabila ku ncende ya ku Kapinda ka ku Kulyo aka Australia, e co, twashitishe ing’anda yesu no kushita ing’anda ya kukulika kuli motoka, iyo twainike ati Mispa, icalola mu kuti “Ulupungu lwa kwa Kalinda.” Imikalile ya musango yu yalengele twashimikila na mu ncende shabelele ukutali. Ilingi line, twaleshimikila mu mishi umushali bakashimikila. Ndebukisha bwino sana ifyalecitika lilya. Umo uo naletungulula isambililo ali mukashana we shina lya Beverly. Ilyo ashilalunduluka ukufika ku lubatisho akuukile kumbi. Tontonkanyeni ifyo natemenwe nga nshi lintu uyu nkashi aishile kuli ine pe bungano no kunjeba ati nine Beverly, ninshi palipita ne myaka iingi! Mwandi nali ne nsansa ishingi pa numa ya kupitapo imyaka iingi naisamumona alebombela Yehova pamo no mulume wakwe na bana.

Mu 1979, nali ne shuko lya kusangwa kwi Sukulu lya Mulimo wa Bupainiya. Cimo ico bakomailepo pe sukulu lilya ca kuti pa kushipikisha mu mulimo wa bupainiya, umo alingile ukukwata isambililo lya pa lwakwe ilisuma. Ukwabula no kutwishika nasangile ukuti yalya mashiwi yali ya cine. Ukusambilila, ukulongana, no butumikishi fyalyandatila ubumi bwandi. Nalikwata ishuko lya kubombako umulimo wa bupainiya bwa nshita yonse pa myaka ukucila 50.

 Ukushipikisha Amafya ya Kulwala

Imyaka iingi iyapita yalindetela amafya yaibela yamo. Mu 1962, bansangile no bulwele bwa menso. Pali ilya nshita ukuundapa kwaliko takwafikilepo sana, kabili amenso yandi yalyonaike mu kwangufyanya. Ba Roy na bo ubumi bwabo bwali bwa kuwayawaya fye, kabili mu 1983 balwele ubulwele bwa lupuma ubwabipisha nga nshi kabili bwabashile ubulebe panono kabili balefilwa no kulanda. Bafwile mu 1986. Balingafwile sana ilyo nalebomba umulimo wa nshita yonse, kabili ndabafuluka nga nshi.

Te mulandu na yo mafya, nalyeseshe ukutwalilila ne mibombele isuma iya ku mupashi. Nashitile motoka uwakosa, uwalingile ukubomfya mu mulimo wa mwi bala mu ncende yesu iya mu mishi, kabili nshalekele umulimo wa bupainiya uo umwana wandi umwanakashi Joyce alengafwilishako. Ukumona kwandi kwaleya kulebipilako fye mpaka ilinso lyandi limo lyalekele no kumona. Dokota amfwaileko ilinso lye kalashi. Na lyo line, nalebomfya amakalashi ya kukusha ifilembo ne mpapulo sha filembo ifikalamba, nalepoosa amaawala yatatu nelyo yasano cila bushiku ukubelengela ku linso limo ilyaliko bwino.

Nalicindamika sana lyonse inshita ya kubelenga. Kanshi kuti mwaelenganya fintu napelenganishiwe lintu kasuba kamo ilyo nalebelenga, mu kupumikisha, nalekele ukumona icili conse. Cali kwati nalimo umo ashimya amalaiti. Amenso yandi nomba yalileka ukumona. Ni shani fintu natwalilila ukubelenga? Kwena, nangu line na matwi yene pali ndakai tayomfwikisha, nkutika fye ku matepu ya pa cilimba kabili ulupwa lwandi lulantungilila bwino pa kuti ningaba uwakosa lwa ku mupashi.

Ukushipikisha Ukufika na ku Mpela

Apo nomba ndi ne myaka muli ba 100, fimo fimo fyalyaluka ku mubili wandi, kabili nalibwelela pa nshi icine cine. Limo limo, ndayumfwa ukupelenganishiwa. Na kuba, apo pali nomba te kuti mone nangu fye panono, limo limo ndaluba! Ndafwaya ukukwata amasambililo ya Baibolo na kabili, lelo pa mulandu wa kulwalilila, te kuti mfumine mwi bala no kuyabasanga. Pa kubala ici calenenga ukupopomenwa. Nali no kusambilila ukwishiba ukupelebela kwandi no kubomba apapelele amaka yandi. Ici tacayanguka. Na lyo line, naliba ne shuko sana ilya kuti cila mweshi, ndatuma lipoti ukuseba inshita nanda pa lwa kwa Lesa wesu umukalamba, Yehova. Ilyo naba ne shuko lya kulanda pa lwa Baibolo, kuli banasi, abasulushi, na bambi abesa pa ng’anda, ndashukila ukulanda na bo—kwena, ndacenjela pa kucita ifyo.

Ipaalo lyacilapo ilyo nakwata lya kumona uko inkulo shine mu lupwa lwandi balepepa Yehova muli bucishinka. Bamo pali aba baliipelesha no kubombako bupainiya mu ncende umwaba ukukabila kukalamba, balibombako nga baeluda nelyo ababomfi batumikila, balibombako na pa Bethel. Kwena, nga filya bambi aba nkulo yandi abengi baletontonkanya, na ine wine naletontonkanya ukuti nalimo impela ya buno bwikashi yali no kwisa bwangu. Lelo nimona ukulunduluka kukalamba mu myaka 70 iyo nabomba umulimo! Nalisekelela sana pa kuti na ine nalibombako uyu mulimo ushaikulila.

Banasi abesa mu kumpempula balanda ukuti icitetekelo candi cifwile e canenga ukuti mbe no mweo. Ndasumina aya mashiwi. Ukupimpa mu mulimo wa kwa Yehova kulalenga ubumi ukuwamisha. Nge Mfumu Davidi, na ine kuti natila ndi mukote kabili uwapilulule myaka.—1 Imilandu 29:28.

(Ba nkashi Muriel Smith bafwile pa April 1, 2002, ilyo lino lyashi lyalelembwa. Kwashele fye umweshi umo ukuti bakumanye imyaka 102, baali ca kumwenako cisuma mu kulanga bucishinka no kushipikisha.)

[Ifikope pe bula 24]

Ilyo nali ne myaka nalimo isano, na lintu nali ne myaka 19 ilyo namonene na balume bandi, ba Roy

[Icikope pe bula 26]

Motoka wesu ne ng’anda ya kukulika kuli motoka iyo twainike ati Mispa

[Icikope pe bula 27]

Ine na balume bandi, ba Roy, mu 1971