“Ukupususha kwa kwa Yehova”

ILYO mu calo muli akayofi no kukanaumfwana ne fyalo fimbi, abantu benekela ubuteko bwabo ukubapususha no kubacingilila. Amabuteko na yo yalaswangaana ukucita fimo pa kwikatanya abantu no kubalenga ukubombela pamo no buteko. Ilyo ubuteko bwacincisha abantu ukuilanga sana ukuti balitemwa icalo cabo, e lyo kuba ukusefya libili libili pa kulanga ukuti abantu balitemwa icalo cabo.

Ilyo mu calo mwapona fimo, ukuilanga ukuti balitemwa icalo, ilingi line kulalenga abantu ukuimona ukuti nabekatana, nabakwata amaka kabili kuti kwalenga bailanga ukuti balefwaya ukubombela pamo no kusakamana abana calo banabo. Lelo, icipande cimo muli The New York Times Magazine catile, “ukutemwa icalo kuti kwabipa nga filya ukukuntukilwa kwingabipa,” pantu “nga kwacilamo, kuti kwalenga abantu ukucita ifyabipa.” Ukulanga ukuti mwalitemwa icalo kuti kwalenga ukunyanyantila insambu sha bantu no buntungwa bwa maipepele ku bekala calo bamo. Abena Kristu ba cine balapatikishiwa ukuti batobe ifisumino fyabo. Bacita shani ilyo ifintu fya musango yu filecitika mu calo bekala? Fishinte nshi ifya mu Malembo ifibaafwa ukuba abacenjela no kutwalilila aba mpomfu kuli Lesa?

“Wilafishinshimuna”

Limo, ukupika sulupu ku mendela ya calo uba musango waseeka uwakulangilamo ukuti umuntu alitemwa icalo cakwe. Lelo pa mendela ilingi line palaba ifikope fya fya mu muulu, ifili nga intanda, pamo ne fya mu calo. Lesa alandile ifyo amona ukushinshimuna ifya musango yo ilyo aebele abantu bakwe ati: “Wilacita cabaswa, icipasho ca cintu conse ca mu muulu ku muulu, nangu ca mu calo pa nshi, nangu ca mu menshi mwi samba lya calo: wilafishinshimuna, nangu kufibombela; pantu ne Yehova Lesa obe ndi Lesa wa kalumwa.”—Ukufuma 20:4, 5.

Bushe ukupika sulupu ku mendela nelyo ukukontamina imendela ya Calo kuti kwaba kutobe funde lya kwa Yehova Lesa ilya kuti tufwile ukupepa fye wena eka? Ca cine ukuti abena Israele ku kale balikwete “ifishibilo,” nelyo ilamfya, ifyalelanga ukufwile ukulongana icakaniko ca mikowa itatu ilyo bali mu matololo. (Impendwa 2:1, 2) Pa mashiwi ya ciHebere ayalanda pali filya fishibilo, icitabo ca Cyclopedia ica kwa McClintock na Strong cilanda ati: “Kwena tapaba ishiwi nangu limo ilyalola mulya ifwe tumfwila ishiwi lya ‘ilamfya,’ icapala imendela.” Na kabili, amalamfya ya mu Israele tayalemonwa nge fyashila, takwali no kusefya nangu fye kumo ukwakumine fyene. Fyalebomfiwa fye nge fishibilo, ifya kulanga abantu uko bafwile ukubungana.

Bakerubi bapikulwa abali mu ca kwikalamo na mwi tempele lya kwa Solomone, umulimo ukalamba babeleleko wa kwimininako fye bakerubi ba ku muulu. (Ukufuma 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Ishamfumu 6:23, 28, 29; AbaHebere 9:23, 24) Ico twingeshibilako ukuti balya bakerubi bapikulwa tabalepepwa ca kuti abantu mu cinkumbawile tabaishibe no kuti kwaliba na balya bakerubi, kabili na bamalaika abene tabafwile ukupepwa.—Abena Kolose 2:18; Ukusokolola 19:10; 22:8, 9.

 Tontonkanyeni na pa nsoka ya mukuba iyo kasesema Mose apangile ilyo abena Israele baletubilisha mu matololo. Ilya nsoka, nelyo icipasho, yali cishibilo fye kabili caleimininako fimo mu kusesema. (Impendwa 21:4-9; Yohane 3:14, 15) Tacalemonwa nga kalesa nelyo ukubomfiwa mu kupepa. Lelo, ilyo papitile imyake ingi ukufuma lilya Mose aliko, abena Israele balilufyenye ilyo batendeke ukupepa ilya ine nsoka ya mukuba, no kufutumwina fye ne fye fungo kuli yene. E ico, Imfumu ya Yuda Hisekia ashonawile insoka ya mukuba.—2 Ishamfumu 18:1-4.

Bushe imendela sha fyalo fishibilo fye fya kwishibilako ifyo icalo cicita? Cinshi shimininako? Kalemba J. Paul Williams atile: “Imendela e cishibilo cikalamba icilanga ukucetekela icalo no kucipepa.” Icitabo ca The Encyclopedia Americana cilanda ati: “Imendela yalishila, cimo cine no musalaba.” Imendela cishibilo ca Calo. Kanshi, ukukontamina yene nelyo ukupika sulupu kuli yene kusefya kwa mipepele ukushinshimune Calo. Ukucite fi kucetekele Calo ukuti e cingapususha kabili calipusana ne co Baibolo ilanda pa kupepa utulubi.

Amalembo yalandilapo fye ati: “Ukupususha kwa kwa Yehova.” (Amalumbo 3:8) Tatufwile ukumona kwati utubungwe twa bantu nelyo ifishibilo fyabo e fingatupususha. Umutumwa Paulo akonkomeshe Abena Kristu banankwe ati: “Mwe batemwikwa bandi, butukeniko ku kutootelo tulubi.” (1 Abena Korinti 10:14) Abena Kristu ba kubalilapo tabalecitako ifingalanga ukuti balepepe Calo. Mu citabo ca kuti Those About to Die, Daniel P. Mannix atile: “Abena Kristu balekaana . . . ukutuula amalambo ku mipashi ya kwa kateka [wa ku Roma]—nga ni pali lelo kuti twatila e cimo cine no kukaana ukupika sulupu ku mendela.” E fyo caba na ku Bena Kristu ba cine pali lelo. Pa kupepa Yehova eka, balakaana ukupika sulupu ku mendela ya calo fye conse. Pa kucite co, babalilapo ukucindika Lesa ilyo balecindika ubuteko na bakateka ba buko. Ca cine balishiba ukuti bafwile ukunakila “bakateka abacilamo.” (Abena Roma 13:1-7) Lelo, bushe cinshi Amalembo yalandapo pa nyimbo sha calo, ishili nge nyimbo sha cishipa?

Bushe Inyimbo sha Cishipa ni Nyimbo Nshi?

Icitabo ca The Encyclopedia Americana cilanda ati: “Inyimbo sha cishipa mashiwi yalanga ukutemwisha icalo kabili ilingi line no kulomba ukuti Lesa aletungulula no kucingilila abantu nelyo bakateka.” Ulwimbo lwa cishipa kanshi kuti twatila lwimbo lwa mapepo, nelyo ipepo lya kupepelako icalo. Ilingi line mulaba ukulanda amashiwi ya kuti icalo cibe no lubanda kabili kalebalika. Bushe Abena Kristu bafwile ukwimbako ulwimbo lwa musango yu ulwa kushinshimune calo?

Kasesema Yeremia aleikala mu calo umwali abantu abaleitunga ukubombela Lesa. Na lyo line, Yehova amwebele ati: “Wipepela aba bantu, wibasanswila nkuuta nangu lipepo, kabili wipaapaata kuli ine; pantu nshakomfwe kuli iwe.” (Yeremia 7:16; 11:14; 14:11) Cinshi Yeremia aebelwe ifi? Ni co mu calo ca balya bantu mwaiswile ukwiba, ubukomi, ubucende, ukulapo bufi, no kupepa utulubi.—Yeremia 7:9.

Yesu Kristu atwimikile ica kukonka ilyo atile: “Nshilelombela ba pano isonde, kano abo mwampeela.” (Yohane 17:9) Amalembo yatila: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi” kabili “paleya.” (1 Yohane 2:17; 5:19) Ni shani kanshi, Abena Kristu ba cine bengapepela ulubanda no kutwalilila kwa calo ca uyo musango?

Kwena te nyimbo shonse isha cishipa ishabamo amashiwi ya kulomba kuli Lesa. Icitabo ca Encyclopædia Britannica cilanda ati: “Amashiwi ya nyimbo sha cishipa yalipusanapusana, kwaba aya kupepela kateka, ukulumbanye nkondo shacindama mu calo nelyo ukwimina ubuteko . . . no kutemwe calo.” Lelo bushe abafwaya ukuteemuna Lesa kuti basekelela pa nkondo no kwimina ubuteko mu calo icili conse? Esaya aseseme pali bakapepa ba cine ukuti bakafule “mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti.” (Esaya 2:4) Umutumwa  Paulo alembele ati: “Nelyo twenda mu buntunse, tatulwilo mwalolo buntunse pantu ifyanso fya bulwi bwesu te fya buntunse.”—2 Abena Korinti 10:3, 4.

Mu nyimbo sha cishipa ilingi line muba ukwimba pa kulumbanya icalo nelyo ukuninikisha icalo ukuti calicila pali fimbi. Ukutontonkanya kwa musango yu te kwa mu Malembo. Mu lyashi lyakwe ilya pa Areopagi, umutumwa Paulo atile: “[Yehova Lesa] alengele kuli umo inko shonse sha bantunse ku kwikala pano nse ponse.” (Imilimo 17:26) Umutumwa Petro atile: “Lesa taba na kapaatulula ka bantu, lelo uwa mu luko lonse uwamutiina no kubombo kulungama asekelelwa kuli wene.”—Imilimo 10:34, 35.

Pa mulandu wa fyo baumfwikisha Baibolo, abengi balaipingwila pa lwabo ukukaanapika sulupu ku mendela no kwimba inyimbo sha kutemwe calo. Nomba bacita shani nga basangwa kumo ukwa kuti e ko ifi fintu filecitikila?

Kaaneni mu Mucinshi

Mu matukuto ya kufwaya ukwikatanya abantu ba mu buteko bwakwe, Imfumu ya ku Babele wa pa kale Nebukadnesari yaimike icimpashanya cikalamba ica golde mu nika ya Dura. Lyene apekenye ukusefya kwaibela no kwita bakacingilila ba fyalo, abalashi, bakateka, bakabilo, na bashimucindikwa bambi. Ilyo inyimbo shalila, bonse abalongene bali no kukontama ukupepe cimpashanya. Pa baitilwe, pali na balumendo batatu abaHebere, Shadreki, Mesheke na Abednego. Bacitile shani pa kuti bena besefyako kulya kusefya kwa mapepo? Ilyo inyimbo shatendeke ukulila kabili abalongene bakonteme ku cimpashanya, abaHebere batatu bena baiminine fye.—Daniele 3:1-12.

Muno nshiku, ilingi line pa kupika sulupu ku mendela kuba kwimya ukuboko nelyo ukwikata pa mpumi nelyo pa cifuba. Limbi na lyo kulaba ukucita fimo ifyaibela. Mu fyalo fimo, abana be sukulu benekelwa ukufukama no kutomona imendela. Nga baiminina shilili ilyo bambi balepika sulupu ku mendela, Abena Kristu ba cine kuti bailanga ati bena baletambako fye mu mucinshi.

Ni shani nga ca kuti ukusefya kwa mendela kuli mu musango wa kuti nga waiminina fye  ninshi ulesefyako? Ku ca kumwenako, limbi kuti basala umwana we sukulu umo ukwimininako isukulu lyonse kabili apika sulupu ku mendela ikobekwe pa nse ilyo bambi beminine shilili mu muputule wa kusambililamo. Ifi nga e fyo cili, ninshi ukwiminina kweka fye kulelanga ukusuminishako ukuti umwana we sukulu uuli pa nse e uleimininako bonse mu kupika sulupu ku mendela. Ukwiminina kweka fye kuti kwalanga ukuti umo alesefyako. Nga ifi e fyo cili, abalefwaya ukutambako fye mu mucinshi kuti bashala fye nabekala tondolo. Ni shani nga abana be sukulu nabeminina kale e lyo ukusefya kwatendeka? Apo pena, te kuti tutile tulesefyako nangu line natwiminina.

Tutile umuntu umo tebelwe ukupika sulupu ku mendela lelo aebwa ukwikata fye imendela, ilyo baleya mu mulongo, ilyo bali mu kalashi nelyo kumbi, pa kuti bambi bapike sulupu. Uyo muntu ninshi‘talebutukako ku kutootela utulubi,’ nge fyo Amalembo yalanda, lelo ninshi ali pa kati na nkati ka kusefya. E cimo no kucindako pelete mu mulongo wa bantu abaleimba inyimbo sha kulumbanya icalo cabo. Apo ukuba pamo na bali mu milongo ya musango yo kuti kwaba kutungilila ico abo bantu bacindikisha, Abena Kristu ba cine balakaana pa mulandu wa kampingu.

Ilyo kuba ukwimba inyimbo sha cishipa, ilingi line ico fye umuntu afwile ukucita pa kulanga ukuti alesuminisha amashiwi ya lwimbo, kwiminina. Nga cabe fyo, Abena Kristu bashala nabekala. Lelo nga nabeminina kale ilyo ulwimbo lwa cishipa luletendeka, tabalekabila ukwikalako pa kumoneka ukuti nabapusanako. Pantu ninshi ico bacimina te kwimba ulwimbo lwa cishipa. Lelo, nga ibumba lyaebwa ukwima no kwimba, ninshi ukwima fye ku kulango mucinshi, ukwabula ukwimbako, teti tulande ati ninshi umuntu asuminishako ku mashiwi yaleimbwa mu lwimbo.

“Mube Abakwata Kampingu Musuma”

Pa numa ya kulondolola ifyo utulubi tupangwa na bantu uto bapepa twabulisha amaka,  kemba wa malumbo atile: “Abatucita bakaba ngo tu, onse untu atutetekela.” (Amalumbo 115:4-8) Kanshi ukwabula no kutwishika, ukubombe ncito ya kupanga utulubi, kumo fye ne mendela sha fyalo, te kuti kusuminishiwe kuli bakapepa ba kwa Yehova. (1 Yohane 5:21) Kuti kwabe misango imbi iya ncito iyo Abena Kristu bengatontonkanyapo ilyo balefwaya ukuba no mucinshi ku mendela na ku fyo shimininako lelo ukupepa fye Yehova eka.

Abene ba ncito bamo, ku ca kumwenako, kuti baeba uwa ncito wabo ukukobeka no kukobola imendela pa cikuulwa. Cili ku muntu umwine ukumona nga kuti acite co nelyo iyo. Pa kukobeka no kukobola imendela nga kulaba ukusefya kwaibela, na bantu nabeminina shilili nelyo balepika sulupu ku mendela, ninshi ukukobeka no kukobola kuti kwaba kusefyako.

Lelo, pa kukobeka na pa kukobola imendela nga takuba ukusefya nangu kumo, ninshi ukucite co kuti kwaba fye cimo cine ne milimo imbi iyapala ukupekanya icikuulwa ku kubomfiwa, ukukoma ifibi nelyo ukwisula, ukwisala no kwisula amawindo. Ilyo cabe fyo, imendela cishibilo fye ca Calo, umuntu nga alabomba umulimo wa kukobeka no kukobola imendela kumo ne milimo imbi kuti aipingwila umwine ukulingana na kampingu wakwe uwakanshiwa na Baibolo. (Abena Galatia 6:5) Kampingu wa muntu umo nalimo kuti amucincisha ukulomba abene ba ncito ukweba uwa ncito umbi ukuti alekobeka no kukobola imendela. Umwina Kristu umbi na o kampingu wakwe kuti amusuminisha ukulakobeka no kukobola imendela cikulu fye tapali ukusefya nelyo kumo. Te mulandu ne co umo apingula ukucita, bakapepa ba cine bafwile ukuba “abakwata kampingu musuma” kuli Lesa.—1 Petro 3:16.

Amalembo tayalesha ukubombela mu fikuulwa fya buteko umo imendela sha calo shikobekwa, pamo nga mu fikuulwa fya bashimya umulilo, mu maofeshi ya kaunselo na mu masukulu. Icikope ca mendela nalimo kuti caba na pali sitampa wa kuposhitila kalata, pa citupa ca motoka, nelyo ifintu fimbi ifipangwa no buteko. Ukubomfyako fye ifintu fya musango yu te kutila ninshi abo bantu balaitumpa mu kutemwe calo. Ico tulepoosako amano muli uyu mulandu, te kubapo fye kwa mendela nelyo icikope ca mendela, lelo ifyo umuntu alecita kuli ico cintu.

Ilingi line kulaba ukubika imendela pa mawindo, pa filu, muli bamotoka, pe tebulo nelyo ku fintu fimbi. Kwaliba ne fya kufwala fimo ifyo umuntu engashita ifyabapo icikope ca mendela. Mu fyalo fimo ifunde lyalibinda ukufwala ifya musango yu. Nangu line ukucite fi takwingatoba ifunde, kuti camoneka shani kuli ulya muntu uulanda ukuti tafwaya ukuitumpa mu fya calo? Yesu Kristu alandile pa basambi bakwe ati: “Tabali ba pano isonde, ifyo na ine nshili wa pano isonde.” (Yohane 17:16) Cimbi ico tushifwile kulabako fintu abasumina banensu bengamona uyo musango. Bushe ico kuti cacena bakampingu ba bamo? Bushe umupampamina wabo uwa kutwalilila abakosa mu citetekelo kuti wanashiwa? Paulo afundile Abena Kristu ati: “Musuminishe ifyacilamo, ukuti mube abafumacumi kabili ababulo mulandu.”—Abena Filipi 1:10.

‘Aba Congwe Kuli Bonse’

Ilyo ifintu fileya filebipilako mu calo muli shino “nshita shayafya,” abantu bafwile bakulatemenwako fye ifyalo bekalamo. (2 Timote 3:1) Shi abatemwa Lesa bekatala abalaba ukuti Yehova eka fye eupususha. E walinga ukupepwa fye eka. Ilyo baebelwe ukucita ifyapusene no kufwaya kwa kwa Yehova, abasambi ba kwa Yesu batile: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.”—Imilimo 5:29.

Umutumwa Paulo alembele ukuti: ‘Umubomfi wa kwa Shikulu tafwile ukucito lubuli; lelo afwile ukuba uwa congwe kuli bonse.’ (2 Timote 2:24) E co, Abena Kristu balafwaisha ukuba aba mutende, aba mucinshi kabili aba congwe ilyo baleshintilila pali kampingu wabo uwakanshiwa na Baibolo pa kupingula pa fya mendela no lwimbo lwa cishipa.

[Icikope pe bula 23]

AbaHebere batatu basalile ukucindika Lesa, ilyo bali aba mupampamina lelo aba mucinshi

[Icikope pe bula 24]

Bushe Umwina Kristu kuti acita shani ilyo kuli ukusefya kwa kutemwe calo?