Ubumi Bwabo

Twalitwalilile mu Mulimo Twapeelwe

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA HERMANN BRUDER

Nalekabila fye ukusalapo: ukubomba mu mulalo wa bashilika ba ku France pa myaka isano nangula ukuya mu cifungo ku Morocco. Lekeni nondolole ifyo ubu bwafya bwamponene.

NAFYALILWE mwi tauni lya Oppenau, ku Germany, mu 1911, kwashele fye imyaka itatu ukuti Inkondo ya Calo iya Kubalilapo itampe. Abafyashi bandi, ba Joseph na ba Frida Bruder, bakwete abana abaume na bana abanakashi 17. Nali umwana uwalenga 13.

Ico njibukisha kutamba ibumba lya bashilika baleenda mu musebo ukalamba mwi tauni lyesu. Pa kufwaya ukumfwa ifyo bakemba baleimba, nalikonkele ku citesheni pa kumona uko batata na baume bambi abafwele ifya kufwala fya bushilika balenina ishitima. Ilyo ishitima lyaimine, abanakashi bamo abali apo lifikila baponene fye mu filamba. Mu nshita inono, umupatili wesu alandile ilyashi mu calici ilitali no kubelenga amashina ya baume bane abafwile pa kucingilila icalo cabo. Alondolwele ati: “Ino nshita aba baume nabaya ku muulu.” Umwanakashi uwaiminine mupepi na ine afwile icipuupu.

Batata bayambwile ubulwele bwa taifodi lintu balelwisha abena Russia. Bafikile pa ng’anda ababula amaka kabili apo pene babatwele ku cipatala icali mu ncende yesu. Umupatili atile: “Kabiye ku kalicalici akabela mupepi ne nshishi no kupepa mu kubwekeshapo ipepo lya We Shifwe imiku 50 na ba Nakucelela Maria imiku 50. Lyena bawiso balapola.” Nakonkele ifyo anjebele, lelo ubushiku bwakonkelepo batata  balifwile. Nangu ni ku bacaice, inkondo yali ca kucitika icabipisha nga nshi.

Ifyo Nasangile Icine

Incito yalyafishe ukusanga mu Germany pa kati ka 1919 na 1939. Lelo, lintu napwishishe isukulu mu 1928, nasangile incito ya bulimi mu Basel, Switzerland.

Nga batata, nali Katolika uwaipeelesha. Ubuyo bwandi bwali kubomba ngo mushimbe mwaume uwaipeelesha ku fya mapepo ya ciCapuchin mu India. Ilyo umwaice wandi Richard, uwali pali iyo nshita Inte ya kwa Yehova aumfwile ulwa mapange yandi, apangile ubulendo bwaibela ukwisa ku Switzerland ku kundesha ukucite ci. Ansokele pa lwa busanso ubwaba mu kucetekela abantu, ukucilisha bashimapepo, kabili ankoseleshe ukulabelenga no kucetekela Baibolo epela. Te mulandu no kutwishika nakwete, nafwaile Icipingo Cipya no kutendeka ukucibelenga. Panono panono caishilemoneka fye ukuti ifisumino ifingi ifyo nasuminemo tafyaleumfwana ne fifundisho fya Baibolo.

Ubushiku bumo pa Mulungu mu 1933, mu ng’anda ya kwa Richard ku Germany, anjishibishe ku baupana babili abali Nte sha kwa Yehova. Ilyo bamwene ndebelenga Baibolo, bampeele akatabo akaleti The Crisis. * Cali ubushiku pa kati ilyo nalekele ukubelenga aka katabo. Nalishininwe ukuti ninsanga icine!

Inte sha kwa Yehova mu Basel bampeele bavolyumu babili aba Studies in the Scriptures* na bamagazini pamo ne mpapulo shimbi. Apo nalitemenwe ifyo nabelengele, naile ku mupatili uwa mu cifulo cesu no kumwipusha ukufuute shina lyandi mu calembwa ca mu calici. Umupatili alikalipe sana no kunsoka ukuti nali mu busanso bwa kulufya icitetekelo candi. Na kuba, nshalufishe icitetekelo. Umuku wa kubalilapo mu bumi bwandi, natendeke ukulundulula icitetekelo ca cine cine.

Bamunyina ku Basel baleteyanya ku mpela ya ulya mulungu ukuya mu kushimikila ku mupaka wa ku France. Munyina umo anondolwelele mu kutekanya ukuti tabanjitileko pantu e lyo fye natendeke ukulabishanya ne cilonganino. Ukwabulo kufuupulwa, nalondolwele fintu nalefwaisha sana ukutendeka ukushimikila. Pa numa ya kulanshanya na eluda umbi, bampeele icifulo ica kushimikilamo mu Switzerland. Ulucelocelo pa Mulungu, nalicofele incinga ukuya ku mushi uwabela mupepi na Basel, kabili nasendele mu cola candi ifitabo fine, bamagazini 28 na mabroshuwa 20. Lintu nafikile abantu abengi abekala mu mushi bali ku calici. Na lyo line, ilyo calefika kuli ba11:00 hrs, mu cola candi ica butumikishi tamwali nangu cimo.

Lintu naebele bamunyina ukuti ndefwaya ukubatishiwa, balandile na ine mu kulungatika no kunjipusha amepusho yamo pa lwa cine. Ukupimpa kwabo na bucishinka kuli Yehova na ku kuteyanya kwakwe fyalimfikile pa mutima. Apo cali ni mu mpepo, munyina umo ambatishe muli bafwa wa kowelamo mu ng’anda ya kwa eluda. Ndebukisha ukuumfwa uwa nsansa icine cine no kukosa lwa nkati. Ici cacitike mu 1934.

Ukubombela ku Kingdom Farm

Mu 1936, naumfwile ukuti Inte sha kwa Yehova balishitile impanga mu Switzerland. Naliipeele ukuya mu kubomba umulimo wa kulima. Nalisekelele ukuti balinjitile ukuyabombela ku Kingdom Farm iya ku Steffisburg, apali bakilomita 30 ukufuma ku Bern. Ilyo imibele yalesuminisha naleyafwilishako bambi imilimo ya pa  Kingdom Farm. Bethel yansambilishe ifyo cacindama ukuba no mutima wa kubombela pamo na bambi.

Icintu cikalamba mu bumi bwandi pa Bethel cali kutandala kwa kwa Munyina Rutherford ku farmu mu 1936. Ilyo amwene ifyo batomato bakulile pamo ne fyo ifisabo fyalemoneka bwino, alimwentwile no kulanda amashiwi ya kutasha. Cine cine ali ni munyina uwatemwikwa!

Ilyo nabombele pa farmu imyaka ukucila pali itatu, kalata ukufuma kwi ofesi likalamba ilya Nte sha kwa Yehova ku United States alibelengelwe pa ca kulya ca lucelo. Uyu kalata akomaile pa kupamfya kwa mulimo uwa kushimikila kabili alaalike bonse abalefwaya ukubombela ukutali nga bapainiya. Ukwabula no kushingashinga, naliipeele ukuyabomba. Napeelwe umulimo ukuya ku Brazil mu May 1939!

Pali ilya nshita, nalesangwa ku Cilonganino ca Thun, mupepi na Kingdom Farm. Mu nshiku sha pa Mulungu, twaleshimikila ku Alps mu mabumba, ukucofe ncinga pa maawala yabili ukufuma ku Thun. Margaritha Steiner ali pali ili bumba. Bwangu bwangu nalitontonkenyepo ukuti: Bushe Yesu tatumine abasambi bakwe babili babili? Ilyo naebele Margaritha ukuti bampeele umulimo wa kuyabombela ku Brazil, anjebele ukuti na o wine alefwaya ukuyabomba ukuli ukukabila. Twaupene pa July 31, 1939.

Ukwiminina Apo Tatwaleenekela

Twaendele mu ngalaba ukufuma ku Le Havre, mu France, ku mpela ya August 1939, kabili yali no kufika ku Santos, Brazil. Imiputule umwa kusendama abantu babili babili yonse yaliswile, e co twaendele mu miputule iyapaatukana. Ilyo twaleya, twaumfwile ukuti aba ku Great Britain na ba ku France nabemya ubulwi na ba ku Germany. Aba ku Germany 30 abali mu ngalaba batendeke ukwimba ulwimbo lwa cishipa ulwa ciGerman. Ici calikalifye umukalamba wa mu ngalaba ica kuti apindulwile ingalaba uko yalelola no kuyatushisha pa Safi, ku Morocco. Aba mu ngalaba abali na mapepala ya kwendelapo iya ku Germany babapeele amaminiti 5 aya kwika. Na ifwe balitwishishe.

Balitusungile pa bushiku bumo pa kamba ka bakapokola no kutubika muli basi uwa kale lyena ukututwala ku cifungo ca ku Marrakech ukwalepele amakilomita mupepi na 140. Inshiku shakonkelepo shalibipile. Akalokoni batubikilemo kaliswilemo abantu kabili mwalifitile. Icimbusu ca cintubwingi icali ne cipunda pa nshi calefwasa libili libili. Cila muntu apeelwe isaka ilya fiko apa kulaala, kabili ubushiku bakoswe baleceleketa ku molu. Ifya kulya baletupeelela mu cikopo ica ndalawa imiku ibili mu bushiku bumo.

Umukalamba wa bashilika alondolwele ukuti kuti bankakula nga ca kuti nasumina ukubomba imyaka isano mu mulalo wa bashilika aba ku France. Ilyo nakeene balimbikile mu cifulo icafiitisha pa maawala 24. Inshita ishingi nalepepa.

Pa numa ya nshiku 8, abakalamba ba mu cifungo bansuminishe ukumona Margaritha na kabili. Ali uwaondesha kabili alelila sana. Nalyeseshe sana ukumukoselesha. Batwipwishe ifipusho fya kufwailisha no kutukuusha ne shitima ukuya ku Casablanca, uko bakakwile Margaritha. Bantwele ku cifungo ca ku Port Lyautey (nomba ni ku Kenitra), ukwalepa amakilomita mupepi na 180. Abemininako icalo ca mu Switzerland baebele Margaritha ukubwelelamo ku Switzerland, lelo alikeene ukunsha neka. Mu myeshi ibili naikele ku Port Lyautey, Margaritha alentandalila cila bushiku ukufuma ku Casablanca ukundetela ifya kulya.

Umwaka wafumineko, Inte sha kwa Yehova bafumishe icitabo icaleti Kreuzzug gegen das Christentum (Imbuli sha Kulwisha Abena Kristu) ku kufwaya ukwafwa abantu ukumona ukuti Inte tabaitumpa mu kuteka kwa baNazi. Ilyo nali mu cifungo, iofesi lya Nte sha kwa Yehova mu Bern batumine kalata ku balashi ba ku France, pamo ne citabo ukwesha ukubashinina ukuti tatwali baNazi. Margaritha na o alicitile bwino ukutandalila abakalamba ba mu buteko ukwesha ukubalondolwela ukuti twali aba kaele. Ku mpela ya 1939, basukile bansuminisha ukufuma mu Morocco.

Ni lintu twali pa lwendo ulwa kuya kabili ku Brazil e lyo twaishileishiba ukuti amato yenda pa nshi ya menshi aya nkondo aya bena Germany  yalesansa amaato ayalepita mu nshila ya kuya ku Atlantic kabili ukuti ni fwe balefwaisha ukusansa. Nangu ca kuti ingalaba iya Jamaique iyo twanininemo yali ya makwebo, yalikwete imfuti ku ntanshi na ku cisolo. Mu nshita ya kasuba umukalamba wa ngalaba aleensha mu nshila yanyongana kabili alepusha ifipolopolo. Ubushiku twaleikala umwafiita pa kuti abena Germany betumona. Fintu twailulwikwe ilyo twafikile pa cabu ca Santos, mu Brazil, pa February 6, 1940, pa numa ya myeshi isano ukutula apo twafumine ku Bulaya!

Ukubwelela mu Cifungo

Twatendeke umulimo wa kushimikila mu Montenegro, itauni lyabela ku masamba ya kulyo aka citungu ca Brazil ica Rio Grande do Sul. Ukwabulo no kutwishika abaletungulula mu calici balishibishiwe ukuti tuli no kufika. Pa numa ya kushimikila pa maawala fye yabili, bakapokola balitwikete no kutupoka amaseleti ya pa cilimba ayo twali na yo umwali amalyashi ya mu Baibolo, ifitabo fyonse, pamo ne fyola fya mpapa sha ngamali ifyo twafumine na fyo ku Morocco. Umupatili na shimapepo umbi uwalelanda iciGerman baletupembelela pa maofeshi ya bakapokola. Balikutike ku lyashi lya kwa Munyina Rutherford ilyo umukalamba wa bakapokola alelisha pa cilimba ca maseleti ico atupokele. Ukwabula no kutwishika Munyina Rutherford talepita mu mbali! Ilyo iciputulwa icalandile pali Vatican cafikile, umupatili amoneke uwaundalila kabili alifuminepo ilyo line mu bukali.

Ilyo shikofu wa ku Santa Maria aipwishe bakapokola, balitukuushishe ukuya ku Pôrto Alegre, umusumba ukalamba uwa citungu. Apo pene Margaritha balimukakwile kabili ailefwaya ukwafwa ku baleimininako ubuteko bwa calo ca Switzerland. Abaleimininako ubuteko bwa calo batubulwile ukuti abwelelemo ku Switzerland. Na kabili alikeene ukunsha neka. Margaritha lyonse aba ni cibusa uwa cishinka kuli ine. Pa numa ya nshiku 30 balindubulwishe no kundeka. Bakapokola batwebele ukusalapo: ukufuma mu citungu mu nshiku 10 nelyo “ukupokelela ifingaponako.” Ilyo twapokele imitubululo ukufuma ku maofesi yakalamba aya ku Brooklyn, twaile ku musumba wa Rio de Janeiro.

“Mukwai Belengeni Uyu Kardi”

Te mulandu no kwafya kwa mulimo wa kushimikila mwi bala lya ku Brazil ilyo twafikilemo fye, fintu twali aba nsansa! Na kuba, twali  abomi, ifyola fyesu na kabili fyaiswilemo ifitabo, kabili nomba twaleshimikila ku ba mu Rio de Janeiro. Lelo twali no kushimikila shani apo tatwaishibishe iciPortuguese? Pa kubomfya kardi wa kupeelelapo ubunte. Amashiwi ya kutendekelapo ukulanda mu ciPortuguese mu mulimo wa kushimikila ayo twasambilile yaleti “Por favor, leia este cartão” (Mukwai belengeni uyu kardi). Kabili mwandi uyu kardi ali cibombelo! Mu mweshi fye umo, twasabankenye ifitabo ukucila pali 1,000. Abengi abapokelele impapulo shesu ishilanda pali Baibolo basukile bapokelela icine. Ukulande cishinka, impapulo shesu shacitile ubunte ubusuma ukucila pa fyo twali no kucita. Ici canengele ukumona ifyo cacindama ukutambika impapulo shesu ku bantu abashifwaya.

Pali ilya nshita Rio de Janeiro wali e umusumba ukalamba uwa mu Brazil, kabili ubukombe twapeele bwalipokelelwe bwino mu ifikuulwa fya buteko. Nali ne shuko ilyaibela ukushimikila kuli cilolo uwalelolekesha pa cipao ca calo na ku walelolekesha pa bashilika. Pali isho nshita, nalimwene cine cine ifyo umupashi wa kwa Yehova ubomba.

Inshita imo ilyo naleshimikila pa cifulo icali pa kati ka Rio, naingile mu cikuulwa ciitwa Palace of Justice. Mu kukanaishiba naingile mu muputule umwali abaume abafwele ifya kufwala ifyafiita, naisangile pa camoneke kwati ni pa cililo. Nafikile pa mwaume uwamoneke ukuibela lyena namutambike kardi wa kupeelelapo ubunte. Tacali cililo. Na kuba nalepumfyanya ukulubulula kwa mulandu, pantu nalelanda kuli kapingula. Mu kuseka, acebwishe abalinshi ukubeshibisha ukuti fyonse fyali fye bwino. Mu mutembo asumine ukupokelela icitabo Children * no kusangwilako indalama. Ilyo nalefuma pa nse, umulinshi umo asontele ku cishibilo icali pa mwinshi icaleti: Proibida a entrada de pessoas estranhas (Abeni Tabasuminishiwa Ukwingila).

Ibala na limbi ilyali bwino lya pa cabu. Inshita imo, nakumenye kensha wa ngalaba uwapokelele impapulo ilyo ashilabwelela pali bemba. Pa numa, twalimukumenye pa kulongana kukalamba. Ulupwa lwakwe lonse bapokelele icine, kabili umwine alelunduluka bwino. Catuletele insansa sana.

Lelo, te fyonse ifyayangwike. Icitupa ca myeshi 6 ica kwikalila mu cifulo cesu calipwile, kabili nomba twaenekele ukututamfya. Ilyo twalembele ku maofesi yakalamba pa mibele yesu, twapokelele kalata musuma ukufuma kuli Munyina Rutherford, uwa kutukoselesha ukutwalilila no kutweba ifya kucita. Ukufwaya kwesu kwali kwa kwikala mu Brazil, kabili mu kwafwilishiwa na loya, twapokele mu 1945 icitupa ica kutusuminisha ukwikalilila.

Umulimo wa pa Nshita Iitali

Lelo, ilyo ico cishilacitika, umwana wesu umwaume, Jonathan alifyelwe mu 1941, Ruth mu 1943, na Esther mu 1945. Pa kusakamana ukukabila kwa lupwa lwesu ulwalekula, naingile incito. Margaritha atwalilile umulimo wa kushimikila ukufikila ilyo umwana walenga butatu afyelwe.

Ukufuma pa kutendeka, twalebombela pamo ngo lupwa mu mulimo wa kushimikila mu misebo, mu fitesheni fye shitima, ne fifulo fya makwebo. Mu Fibelushi ubushiku, twalesabankanya Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! ngo lupwa, kabili cine cine iyi yali ni nshita ya nsansa.

 Pa ng’anda, cila mwana apeelwe ncito ya kubomba. Jonathan apeelwe umulimo wa kuwamya icitofu na mu kicini. Abakashana balewamya friji, ukupyanga pa lubansa no kuwamya insapato. Ici cabasambilishe ukuteyanya ifintu no kuitendekelako. Pali lelo, abana besu balabombesha mu kusakamana bwino amayanda yabo na fintu bakwata, kabili ici calenga Margaritha na ine ukusansamukisha.

Kabili twaenekele abana ukuba aba mibele isuma pa kulongana. Ilyo ukulongana kushilatampa, balenwa amenshi no kuya ku cimbusu. Mu nshita ya kulongana, Jonathan aleikala ku kuso, Ruth ku kulyo, lyena palekonka Margaritha, na ku kulyo kwakwe kwaleba Esther. Ici calebafwa ukupoosa amano ku ca kulya ca ku mupashi ukufuma ku bwaice.

Yehova alipaala ukubombesha kwesu. Abana besu bonse balitwalilila ukubombela Yehova muli bucishinka no kubomba mu nsansa umulimo wa kushimikila. Pali ndakai Jonathan abomba nga eluda mu Cilonganino ca Novo Méier, ica mu musumba wa Rio de Janeiro.

Ukufika mu 1970, abana besu bonse balyupile no kuupwa no kufuma pa ng’anda, e co Margaritha na ine twapingwilepo ukuyabombela ku cifulo ukwali ukukabila. Icifulo twabalileko ni Poços de Caldas, mu citungu ca Minas Gerais State, pali ilya nshita kwali ibumba linono ilya bakasabankanya ba Bufumu 19. Nalibipilwe pa kumona icifulo cabo ica kulonganinapo—umuputule wa pa nshi umushali amawindo kabili uwaonaike walekabila nga nshi ukuwamishiwa. Mu kwangufyanya, twatendeke ukufwaya Ing’anda ya Bufumu iisuma kabili tapakokwele twasangile icikuulwa icamoneke bwino mu cifulo cawamisha. We bupusano bukulu! Pa numa ya myaka ine na citika, bakasabankanya bafikile kuli 155. Mu 1989 twakuukile ku Araruama, mu citungu ca Rio de Janeiro, kuntu twabombele pa myaka 9. Pa nshita ilya twalimwene ifilonganino ifipya fibili ukupangwa.

Ukulambulwa pa Mulandu wa Kutwalilila mu Mulimo

Mu 1998, ukulwala no kufwaya ukuba mupepi na bana besu kwalengele ukukuukila ku São Gonçalo, mu citungu ca Rio de Janeiro. Ncili ndabomba nga eluda mu cilonganino. Tulabomba apo twingapesha lyonse mu mulimo wa kushimikila. Margaritha alaipakisha kushimikila ku bantu ababa mupepi ne tuuka ilikalamba, kabili icilonganino mu cikuuku calitupeela icifulo icabela mupepi ne ng’anda yesu, kabili calitwangukila ukushimikila ukulingana no bumi bwesu.

Margaritha na ine twaliba babomfi abaipeela aba kwa Yehova ukucila pa myaka 60 nomba. Pa lwesu twaliimwena ukuti ‘nangu ni bamulopwe, nangu fintu ifyabapo nangu fintu ifikesabako, nangu fya maka, nangu kusansama nangu kushika, nangu icibumbwa cimbi, te kuti cibe na maka ya kutupaatululako ku kutemwa kwa kwa Lesa ukwa muli Kristu Yesu Shikulwifwe.’ (Abena Roma 8:38, 39) Kabili fintu catupeele nsansa ukumonako uko “impaanga shimbi” shilelonganikwa, ababa ne subilo ilishaiwamina ilya bumi bwa muyayaya mu calo capwililika, umukekala ifibumbwa fya kwa Lesa ifyayemba! (Yohane 10:16) Ilyo twafikile mu 1940, umusumba wa Rio de Janeiro walimo fye icilonganino cimo, na bakasabankanya 28. Pali lelo mwaba ifilonganino 250 kabili ukucila pali bakasabankanya ba Bufumu 20,000.

Kwali inshita lintu twali no kubwelelamo ku Bulaya ukwaba indupwa shesu. Lelo umulimo wesu ukufuma kuli Yehova waba kuno ku Brazil. Ifyo twaba abasekelela ukuti twalitwalilila mu mulimo wesu!

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 21]

Pa Kingdom Farm, Steffisburg, mu Switzerland, muli ba1930 (Ndi ku mpela ku kuso)

[Icikope pe bula 23]

Pa ntanshi fye ya bwinga, mu 1939

[Icikope pe bula 23]

Ifyali Casablanca muli ba1940

[Icikope pe bula 23]

Ukushimikila ngo lupwa

[Icikope pe bula 24]

Ukubombako lyonse mu butumikishi pali lelo