Mwileka Kulongana Capamo

Amalembo yatila: “Twiba abaleko kulongana, ifyo wabo musango wa bamo, lelo tukonkomeshanye, pali bufi apo mulemono Bushiku bulya bulepalama.” (AbaHebere 10:25) E ico, bakapepa ba cine bafwile ukukumana capamo pa ncende bapepela pa kuti kwingaba “ukucincimushanya ku kutemwa kabili ku kubombe milimo isuma.”—AbaHebere 10:24.

ILYO umutumwa Paulo alembele amashiwi tulandile mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., abaYuda balepepela pe tempele ilisuma ilyali mu Yerusalemu. Kabili kwali na masunagoge. Yesu ‘alesambilisha mu masunagoge na mwi tempele, umo abaYuda bonse balelongana.’—Yohane 18:20.

Fifulo fya musango nshi ifya kulonganinamo ifyo Paulo aletontonkanyapo ilyo akonkomeshe Abena Kristu ukulongana pamo ku kukoseleshanya umo no munankwe? Bushe ifyo ifikuulwa fikalamba ifya mapepo mu Kristendomu fyapangwa e fintu ne tempele lya mu Yerusalemu lyapangilwe? Ni lilali ifikuulwa fyalulubala fyatendeke ukukuulwa na baitunga ukuba Abena Kristu?

‘Ing’anda kwi Shina lya kwa Lesa’

Mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukufuma e mwaba ifipope fya kubalilapo pa fyo icifulo ca kupepelamo Lesa cilingile ukuba. Yehova Lesa aebele abasalwa bakwe—abena Israele—ukukuula “ica kwikalamo,” nelyo “ihema lya kulaishanya.” Icipao ca cipingo ne fipe fyashila ifyapusanapusana fyali no  kusungilwa mulya. ‘Ubukata bwa kwa Yehova bwaiswilemo mu Ca kwikalamo’ ilyo capwile ukupangwa mu 1512 B.C.E. Ihema line lilya ilya kusenda e lyali icifulo ca pa kati ico Lesa ateyenye ukulandilamo nankwe pa myaka ukucila 400. (Ukufuma, ifipandwa 25-27; 40:33-38) Kabili Baibolo ilosha kuli ili hema ukuti “itempele lya kwa Yehova” kabili “ing’anda ya kwa Yehova.”—1 Samwele 1:9, 24.

Ilyo Davidi ali mfumu mu Yerusalemu, alefwaisha ukukuula ing’anda ya kubelelela pa kuti ingalaleta ubukata kwi shina lya kwa Yehova. Lelo, apo Davidi alilwile sana imbuli, Yehova amwebele ati: “Te kuti ukuulile shina lyandi ing’anda.” E co, Asalile Solomone mwana Davidi ukukuula itempele. (1 Imilandu 22:6-10) Pa numa ya bukuule bwasendele imyaka 7 na citika, Solomone apeele itempele mu 1026 B.C.E. Pa kusuminisha iyi ng’anda, Yehova atile: “Ing’anda iyi iintu wakuula ninjishisha ku kubikamo ishina lyandi umuyayaya; na menso yandi no mutima wandi fyakulabamo inshiku shonse.” (1 Ishamfumu 9:3) Abena Israele abatwalilila fye aba cishinka, Yehova ali no kusenamina ilya ng’anda. Lelo nga balekele ukucita icalungama, Yehova ali no kufumyapo ukusenamina kwakwe pali cilya cifulo, kabili ‘ing’anda ilya yali no kuba umwina wa fitantala.’—1 Ishamfumu 9:4-9; 2 Imilandu 7:16, 19, 20.

Mu kuya kwa nshita, abena Israele balekele ukupepa kwa cine. (2 Ishamfumu 21:1-5) “E ico [Yehova] alengele imfumu ya bena Kaldi ukubaninina, na yo . . . yaocele ne ng’anda ya kwa Lesa, babongolwele ne linga lya Yerusalemu, na makuule yakankaala yonse baocele mu mulilo, no konaule fipe fisuma. Na ba mushashi abapuswike ku lupanga yabolwilile ku Babele, e ko baishileba ababomfi ba iko na bana ba iko abaume.” Ukulingana na Baibolo, ifi fyacitike mu 607 B.C.E.—2 Imilandu 36:15-21; Yeremia 52:12-14.

Nga fintu kasesema Esaya asobele, Lesa aimishe Imfumu Koreshe iya ku Persia ku kulubula abaYuda abaletekwa na Babele. (Esaya 45:1) Pa numa ya myaka 70 iyo baulwilwe, babwelelemo ku Yerusalemu mu 537 B.C.E. pa kuti bayekuula itempele cipya cipya. (Esra 1:1-6; 2:1, 2; Yeremia 29:10) Te mulandu no kushingilisha ubukuule, itempele lyasukile lyapwa mu 515 B.C.E., kabili ukupepa Lesa ukwasanguluka kwalibweshiwe. Nangu line talyali no bukata nge tempele lya kwa Solomone, icikuulwa caikeele imyaka mupepi na 600. Lelo, ili tempele lyalyonaike pa mulandu wa kuti abena Israele basuulile ukupepa Yehova. Ilyo Yesu afyelwe, ninshi Imfumu Herode ilekuula itempele cipya cipya. Cinshi cali no kucitika kuli ili tempele?

“Tapakashalepo Ilibwe pa Muulu wa Libiye”

Ilyo Yesu alelanda pe tempele lya mu Yerusalemu, aebele abasambi bakwe ati: “Pano tapakashalepo ilibwe pa muulu wa libiye ilishakapooswe pa nshi.” (Mateo 24:1, 2) Filya fine Yesu alandile e fyacitike, icifulo caishibikwe pa myaka iingi ukuti e pa kupepela Lesa calyonawilwe mu 70 C.E. ku fita fya bena Roma abaile ku kunyanyantila bucisanguka bwa baYuda. * Lilya itempele talyakuulilwe cipya cipya. Mu mwanda wa myaka uwalenga 7, ulufuba lwa baShilamu ulwitwa ati Dome of the Rock lwalipangilwe, kabili na lelo line e po lwaba palya pene abaYuda balepepela.

 Bushe abasambi ba kwa Yesu bali no kuteyanya shani ukupepa kwabo? Bushe Abena Kristu ba kubalilapo abaYuda bali no kutwalilila ukupepela Lesa pe tempele lyali no konaulwa? Ni kwi uko Abena Kristu abashali baYuda bali no kupepela Lesa? Bushe ifikuulwa fya mapepo mu Kristendomu e fyali no kupyanikwa pe tempele? Ifyo Yesu alanshenye no mwanakashi umwina Samaria kuti fyatwafwa ukumfwikisha uyu mulandu.

Pa myaka iingi, abena Samaria balepepela Lesa pe tempele likalamba pa Lupili lwa Gerisimu mu Samaria. Umwanakashi umwina Samaria aebele Yesu ukuti: “Bashifwe bapepele mu lupili ulu, lelo imwe mutila ni mu Yerusalemu e mo abantu bali no kupepa.” Yesu pa kwasuka atile: “We mwanakashi, ntetekela, inshita ileisa ilyo tamwakapepele Tata nangu ni mu lupili ulu nangu ni mu Yerusalemu.” Ukupepa Yehova takwali no kulabela lyonse mwi Tempele, pantu Yesu alondolwele ukuti: “Lesa Mupashi, na bamupepa bali no kumupepela mu Mupashi na mu cine.” (Yohane 4:20, 21, 24) Pa numa umutumwa Paulo aebele abena Atena ati: “Lesa uwalenga pano isonde na fyonse ifilipo, wene, pa kubo Mwine muulu na pano nse, taikala mu matempele ayakuulwa ku minwe ya bantu.”—Imilimo 17:24.

Ukwabula ukutwishika, ifikuulwa fya mapepo ifya Kristendomu tafyalingana ne fyo itempele lyali ilyo ubuKristu bushilabako. Kabili Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo tabalekabila ukukuula ifikuulwa fya musango yo. Na lyo line, pa numa ya mfwa ya batumwa, ukupumbuka ku fisambilisho fya cine ukwasobelwe kale, e kutila bucisanguka, kwalicitike. (Imilimo 20:29, 30) Imyaka iingi ilyo Constantine Kateka wa ciRoma ashilaitunga ukuba umuKristu mu 313 C.E., abaleti Bena Kristu batendeke ukupumbuka ku masambilisho ya kwa Yesu.

Constantine na o alilengele ukuti kube ukukumbinkanya “UbuKristu” ne mipepele ya cisenshi iya ciRoma. The Encyclopædia Britannica itila: “Constantine wine e wasuminishe umulimo wa kukuula ifikuulwa fya mapepo fitatu ifikalamba ifya Bena Kristu mu Rome, e kutila: St. Peter, S. Paolo Fuori le Mura, na S. Giovanni mu Laterano. Ashilile . . . pulani wa musalaba uo batendeke ukukonka pa kukuula amacalici yali ku masamba ya Bulaya mu Myaka yonse iya pa Kati.” Icikuulwa cakuulilwe cipya cipya ica St. Peter icabela mu Rome na nomba line cimonwa ukuti cifulo cashila ku baba mwi Calici lya Katolika.

Uwasoma imilandu ya kale Will Durant atile: “Icalici lyatendeke ukukonka intambi sha mapepo ne mipepele yaseekele ilyo kushilaba buKristu [ubusenshi] mu Rome.” Ifi fyasanshishemo ne “mikulile ya fikuulwa fya kupepelamo.” Ukutula muli ba900 ukufika muli ba1400, kwali ukukuula amacalici ayengi ne fikuulwa fikalamba ifya mapepo, kabili bapoosele sana mano ku mipangilwe ya fikuulwa. Ni pali ilya nshita e po ne fikuulwa fya mu Kristendomu ifimonwa pali ndakai ukuti fishibilo fishaiwamina fyatendekele.

Bushe abantu balapuupuutulwa lwa ku mupashi lyonse no kukoseleshiwa pa kupepela mu calici? Francisco umwina Brazil atile: “Kuli ine icalici lyali fye kwati cintu ca kutendusha. Takwali ico natemenweko ku Minsa, twalesefya fye fimo fine kabili nshaleikushiwa ukulingana ne fyo nalekabila. Naletemwa iminsa nga yapwa.” Kwena, Abena Kristu ba cine bapeelwa icipope ca kulongana pamo. Bushe  kulongana kwa musango nshi bafwile ukukonka?

“Icilonganino Icaba mu Ng’anda Yabo”

Abena Kristu batendeke ukulongana pamo pa numa ya kuceeceeta ifyo abasumina balekumana pamo mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Amalembo yalanga ukuti lyonse balekumana pamo mu mayanda ya bantu. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo alembele ukuti: ‘Celeleni Priska na Akula ababomfi banandi muli Kristu Yesu, . . . ne cilonganino caba mu ng’anda yabo.’ (Abena Roma 16:3, 5; Abena Kolose 4:15; Filemone 2) Ishiwi lya ciGriki ilipilibula “icilonganino” (ek·kle·siʹa) lyapilibulwa ati “ulukuta” muli Baibolo wa Cibemba uwitwa ukuti Baibele wa Mushilo.

Bushe ukulongana kwaleba shani mu filonganino fya kubalilapo ifya Bena Kristu? Umusambi Yakobo abomfya ishiwi lya ciGriki ilya sy·na·go·geʹ pa kupilibula ukulongana kwa Bwina Kristu. (Yakobo 2:2) Ili shiwi lya ciGriki lipilibula “ukuleta pamo” lyalola mumo mwine ne shiwi lya ek·kle·siʹa. Lelo, mu kuya kwa nshita, batendeke ukupilibula ishiwi “sunagoge” ukuti icifulo nelyo icikuulwa umo balelonganina. AbaYuda babalilepo ukuba Abena Kristu balishibe ifyalecitika pe sunagoge. *

Nangu line AbaYuda balekumanina pe tempele mu Yerusalemu ku mutebeto wa pa mwaka, isunagoge lyali e cifulo ca cikaya uko balesambilila pa lwa kwa Yehova ne Funde. Cimoneka kwati pa fyalekanalekana ifyo balecita pa masunagoge, pali ne pepo no kubelenga Amalembo, kwaleba ukulanshanya sana Amalembo no kukonkomesha. Ilyo Paulo na bambi abo ali na bo baile mwi sunagoge mu Antioke, “abakalamba be sunagoge batumine kuli bene, abati, Mwe bamunyinefwe, nga muli ne cebo ca kukonkomesha ica kusosa ku bantu, soseni.” (Imilimo 13:15) Ilyo abaYuda abali Abena Kristu bakubalilapo balekumana mu mayanda ya bantu, ukwabula ukutwishika balecita fimo fine, pa kulongana kwabo balesambilila ifya mu Malembo no kukoseleshanya lwa ku mupashi.

 Ifilonganino Fyabelako Ukukoseleshanya

Nga Abena Kristu ba kubalilapo, Inte sha kwa Yehova lelo balakumana pamo pa fifulo fya kupepelapo ifishapikana ku kusambilishiwa Baibolo no kuipakisha ukubishanya kusuma. Pa myaka iingi balekumanina fye mu mayanda ya bantu kabili na ndakai line e fyo bacita mu ncende shimo shimo. Nomba pali lelo ifilonganino nafifula ukucila pali 90,000, kabili ififulo fikalamba ifyo balonganinamo fitwa ati Amayanda ya Bufumu. Ifi fikuulwa te fyakuilanga kabili tafimoneka nga macalici. Fyaba fye ifyalinga kabili ifishapikana umo abantu nalimo 100 ukufika kuli 200 bengakumana pa kulongana kwa cila mulungu pa kuti bengakutika no kusambilila Icebo ca kwa Lesa.

Mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova ifingi bakumana imiku itatu mu mulungu. Ukulongana kumo kuba lyashi lya ku cintubwingi pa mutwe uo abantu bengatemwa ukuumfwa pali ino nshita. Pakonka isambililo lilanda pa lyashi nelyo ukusesema kwa mu Baibolo, ifiba muli magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda. Ukulongana kumbi kulongana kwe sukulu ukwapekanishiwa ku kutukansha ifya kulanda ubukombe bwa mu Baibolo. Ukulongana kumbi ukukonkapo kwabelako maka maka ku kupeela imitubululo ya kubomfya mu butumikishi bwa Bwina Kristu. Ubushiku bumo mu mulungu, baNte balalongana ku kusambilila Baibolo mu mabumba yanono mu mayanda ya bantu. Uuli onse kuti asangwako kuli uku kulongana konse. Ta kuba kusonkesha imituulo.

Francisco, ulya tulandilepo pa kubala, asangile ukuti kulaba ukumwenamo sana ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu. Atila: “Icifulo ca kulonganinapo ico naileko pa muku wa kubalilapo cali cikuulwa icisuma icabela pa kati ka musumba, kabili nafumine kulya ne nsansa ishingi. Abantu basangilweko bali aba bucibusa, kabili namwene ukuti balitemwana. Nalefwaisha ukuyako na kabili. Na kuba, ukutula lilya line nshapuswapo ku kulongana. Uku kulongana konse ukwa Bwina Kristu kulacincimuna, kabili ndekushiwa ne fyo nkabila lwa ku mupashi. Nangu fye ni mfuupulwa, ndaya ku Ng’anda ya Bufumu, kabili ndacetekela ukuti pa kubwela ku ng’anda ndekoseleshiwa.”

Ukusambilila Baibolo, ukubishanya kwa kukoselesha, ne shuko lya kulumbanya Lesa, filemulolela na imwe bene ku kulongana kwa Bwina Kristu ukwa Nte sha kwa Yehova. Tulemulaalika ukusangwako ku Ng’anda ya Bufumu iyabela mupepi na ku mwenu. Mukatemwa nga mwayako.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 4, 5]

Abantu balepepela Yehova mu ca kwikalamo e lyo ku ntanshi batendeke ukupepela mu matempele

[Icikope pe bula 6]

Icikuulwa ca mapepo ica St. Peter’s Basilica mu Rome

[Icikope pe bula 7]

Abena Kristu ba kubalilapo balekumana pamo mu mayanda ya bantu

 [Ifikope pe bula 8, 9]

Inte sha kwa Yehova balonganina mu mayanda ya bantu na pa Mayanda ya Bufumu