Ukupeela Ukuleeta Insansa

GENIVAL, uwikala mwi komboni lyabela pa kati ka kapinda ka kuso na kabanga ka Brazil, aleliishisha abakashi na bana mu ndalama shinono isho alefola mu ncito yakwe iya bulinshi bwa pa cipatala. Nangu line ali na mafya, Genival alepeela ica pe kumi no mutima onse. Uku ninshi aleikata pa mala atila: “Limo ulupwa lwandi lwaleikala ne nsansa, lelo nalefwaya ukupeela Lesa conse ico nakwete, te mulandu no kuipusula konse ukwalekabilwa.”

Ilyo incito yapwile, Genival atwalilile ukupeela ica pe kumi. Shimapepo wakwe amucincishe ukwesha Lesa pa kutuula indalama ishingi sana. Shimapepo atile alishininwe ukuti Lesa akamupongolwela ipaalo. E co, Genival apingwilepo ukushitisha ing’anda yakwe no kutuula indalama ku calici.

Te Genival fye wafumaluke fi mu kupeela. Abapiina abengi balapeela ica pe kumi, ukupeelela fye ico cine, pantu ku macalici yabo bafundwa ati Baibolo yatila bafwile ukupeela ica pe kumi. Bushe ico ca cine?

Ifyo Amalango Yasosele pa Kupeela ica pe Kumi

Ifunde lya kupeela ica pe kumi lyali mu Malango Yehova Lesa apeele ku mikowa 12 iya bena Israele ba pa kale ukucila pa myaka 3,500 iyapitapo. Yalya Malango yatile ica pe kumi mu mbuto sha mailime na mu fisabo fya muti, ne ca pe kumi ca mu fitekwa cali no kupeelwa ku mikowa ya kwa Lebi ku kubafwa mu milimo balebomba pe tempele.—Ubwina Lebi 27:30, 32; Impendwa 18:21, 24.

Yehova alaile abena Israele ukuti ‘Ifunde talyali na kubacila amaka.’ (Amalango 30:11) Abalaile ukuti bakasombola ifingi, kulila fye batwalilila ukukonka amafunde ya kwa Yehova, ukusanshako no kupeela ica pe kumi. Kabili pa kucingililwa ku kubulwa, baletuula ica pe kumi na cimbi cila mwaka ico balesunga, icalebomfiwa uluko nga lwakumana ku mitebeto ya ku kupepa. E co, ‘abalebeshi, ne nshiwa, na bamukamfwilwa’ balelyako no kwikuta.—Amalango 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Ifunde talyalandile icali no kucitwa umo nga tapeele ica pe kumi, lelo umwina Israele onse alishingemwe ukutungilila ukupepa kwa cine muli iyi nshila. Na kuba mu nshiku sha kwa Malaki, Yehova atile abena Israele abashalepeela ica pe kumi ‘balemufinsha mu ca pe kumi na mu ca musangulo.’ (Malaki 3:8) Bushe na Bena Kristu abashipeela ica pe kumi kuti bapeelwa umulandu umo wine?

Natutontonkanyepo. Amafunde ya calo cimo te yakonkwa na mu calo cimbi. Ku ca kumwenako, ifunde lya kuti banamutekenya ba mu Britain baleendela ku kuso te lyo banamutekenya ba mu France bakonka. E cimo cine no kupeela ica pe kumi, Lesa apangene ici cipangano no luko lwa bena Israele epela. (Ukufuma 19:3-8; Amalumbo 147:19, 20) Bena Israele fye e balekabila ukukonka lilya ifunde.

Cimbi na co, nangu line ca cine ukuti Lesa tateluka, ifyo afwaya limo filaaluka. (Malaki 3:6) Baibolo ilalanda ukwabula ukulamba ati imfwa ya kwa Yesu iya bulilambo, mu 33 C.E., ‘yapashile’ nelyo ‘ukuputula,’ Amalango pamo ne funde lya “kupoke ca mwi kumi.”—Abena Kolose 2:13, 14; Abena Efese 2:13-15; AbaHebere 7:5, 18.

Ukupeela kwa Bwina Kristu

Lelo, ukusangula pa kwafwilisha ukupepa kwa cine kwali kucili kulekabilwa. Yesu aebele abasambi bakwe ‘ukube nte ukufika ku mpela ya pano nse.’ (Imilimo 1:8) Ilyo abasumina bafulile,  bakasambilisha ba Bwina Kristu na bakangalila abatandalila ifilonganino no kufikosha abalekabilwa na bo balifulile. Limo kwaleba ukusakamana ba mukamfwilwa, abana ba nshiwa na bapiina. Bushe Abena Kristu ba mu nshiku sha batumwa balesanga shani indalama sha kubomfya muli ifi fyonse?

Muli ba 55 C.E., Abena Kristu bashali baYuda abali mu Europe na mu Asia Minor, balombelwe ukwafwa icilonganino ca mu Yudea icali mu bubusu. Muli bakalata bakwe ku filonganino fya mu Korinti, umutumwa Paulo alondolwele ifyo “umusangulo uwa kupeela abashila” wateyanishiwe. (1 Abena Korinti 16:1) Kuti mwasunguka pa fyo amashiwi ya kwa Paulo yasokolola pa kupeela kwa Bwina Kristu.

Umutumwa Paulo tapatikishe abasumina banankwe ukupeela. Na kuba, Abena Kristu ba ku Makedonia abali “mu bucushi” na mu “bubusu . . . balelomba no kupaapaata ukwingi ulwa bubile ubu no lwe senge lya kwafwa abashila.”—2 Abena Korinti 8:1-4.

Ca cine, Paulo alecincisha abena Korinti bakwete ifya ku mubili ifingi ukupashanya aba bwananyina ba mu Makedonia. Na lyo line, ulupapulo lumo lwatila, ‘alikeene ukubapeela cipope, asalilepo ukubalomba, ukubapeela imitubululo, no kubakoselesha nelyo ukubapaapaata. Abena Korinti nga tabalecankwa kabili nga tabalepeela ukufuma ku mutima nga ca kuti alibapatikishe.’ Paulo alishibe ukuti “Lesa atemwo mupe wa nsansa,” te upeela “no mutimako nangu mu kupatikishiwa.”—2 Abena Korinti 9:7.

Icitetekelo cakosa pamo no kwishiba e lyo no kutemwa Abena Kristu banabo ukwa cine cine kwali no kucincisha Abena Kristu ukupeela ukufuma ku mutima.—2 Abena Korinti 8:7, 8.

‘Umo Apangile mu Mutima Wakwe’

Ukucila ukwimika icipendo nelyo amapesenti, Paulo asosele fye ati ‘ku bwa ntanshi bwa mulungu no mulungu, bonse mupaatulepo indalama shimo, umo mwingakwatila.’ (1 Abena Korinti 16:2, NIV) Apo balepekanisha limo no kusunga indalama cila nshita, Abena Korinti tabalemona kwati balebapatikisha fye ukupeela nelyo balekuntukilwa fye ilyo Paulo afika. Umwina Kristu onse ali no kupingulapo umwine ubwingi bwa ndalama ali no kupeela, ukulingana ne fyo ‘apangile mu mutima wakwe.’—2 Abena Korinti 9: 5, 7.

Pa kuti balobolole ifingi, abena Korinti balekabila ukutanda mu kufusha. Tabalile asosa ati umo alekabila ukupeela ifyo ashingakumanisha. Paulo abebele ati, ‘nshiletila, bambi imwe mufinininwe.’ Imisangulo ‘yalesekelelwa umo umuntu akwatila, te umo ashakwatila.’ (2 Abena Korinti 8:12, 13; 9:6) Muli kalata alembele pa numa, umutumwa asokele ati: “Umuntu nga tasunga . . . aba mu ng’anda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Paulo talekoselesha ukupeela ukwaletoba ici cishinte.

Naciilanga ukuti Paulo e walelolekesha pa  “musangulo wa bashila” abalekabila. Tatubelenga mu Malembo ukuti Paulo nelyo abatumwa bambi baleeba abantu ukusangula nelyo balepokelela ifya pe kumi ifya kubomfya mu butumikishi bwabo. (Imilimo 3:6) Apo lyonse aletasha pa fya bupe ifilonganino fyalemutumina, Paulo aleyangwa sana ku ‘kukanafininina’ aba bwananyina.—1 Abena Tesalonika 2:9; Abena Filipi 4:15-18.

Ukupeela kwa Kuitemenwa Ndakai

Cailanga fye ukuti mu nshiku sha batumwa, abakonshi ba kwa Kristu balepeela mu kuitemenwa, tabalepeela ica pe kumi. Na lyo line, kuti mwaipusha nampo nga iyi icili e nshila yawamisha iya kusangilamo indalama sha kubomfya mu kushimikila imbila nsuma no kusakamana Abena Kristu abalekabila.

Tontonkanyeni pali ci. Mu 1879 bakalemba ba uno magazini basosele ukwabula ukulamba ati “tabakatale abalomba nelyo ukupaapaata abantu ukubafwa.” Bushe ico bapingwilepo calicilikila ukubombesha kwa Nte sha kwa Yehova ukwa kusabankanya icine ca mu Baibolo?

Pali ino nshita, Inte sha kwa Yehova balasabankanya amaBaibolo, ifitabo fya Bwina Kristu, ne mpapulo shimbi mu fyalo 235. Ulupungu lwa kwa Kalinda, magazini uusambilisha pali Baibolo, pa kubala lwalefuma 6,000 cila mweshi, ukupulintwa mu lulimi lumo. Nomba shifuma shibili mu mweshi kabili bapulinta bamagazini ukucila pali 24,000,000 mu ndimi 146. Pa kupekanya umulimo wa kusambilisha uwa mwi sonde lyonse, Inte sha kwa Yehova balikuula nelyo ukushita amaofeshi yakabilwa mu fyalo 110 ayangalila umulimo. Na kabili, balikuula ififulo fya kupepelamo ifingi sana pamo ne fiyanda ifikalamba umo abalefwaya ukusambilila na fimbi pali Baibolo basambililila.

Nangu line bangwa intanshi ku fyo abantu bakabila lwa ku mupashi, Inte sha kwa Yehova tabalekelesha ifyo abasumina banabo bakabila lwa ku mubili. Nga ca kuti bamunyinabo bacushiwa  ku fifuma mu nkondo, ifinkukuma, ifilala, ne nkuuka, balangufyanya ukubapeela imiti, ifya kulya, ifya kufwala na fimbi ifikabilwa. Ifi fyonse fifuma mu ndalama Umwina Kristu umo na umo asangula e lyo na mu filonganino.

Umusangulo wa kuitemenwa ulabomba bwino kabili ulafumya icisendo pa bashingakumanisha pamo nga Genival uo tulandilepo kale. Icawemeko ca kuti, ilyo Genival ashilashitisha ing’anda yakwe, Maria, umutumikishi wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova alimutandalile. Genival atila: “Kulya kulanshanya kwapuswishe ulupwa lwandi ku mafya ya kuyobwela.”

Genival aishilekutuluka ukuti umulimo wa kwa Shikulu tawashintilila pa kupeela ica pe kumi. Na kuba, pali lelo, Amalembo tayatweba ukupeela ica pe kumi. Asambilile ukuti Abena Kristu balapaalwa nga bapeela mu kuitemenwa lelo, tabalingile ukupeela ifyo bashingakumanisha.

Ukuitemenwa ukupeela kwalenga Genival ukuba ne nsansa shine shine. Alondolola ati: “Kuti napeela nelyo te kuti mpeele ica pe kumi, lelo, ndaba ne nsansa pa ndalama nsangula kabili nalicetekela ukuti Yehova na o alacankwa.”

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 6]

Bushe Bakalemba be Calici Balesambilisha Ukupeela ica pe Kumi?

“Abakankaala pali ifwe bafwe abapiina . . . Aba fyuma kabili abengaitemenwa, bapeele ifyo balemona ukuti nafilinga.”—The First Apology, Justin Martyr, c. 150 C.E.

“Ifya pe kumi ifya mu fikwatwa fya baYuda fyalepeelwa kuli Wene [Lesa] lelo abalubulwa balesunga ifikwatwa fyabo fyonse pa kuti fikabomfiwe mu bufwayo bwa kwa Shikulu, . . . nga filya ulya mubusu acitile uwapoosele conse ica mikalile yakwe mu cipao ca kwa Lesa.”—Against Heresies, Irenaeus, c. 180 C.E.

“Nangu ca kuti twalikwata icipao, te ndalama sha kushite pusukilo shabamo, kwati nalimo pa kupepa tufwile ukulipila. Umuku umo pa mweshi, umo nga alefwaya kuti asangwilako kanono; lelo, kulila fye natemwa ukucite co, kabili kuti akumanisha; pantu te mu kupatikisha; ni mu kuitemenwa fye.”—Apology, Tertullian, c. 197 C.E.

“Ilyo Icalici lyalesanduluka no tubungwe twalekanalekana twapangwa, kwalekabilwa amafunde pa kuti kwaba ukwafwa bashimapepo ukwalinga kabili ukubelelela. Ukupeela ica pe kumi bakufumishe mu Malango ya Kale . . . Ifunde lya kulungatika ilya kubalilapo pali uyu mulandu napamo lyali muli kalata yalembele bashikofu balongene mu musumba wa Tours mu 567 na mu fyalembelwe pa kubungana kwa Council of Macon mu 585.”—The Catholic Encyclopedia.

[Abatusuminishe]

Ikobili, pa muulu ku kuso: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Icikope pe bula 4, 5]

Ukupeela mu kuitemenwa kulaleta insansa

[Ifikope pe bula 7]

Imisangulo tuitemenwa ukupeela ilafwa umulimo wa kushimikila, abali mu bwafya, no kukuula ififulo fya kulonganinamo