Ukwikalilila pa Ncito no Kuba ne Nsansa Kwile Kulepwa

ICIPANDE ca Universal Declaration of Human Rights ico ba United Nations bafumishe catile “insambu sha kubomba” shalicindama ku bantunse bonse. Lelo, ishi nsambu te lyonse shipeelwa. Fingi ifilenga umo ukwikalilila pa ncito—ukutendekela pa fyo ubunonshi buli mu calo ne fyo buli mwi sonde lyonse. Na lyo line, incito nga yapwa nelyo camoneka ukuti ikapwa ilingi abantu balema ibungwe, balemye mpasase, no kufwite ncito. Fyalo fye finono e fishikwata aya mafya. Kalemba umo atile, ne shiwi fye lya kuti “incito lilakalifya abantu lyonse.”

Incito yalicindama kuli ifwe pa milandu iingi. Ilalenga twakwata indalama no kukanaba na masakamika. Incito ilekusha ukukabila kwa muntunse ukwa kuba uubombesha mu bwikashi kabili uwakwata ifya kucita mu bumi. Ilalenga na fwe bene twaicindika. E co, nangu fye ni bamo abakwata indalama ishingi isha kubomfya ku fyo bakabila nelyo abafikapo ukupoka penshoni balatwalilila ukubomba. Ca cine, incito yalicindama sana ica kuti ukubulwe ncito ilingi kulaleta amafya yakalamba mu bwikashi.

Lelo, kwaba na bambi abakwata incito lelo ababa sana na mafya pa ncito ica kuti baleka ukuipakisha imilimo. Ku ca kumwenako, pa mulandu wa kucimfyanya kwakosa mu fya makwebo, utwampani utwingi twalifumya ababomfi bamo incito pa kuti ifipooswa ficepeko. Ici kuti cafusha imilimo ababomfi bashala pa ncito babomba, ne co napamo kuti calenga balebomba imilimo iingi.

Ifya kupangapanga ifya muno nshiku, ifilingile ukwangushako ubumi no kwensha bwangu incito, napamo na fyo fyaliletako amafya pa ncito. Ku ca kumwenako, bakompyuta, bamashini ba fax na Intaneti filenga abantu ukutwalilila ukubombela ku ng’anda pa numa ya kwinuka, ne ci cilenga ku ng’anda ukuba fye kwati e ku ncito. Umubomfi umo atile pager wakwe uwa pa ncito na foni ya kwenda nayo fyali kwati fintu umukalamba wa ncito amutintilako.

Amasakamika abakalamba abengi balekwata mu bwikashi bwesu umo incito ne fya bunonshi filealuka lubilo lubilo ya kumonwa kwati tapali ifyo bengabomba ilyo na maka yashilapwa. Chris Sidoti, uwali kale umukalamba wa cipani ca Human Rights Commission alandile pali uyu mulandu ati: “Abantu nabacishamo ukusumina  ati, umo nga acila imyaka 40, te kuti eshibe ifya kubomfya bakompyuta ne fya kupangapanga ifya nomba.” E co, ababomfi basuma abengi, abo kale balemonwa ukuti babomfi ababombesha pali uyu mushinku, nomba bamonwa kwati bakote sana ica kuti te kuti babomfiwe. We bulanda we!

Ca cine, ubusuma bwa kubombesha no kuba na bucishinka pa kampani muli ino myaka bwalisuulwa. Magazini wa ciFrench uwa Libération atile: “Nga ca kuti utwampani twatamfya ababomfi incito ilyo ubunonshi bwayako pa nshi panono fye, ukuba uwa bucishinka pa kampani kulaleka ukucindama. Kwena, ufwile ukubomba, lelo, kuibombela te kubombela akampani.”

Te mulandu na ya mafya ayalefulilako, umuntunse alitwalilila ukukabila ukubomba. E co, mu nshiku shesu umo ifintu filealuka lubilo lubilo, kuti twalamona shani incito mu nshila yalinga kabili pa nshita imo ine ukuba abacingililwa kabili aba nsansa pa ncito?

[Icikope pe bula 3]

Ifya kupangapanga fya muno nshiku napamo na fyo fyaliletako amafya pa ncito