Abena Kristu ba Kubalilapo na Mafunde ya Kwa Mose
Abena Kristu ba Kubalilapo na Mafunde ya Kwa Mose
“Amafunde yaisaba kafundisha wesu ukututungulula kuli Kristu.”—ABENA GALATIA 3:24.
1, 2. Bunonshi nshi bumo abena Israele baleumfwila Ifunde lya kwa Mose basangile?
MU 1513 B.C.E., Yehova apeele abena Israele umutande wa mafunde. Aebele aba bantu ukuti nga bakulaumfwe shiwi lyakwe, ali no kubapaala kabili ali no kubekusha kabili bali no kuba ne nsansa.—Ukufuma 19:5, 6.
2 Umutande wa Mafunde, uwaleitwa ati Amafunde ya kwa Mose, nelyo fye “Amafunde,” wali cintu ‘ca mushilo kabili icalungama kabili cisuma.’ (Abena Roma 7:12) Aya mafunde yaletwala pa ntanshi imibele isuma pamo nge cikuuku, ubufumacumi, umusangwela, no kuba bwino ku bantu banensu. (Ukufuma 23:4, 5; Ubwina Lebi 19:14; Amalango 15:13-15; 22:10, 22) Na kabili Amafunde yakoseleshe abaYuda ukutemwana. (Ubwina Lebi 19:18) Na kabili, tabali no kulabishanya na Bena fyalo nelyo ukuupa abanakashi babo abashalekonka Amafunde. (Amalango 7:3, 4) Pamo nge “cibumba” capaatukenye abaYuda ku Bena fyalo, Amafunde ya kwa Mose yalengele abantu ba kwa Lesa ukukanakoweshiwa ku mintontonkanishishe ya basenshi ne micitile.—Abena Efese 2:14, 15; Yohane 18:28.
3. Apo takwali uwaleumfwila Amafunde ukufikapo, ici calengele aba bantu ukwibukila cinshi?
3 Lelo, na baYuda bakwete sana icumfwila bafililwe ukukonka Amafunde ya kwa Lesa ukufikapo. Bushe Yehova aleenekela ifyacilile pa maka yabo? Iyo. Umulandu umo Amafunde yapelelwe ku bena Israele wa “kulenga bumpulamafunde bumoneke.” (Abena Galatia 3:19) Amafunde yalengele abaYuda bafumaluka ukuba abaibukila ulwa fyo balekabila Kalubula mu kampampa. Ilyo Afikile, abaYuda ba busumino balisekelele. Ukulubulwa ku citiipu ca lubembu ne mfwa kwali nakupalama!—Yohane 1:29.
4. Ni mu mano nshi Amafunde yabelele ‘kafundisha uutungulula kuli Kristu’?
4 Amafunde ya kwa Mose yali no kuba mitantikile ya pa kashita. Ilyo alelembela Abena Kristu banankwe, umutumwa Paulo alondolwele iyi mitantikile nga ‘kafundisha uutungulula kuli Kristu.’ (Abena Galatia 3:24) Kafundisha wa mu nshiku sha kale aleshindika abana ku sukulu no kubwela na bo. Tali kasambilisha nge fyo; aletungulula fye abana kuli kasambilisha. Mu mano yamo yene, Amafunde ya kwa Mose yabeleleko ku kutungulula abaYuda baletiina Lesa kuli Kristu. Yesu alaile ukuti ali no kuba na bakonshi bakwe “inshiku shonse ukufika na ku mpela ya bwikashi.” (Mateo 28:20) E ico, ilyo icilonganino ca Bwina Kristu capangilwe, ulya “kafundisha” e kuti Amafunde, tayakwete umulimo na kabili. (Abena Roma 10:4; Abena Galatia 3:25) Lelo, Abena Kristu abaYuda bamo tabaumfwikishe ilyo line ici cishinka cacindama. Icafuminemo ca kuti, batwalilile ukukonka imbali shimo isha Amafunde na pa numa ya kubuuka kwa kwa Yesu. Lelo, bambi balitelwike. Mu kucite fyo, batwimikila ica kumwenako cisuma lelo. Natumone ifyo batwimikila ica kumwenako.
Ukumfwikisha Kupya mu Mafundisho ya Bwina Kristu
5. Cinshi Petro aebelwe ukucita mu cimonwa, kabili mulandu nshi ici camupeseshe amano?
5 Mu 36 C.E., Petro, umutumwa wa Bwina Kristu amwene icimonwa ca kusungusha. Pali ilya nshita ishiwi lya ku muulu lyamwebele ukwipaya no kulya ifyuni ne nama ifishasangulwike ukulingana na Mafunde. Petro alipeshiwe amano! ‘Tatalile alya icakowela ne cishasanguluka.’ Lelo ili shiwi lyamwebele ati: “Ifyo Lesa asangulwile, witila fyalikowela.” (Imilimo 10:9-15) Ukucila ukukakatila ku Mafunde, Petro akutulwike icintu ashaishibe bwino. Ici camulengele ukwiluka icintu cawamisha mu bufwayo bwa kwa Lesa.
6, 7. Cinshi calengele Petro ukusondwelela ukuti nomba kuti ashimikila Abena fyalo, kabili finshi fimbi ifyo afwile asondwelele?
6 Ici e cacitike. Abaume batatu baile ku ng’anda Petro aleikala ukuyamweba ati aye na bo ku ng’anda ya muntu kapepa uwali Mwina fyalo ashasembululwa uwe shina lya Korneli. Petro aingishe aba baume mu ng’anda no kubatangata. Pa kumfwikisha umwalolele ici cimonwa, Petro aile na ba baume ubushiku bwakonkelepo ku ng’anda ya kwa Korneli. Kulya Petro ashimikishe ubunte pali Yesu Kristu. Pali ilya nshita Petro atile: “Cine cine ninkutuluka ukuti Lesa taba na kapaatulula, lelo mu luko lonse umuntu uumutiina no kubomba ubulungami alapokelelwa kuli wene.” Korneli no lupwa ne fibusa fyapalamisha batetekele Yesu, kabili “umupashi wa mushilo wawile pali bonse abaleumfwa icebo.” Pa kwiluka ukuti Yehova e ulengele ici ukucitika, Petro “abebele ukubatishiwa mwi shina lya kwa Yesu Kristu.”—Imilimo 10:17-48.
7 Cinshi calengele Petro ukusondwelela ukuti Abena fyalo abashalekonka Amafunde ya kwa Mose nomba kuti baba bakonshi ba kwa Yesu Kristu? Mucetekanya wa ku mupashi. Apo Lesa alilangile ukuti nasenamina Abena fyalo bashasembulwilwe, ukupongolwela umupashi wa mushilo pali bene, Petro amwene ukuti kuti basuminishiwa ukubatishiwa. Pa nshita imo ine, cimoneka kwati Petro akutulwike ukuti Lesa taleenekela Abena Kristu bali Bena fyalo ukukonka Amafunde ya kwa Mose nge calefwaikwa pa kubatishiwa. Nga ca kuti e ko mwali pali ilya nshita, bushe nga mwaliitemenwe ukwaluka mu fintu mushaumfwikishe bwino filya Petro acitile?
Bamo Batwalilile Ukukonka “Kafundisha”
8. Mimwene nshi pa lwa kusembululwa intu Abena Kristu bamo abaleikala mu Yerusalemu baletungilila iyo yapusene ku ya kwa Petro, kabili mulandu nshi?
8 Pa numa ya kufuma ku ng’anda ya kwa Korneli, Petro aile ku Yerusalemu. Imbila ya kuti Abena fyalo abashasembululwa “balipokelele icebo ca kwa Lesa” yalifikile ku cilonganino kulya, kabili abasambi bamo abaYuda tabatemenwe ili lyashi. (Imilimo 11:1-3) Ilyo basumine ukuti Abena fyalo kuti baba bakonshi ba kwa Yesu, “abena kusembululwa” bapampamine pa kuti aba bantu bashali ba mu luko lwa baYuda bafwile ukukonka Amafunde pa kuti bapusuke. Lubali lumbi, mu ncende umwafulile Abena fyalo, umo mwali Abena Kristu abaYuda abanono, ukusembululwa takwali cintu balekansaninapo. Iyi mimwene ibili yalitwalilile pa myaka 13. (1 Abena Korinti 1:10) Mwandi ubo bwali bwesho ku Bena Kristu ba kubalilapo—maka maka Abena fyalo abaleikala mu ncende sha baYuda!
9. Mulandu nshi cacindamine ukukalulula uyu mulandu wa kusembululwa?
9 Uyu mulandu wasukile wafika pa kalume mu 49 C.E. ilyo Abena Kristu ba ku Yerusalemu baile ku Antioke wa ku Suria, uko Paulo aleshimikila. Batendeke ukusambilisha ukuti Abena fyalo insangu bali no kusembululwa umwabela Amafunde. Kabili kwali ukukansana ukukalamba pali bene na pali Paulo na Barnaba! Nga ca kuti bafililwe ukukalulula uyu mulandu, Abena Kristu bamo, nampo baYuda nelyo Bena fyalo bali no kupunushiwa. E ico, bateyenye ukuti Paulo na bantu bambi abanono fye baye ku Yerusalemu no kwipusha ibumba litungulula ilya Bena Kristu ukukalulula uyu mulandu umuku wa limo.—Imilimo 15:1, 2, 24.
Pa Numa ya Kukansana—Kwaba Ukwikatana
10. Fishinka nshi fimo ifyo aba mwi bumba litungulula babebetele ilyo bashilapingula pa lwa fyo cali no kuba ku Bena fyalo?
10 Pa kukumana kwacitilwe, cimoneka kwati bamo batile kube ukusembululwa, ilyo bambi baleti tacifwile kube fyo. Lelo aba bantu tabakonkele ukukuntukilwa. Pa numa ya kukansana ukukalamba, abatumwa Petro na Paulo balondolwele ifishibilo Yehova acitile ku bashasembululwa. Balondolwele ukuti Lesa apongolwele umupashi wa mushilo pa Bena fyalo abashasembululwa. Na kuba, baipwishe abati, ‘Bushe icilonganino ca Bwina Kristu kuti cakaana abantu Lesa apokelele?’ Lyene umusambi Yakobo abelengele Ilembo ilyayafwile bonse ukwiluka ukufwaya kwa kwa Yehova muli yu mulandu.—Imilimo 15:4-17.
11. Cintu nshi bashakonkele mu kupingula pa lwa kusembululwa, kabili cinshi cilanga ukuti ipaalo lya kwa Yehova lyali pa fyo bapingwile?
11 Bonse nomba balelolela ibumba litungulula. Bushe ubupyani bwabo ubwa baYuda bwali no kulenga batile Abena fyalo bafwile ukusembululwa? Iyo. Aba baume ba busumino bapampamine pa kukonka Amalembo no butungulushi bwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. Pa numa ya kuumfwa ubushinino bonse ubwalekabilwa, ibumba litungulula lyonse capamo lyasuminishenye ukuti Abena Kristu bali Bena fyalo tabalekabila ukusembululwa no kukonka Amafunde ya kwa Mose. Ilyo aba bwananyina baumfwile ili lyashi, balisekelele, kabili ifilonganino fyatendeke “ukulundwako impendwa ubushiku no bushiku.” Balya Bena Kristu abanakile ubutungulushi bwaumfwika ubwa kwa Lesa bapeelwe icasuko cine cine ica mu Malembo. (Imilimo 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Na lyo line, icipusho cacindama cali tacilayasukwa.
Ni Shani Ulwa Bena Kristu AbaYuda?
12. Cipusho nshi cali tacilayasukwa?
12 Ibumba litungulula lyalangilile bwino ukuti Abena Kristu bali Bena fyalo tabalekabila ukusembululwa. Lelo ni shani ulwa Bena Kristu abaYuda? Ifyo ibumba litungulula lyapingwile tafyalandile pali ico cipusho.
13. Mulandu nshi cabelele icalubana ukumona ukuti ukukonka Amafunde ya kwa Mose kwalekabilwa pa kupusuka?
13 Abena Kristu abaYuda bamo ‘abapimpile Amafunde’ batwalilile ukusembulula abana babo no kukonka imbali shimo isha Amafunde. (Imilimo 21:20) Bambi balicilile na pa, bapampamine pa kuti Abena Kristu abaYuda balekabila ukukonka Amafunde nga bali no kupusuka. Muli ci, balilubile icine cine. Ku ca kumwenako, Umwina Kristu kuti apeela shani ilambo lya nama ku kulekelelwa kwa membu? Ilambo lya kwa Kristu lyafumishepo aya malambo. Nge funde lyatile abaYuda tabafwile ukulabishanya sana na Bena fyalo? Nga calikosele sana Abena Kristu bakabila bapimpa ukukonka ifyo fibindo no kubomba umulimo wa kusambilisha Abena fyalo fyonse ifyo Yesu abasambilishe. (Mateo 28:19, 20; Imilimo 1:8; 10:28) * Takwaba ubushinino ubulanga ukuti ili lyashi lyalilandilwepo pa kukumana kwe bumba litungulula. Na lyo line, icilonganino tacali ukwabula ubwafwilisho.
14. Butungulushi nshi pa lwa Mafunde bwali muli bakalata bapuutwamo aba kwa Paulo?
14 Ubutungulushi bwalishile, te muli kalata ukufuma kwi bumba litungulula, lelo muli bakalata bapuutwamo na bambi abalembelwe na batumwa. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo atumine ubukombe bwa maka ku baYuda na Bena fyalo abaleikala mu Roma. Muli iyi kalata abalembele, alondolwele ukuti umuYuda wine wine “ni uyo uuli umuYuda mu kati, no kusembululwa kwakwe ni kulya ukwa mutima ku mupashi.” (Abena Roma 2:28, 29) Muli kalata umo wine, Paulo abomfeshe icilangililo ku kulanga ukuti Abena Kristu tabalekonka Amafunde nomba. Atile umwanakashi te kuti opwe ku baume babili pa nshita imo ine. Lelo nga ca kuti umulume wakwe afwa, kuti aba ne nsambu ya kuupwa na kabili. Lyene Paulo alondolwele umwalolele ici cilangililo, ukulanga ukuti Abena Kristu basubwa te kuti balekonka Amafunde ya kwa Mose no kuba ku lubali lwa kwa Kristu pa nshita imo ine. Bali no kuba ‘abafwa ku Mafunde’ pa kuti bekatanishiwe na Kristu.—Abena Roma 7:1-5.
Bakokwele Ukuumfwa Icishinka
15, 16. Mulandu nshi Abena Kristu bamo abaYuda bafililwe ukuumfwila icishinka pa Mafunde, kabili ici cilanga cinshi pa lwa bucindami bwa kuba abalola lwa ku mupashi?
15 Ifyo Paulo apelulushenye na bo pa lwa Mafunde tafyali fyebo fya kutwishika. Na lyo line, cali shani pa kuti Abena Kristu abaYuda bamo bafilwe ukuumfwa icishinka? Umulandu umo wa kuti tabakwete mucetekanya wa ku mupashi. Ku ca kumwenako, balekeleshe ukulya ica kulya cakosa ica ku mupashi. (AbaHebere 5:11-14) Kabili tabalesangwa lyonse ku kulongana kwa Bwina Kristu. (AbaHebere 10:23-25) Umulandu umbi bamo bafililwe ukuumfwila icishinka wali ni fintu Amafunde yene yali. Aya Amafunde yashimpilwe pa fintu fyalemoneka, ifyo bengomfwa no kwikata, pamo nge tempele na bushimapepo. Calyangwike ku muntu uushakwete bumupashi ukupokelela Amafunde ukucila ukupokelela ifishinte fyashika ifya Bwina Kristu, ifyashimpilwe pa fintu ifishimoneka.—2 Abena Korinti 4:18.
16 Na lyo line umulandu umbi abaleitunga ukuba Abena Kristu balefwaisha ukukonkela Amafunde walondolwelwe kuli Paulo muli kalata wakwe ku bena Galatia. Alondolwele ukuti aba bantu balefwaya ukumonwa nga bacindikwa, nga baba mu mipepele umwaba abantu abengi. Ukucila ukumoneka nga Bena Kristu mu bwikashi, bali abaipekanya ukunashako amafunde ayali yonse pa kuti bepusana ku bekashi bambi. Bapoosele amano ku kusenaminwa ku bantu ukucila ukusenaminwa kuli Lesa.—Abena Galatia 6:12.
17. Ni lilali imimwene yalungika pa lwa kukonka Amafunde yaishilemoneka sana?
17 Abena Kristu ba mucetekanya basambilile ifyalembwa fyapuutwamo ifya kwa Paulo na bambi basondwelele ifyalungama pa lwa Mafunde. Lelo, ilyo umwaka wa 70 C.E., wafikile e lyo camoneke sana ku Bena Kristu bonse abaYuda ulwa fyo bafwile ukumona Amafunde lya kwa Mose. Ico cacitike ilyo Lesa alekele Yerusalemu, itempele lya uko, ne fyalembwa ifya bushimapepo bwa pe tempele ukonaulwa. Ici calengele ubwafya kuli bonse ukukonka imbali shonse isha Mafunde.
Ukubomfya ili Sambililo Lelo
18, 19. (a) Mibele nshi tulingile ukukwata kabili mibele nshi tulingile ukutalukako pa kuti tube na bumupashi busuma? (b) Ica kumwenako ca kwa Paulo citusambilisha finshi pa lwa kukonka ubutungulushi tupokelela kuli bamunyinefwe bashingamwa? (Moneni umukululo pe buula 24.)
18 Pa numa ya kubebeta ifi fintu fyacitike kale, napamo muleipusha ati: ‘Nga ca kuti e ko nali pali ilya nshita, bushe nga nayankwile shani ilyo ukufwaya kwa kwa Lesa kwaleya kulesokololwa? Bushe nga nakakatile ku fyo naishiba kale? Nelyo bushe nga nalitekenye ukufikila twaumfwikisha ifyo tushaumfwikishe bwino? Kabili ilyo twaumfwikisha iyo mimwene, bushe nga nalitungilile iyi mimwene no mutima onse?’
19 Kwena, te kuti twishibe bwino bwino ifyo twali no kwankula atubako ilya nshita. Lelo kuti twaipusha ati: ‘Bushe ukwankulako kwandi kuba shani ilyo ubulondoloshi mu kumfwikisha kwa Baibolo bwapeelwa? (Mateo 24:45) Nga twapeelwa ubutungulushi bwa mu Malembo, bushe ndesha ukukonka ubu butungulushi, ukukanakonka fye ifyebo fya aya mafunde lelo no kukonka ubufwayo bwa yako? (1 Abena Korinti 14:20) Bushe ndolela pali Yehova ilyo camoneka kwati ifipusho fyandi tafileasukwa?’ Calicindama ukubomfya bwino ica kulya ca ku mupashi ico twakwata lelo, pa kuti “twisensenunwa.” (AbaHebere 2:1) Ilyo Yehova apeela ubutungulushi ukubomfya Icebo cakwe, umupashi wakwe, no kuteyanya kwakwe ukwa pe sonde, natulekutikisha. Nga twacite fyo, Yehova akatupeela ubumi bwa muyayaya ubwa nsansa kabili ubwa kwikusha.
[Futunoti]
^ para. 13 Ilyo Petro atandele ku Antioke wa ku Suria, abishenye bwino na basumina bali Bena fyalo. Lelo, ilyo Abena Kristu abaYuda bafikile ukufuma ku Yerusalemu, Petro “afumineko no kuipaatulako, pa kutiina abasembululwa.” Kuti twaelenganya ifyo balya Bena fyalo insangu babipilwe ilyo umutumwa bacindike akeene ukulya na bo.—Abena Galatia 2:11-13.
Bushe Kuti Mwayasuka Shani?
• Ni mu mano nshi Amafunde ya kwa Mose yabelele ‘kafundisha uwaletungulula kuli Kristu’?
• Bushe kuti mwalondolola shani ubupusano mu nshila Petro na “bena kusembululwa” bayankwile ku kuteuluka mu kumfwikisha icine?
• Finshi mwasambilila pa lwa nshila Yehova asokolwelamo icine ilelo?
[Amepusho]
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 24]
Paulo Abomba no Bwesho mu Kuicefya
Pa numa ya kutunguluka mu bulendo bwa bumishonari, Paulo afikile ku Yerusalemu mu 56 C.E. Kulya kwali ubwesho. Imbila ya kuti alesambilisha ati Amafunde tayali na kulakonkwa yalifikile ku cilonganino. Abakalamba bali no mwenso wa kuti Abena Kristu bapya abaYuda kuti bapunushiwa ku kulandikisha kwa kwa Paulo pali ili lyashi lya Mafunde ne fyo pambi bengasondwelela ati Abena Kristu tabacindike imitantikile ya kwa Yehova. Mu cilonganino, mwali Abena Kristu abaYuda bane abalapile umulapo, napamo umulapo wa baNasiri. Bali no kuya kwi tempele ku kupwishishisha fimbi ifyalefwaikwa kuli uyu mulapo.
Abakalamba baipwishe Paulo ukuya na ba baume bane kwi tempele no kubasakamana mu fya ndalama. Paulo alilembele bakalata napamo babili abapuutwamo umo alandile ukuti tacalekabilwa ukukonka Amafunde pa kupusuka. Lelo, alangulukileko bakampingu wa bambi. Ku numa alembele ati: “Ku bena mafunde naishileba ngo mwina mafunde, ukuti nonke abena mafunde.” (1 Abena Korinti 9:20-23) Ilyo talenashako ifishinte fyacindama ifya mu Malembo ifyasanshiwemo, Paulo ayumfwile ifyo kuti apokelela iyo mitubululo ya bakalamba. (Imilimo 21:15-26) Tacali icalubana ukucite co. Ukulapa kwali kwa mu malembo, kabili itempele lyalebomfiwa ku kupepa kwasanguluka, te ku kupepo tulubi iyo. E ico ku kukanafwaya ukupunwisha abantu, Paulo acitile ifyo aebelwe. (1 Abena Korinti 8:13) Ukwabula no kutwishika ici cakabile ukuicefya ukukalamba kuli Paulo, ici cilenga twacilanapo ukumucindika.
[Icikope pe bula 22, 23]
Pa myaka iingi, Abena Kristu batwalilile ukuba ne mimwene yapusana pa Mafunde ya kwa Mose