Esheni Ukumona Bambi Ifyo Yehova Abamona
Esheni Ukumona Bambi Ifyo Yehova Abamona
“Yehova tamona ifyo umuntunse amona.”—1 SAMWELE 16:7.
1, 2. Bushe ifyo Yehova alemona Eliabu fyapusene shani ne fyo Samwele alemumona, kabili cinshi twingasambilila kuli ci?
MU MYAKA ya ba 1000 B.C.E., Yehova atumine kasesema Samwele mu mulimo wa mu bumfisolo. Aebele uyu kasesema ukuya ku ng’anda ya muntu waleitwa ati Yese no kusuba umwana umo uwa kwa Yese ku kwisaba imfumu ya Israele. Ilyo Samwele amwene Eliabu, ibeli lya kwa Yese, alishininkishe ukuti asangile untu Lesa asalile. Lelo Yehova atile: “Wilolesha kumoneka kwakwe, nangu butali bwa ciimo cakwe; pantu nimukaana, pantu Yehova tamona ifyo umuntunse amona; pantu umuntunse amona pa menso, lelo Yehova amona mu mutima.” (1 Samwele 16:6, 7) Samwele afililwe ukumona Eliabu ifyo Yehova alemumona. *
2 Ifyo cayanguka ku bantunse ukutena mu fyo bamona bambi! Ku lubali lumo, kuti twabepwa ku bantu abamoneka bwino ku nse lelo abashaba na mibele isuma. Kabili kuti twaba abakaluka kabili abashiteluka mu fyo tumona abantu abafumaluka abakwata imibele itukalifya.
3, 4. (a) Nga ca kuti kwaba ubwafya pa Bena Kristu babili, cinshi umo umo afwile ukupampamina ukucita? (b) Fipusho nshi tulingile ukuipusha nga twapusana no wasumina munensu?
3 Kuti kwaba amafya nga twalasuswa ukupingula bambi—pamo na balya twaishiba pa myaka iingi. Napamo mwalipusana sana no Mwina Kristu uo inshita imo ali munenu sana. Bushe kuti mwatemwa ukubwesha bucibusa na wene? Cinshi cikamwafwa ukucite ci?
4 Mulandu nshi mushingabebetela uyu munyina pa nshita ntali nelyo nkashi wa Bwina Kristu mu nshila isuma? Kabili citeni ci pa kubebeta amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Takuli uwingesa kuli ine kano Tata uwantumine, amukula.” (Yohane 6:44) Lyene iipusheni amuti: ‘Mulandu nshi Yehova akulile uyu muntu ku Mwana Wakwe? Mibele nshi isuma uyu muntu akwata? Bushe nalisuula iyi mibele? Mulandu nshi twabelele ifibusa? Cinshi campalamike kuli uyu muntu?’ Pa kubala, kuti camukosela ukutontonkanya pa mibele yakwe iisuma, maka maka nga ca kuti ifyo uyu muntu acitile fyalimulungulusha pa nshita ntali. Lelo ukutontonkanya pa fya musango yu kulakabilwa ku kubwesha bucibusa nankwe. Ku kulangilila ifyo ici cingacitwa, natumone imibele isuma mu baume babili abo inshita shimo abantu bamona fye ifilubo muli bene. Aba baume ni kasesema Yona no mutumwa Petro.
Ukubebeta Yona mu Bufumacumi
5. Mulimo nshi Yona apeelwe, kabili ayankwileko shani?
5 Yona ali ni kasesema mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele mu nshiku sha Mfumu Yeroboamu wa Cibili, mwana Yehoashi. (2 Ishamfumu 14:23-25) Bushiku bumo, Yehova aebele Yona ukufuma mu Israele no kuya ku Ninebe, umusumba wa bulashi uwa Buteko bwa bena Ashuri. Mulimo nshi atuminwe? Ku kuyasoka abekashi ba uko ukuti umusumba wabo uukalamba wali no konaulwa. (Yona 1:1, 2) Ukucila ukukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa, Yona alifyukile! Aninine ingalaba yaleya ku Tarshishi, ukutali na Ninebe.—Yona 1:3.
6. Mulandu nshi Yehova asalile Yona ukuya ku Ninebe?
6 Cinshi mutontonkanya nga mwatontonkanya pali Yona? Bushe mumumona nga kasesema uushakwete cumfwila? Ukubebeta Yona patali patali kuti kwalenga umo ukusondwelele fyo. Lelo bushe Lesa asontele Yona ukuba kasesema pa mulandu wa kukanaba ne cumfwila? Napacepa! Yona afwile alikwete imibele imo iisuma. Natumone ifyo abombele bukasesema.
7. Ilyo Yona abombele Yehova mu Israele ifintu fyali shani, kabili ukwishibe ci kwakuma shani ifyo mumumona?
7 Na kuba Yona alibombele mu busumino mu Israele, mu ncende umo abantu bashalepokelela ubukombe. Kasesema Amose, uwaliko nalimo pa nshita imo ine na Yona, alondolwele abena Israele ba muli shilya nshiku nga batemenwe ifyuma no kwangala. * Ifintu ifyabipa fyalecitika muli cilya calo, lelo abena Israele tababikileko mano kuli ifi fintu. (Amose 3:13-15; 4:4; 6:4-6) Lelo, ubwaila no bwaca Yona abombele mu busumino umulimo wakwe uwa kubashimikila. Nga ca kuti ni mwe bakabila ba mbila nsuma, mwalishiba ifyo cayafya ukulanda na bantu abamona ukuti balikushiwa kabili abashayangwako. E ico, ilyo tulesumina ukuti Yona alikwete ubunake, tuleibukisha imibele yakwe iya busumino no kushipikisha ilyo aleshimikila balya bena Israele bashakwete ubusumino.
8. Mafya nshi kasesema umwina Israele mu Ninebe engakwata?
8 Umulimo wa kuya ku Ninebe wasanshishemo icintu cacililepo ukwafya. Pa kufika kuli ulya musumba, Yona aendele pa makasa bakilomita nalimo 800—ulwendo lwayafya ulwali no kusenda nalimo umweshi. Ilyo afika, uyu kasesema ali no kushimikila abena Ashuri, abaishibikilwe ku bunkalwe bwabo. Mu bulwi bwabo mwali no kulungulusha abantu icabipisha. Baleitakisha na pa buluku bwabo. Te ca kupapa ukuti Ninebe aleitwa ati “umusumba wa milopa”!—Nahumu 3:1, 7.
9. Lintu inkuuka yabipisha yapene ipaye bakensha wa ngalaba, mibele nshi Yona alangile?
9 Yona alishimunwike ukuumfwila icipope ca kwa Yehova, aninine ingalaba yamutwele ukutali na kuntu atuminwe. Na lyo line, Yehova talekele ukucetekela kasesema wakwe kabili tateyenye ukuti umbi amupyane. Lelo, Yehova alengele Yona ukukutuluka. Lesa aletele inkuuka yabipisha pali bemba. Ingalaba Yona alimo yalesensenunwa ku mabimbi. Abantu ba kaele bali no kuloba, pa mulandu fye wa kwa Yona! (Yona 1:4) Yona ali no kucita cinshi pali ci? Pa kukanafwaya ukuti abaleensha ingalaba befwa pa mulandu wakwe, Yona abebele ati: “Nsendeni no kumfwinta muli bemba, e lyo bemba alemutalalila.” (Yona 1:12) Ilyo abaleensha ingalaba basukile bapoosa Yona muli bemba, takwete mulandu wa kutontonkanishisha ukuti Yehova alamupususha. (Yona 1:15) Lelo, Yona ali uwaipekanya ukufwa pa kuti aba bakensha wa ngalaba befwilamo. Bushe tatulemona pano ukuti alangile imibele ya kushipa, ukuicefya, no kutemwa?
10. Cinshi cacitike ilyo Yehova abweseshe Yona umulimo amupeele?
10 Kuli pele pele, Yehova apuswishe Yona. Bushe ifyo Yona acitile fyalengele ukuti efikapo ukubombela Lesa na kabili pamo ngo mwiminishi wakwe? Iyo, ku luse kabili ku kutemwa Yehova atumine kabili uyu kasesema ku kushimikila abena Ninebe. Ilyo Yona afikile ku Ninebe, alishipile ukweba abekashi ba muli uyu musumba ukuti ububi bwabo ubwabipisha bwalifikile kuli Lesa no kuti umusumba wabo wali no konaulwa mu nshiku 40 ishasheleko. (Yona 1:2; 3:4) Ilyo baumfwile ubukombe bwa kwa Yona ubwa kukanapita mu mbali, abena Ninebe balilapile, no musumba wabo tawaonawilwe.
11. Cinshi cilanga ukuti Yona asambilile isambililo lyacindama?
11 Yona ali talaumfwikisha. Lelo, Yehova mu kutekanya ayafwilishe Yona pa kubomfya icilangililo ca ku musambilisha ukuti Tamona fye ku nse. Abebeta no mutima. (Yona 4:5-11) Icishinka ca kuti Yona alisambilile isambililo lyacindama cilangililwa na bucine bwa lyashi ilyo umwine alembele. Ukuitemenwa ukulemba ifilubo fyakwe no kusanshamo ne fyebo fimbi ifya kulenga insoni bushinino na bumbi ubwa kuicefya kwakwe. Cikabila ukushipa pa kusumina icilubo!
12. (a) Twaishiba shani ukuti Yesu amona abantu filya Yehova abamona? (b) Mimwene nshi tulekoseleshiwa ukukwata ku bantu tushimikila imbila nsuma? (Moneni akabokoshi pe buula 18.)
12 Na pa numa ya myaka iingi nga nshi, Yesu Kristu alandile ifisuma pali cimo icacitikile Yona. Atile: “Filya fine Yona ali mu nda ya cisabi inshiku shitatu akasuba no bushiku, e fyo no Mwana wa muntu akaba mu nda ye sonde inshiku shitatu akasuba no bushiku.” (Mateo 12:40) Ilyo Yona akabuushiwa, akeshiba ukuti Yesu alingenye inshita Yakwe ku nshishi kuli iyi nshita uyu kasesema ali mu cisabi. Bushe tatusekelela ukubombela Lesa uushikaana ababomfi bakwe ilyo bapanga ifilubo? Kemba wa malumbo alembele ati: “Ifyo shibo acite nkumbu ku bana bakwe, e fyo Yehova acite nkumbu ku bamutiina; pantu wene aliishibe mibumbilwe yesu, aibukisho kuti tuli lukungu.” (Amalumbo 103:13, 14) Cine cine, ulu “lukungu”—ukusanshako abantu bashapwililika ilelo—kuti lwapwishishisha ifingi ku bwafwilisho bwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa!
Ukumonamo Ifisuma Muli Petro
13. Mibele nshi iya kwa Petro twingatontonkanyapo, lelo mulandu nshi Yesu amusalile ukuba umutumwa?
13 Nomba natubebete mu kwipifya ica kumwenako ca mutumwa Petro. Nga ca kuti bamwipwishe ukulondolola Petro, bushe kuti mwatontonkanya pa mibele ya kususwa, no kuituumika? Inshita shimo Petro alelanga iyi mibele. Lelo, bushe Yesu nga alisalile Petro ukuba pa batumwa bakwe 12 nga ca kuti Petro ali uwasuswa, nelyo uwaituumika? (Luka 6:12-14) Nakalya! Yesu alisuulileko kuli ifi filubo no kumona imibele isuma iya kwa Petro.
14. (a) Cinshi cingalondolola icingamoneka ngo lulandila lwa kwa Petro? (b) Mulandu nshi tulingile ukutashisha ukuti Petro aleipusha sana ifipusho?
14 Inshita shimo Petro alelandilako abatumwa bambi. Bamo kuti bamone ci nge cingalanga ukuti tali uwafuuka. Bushe e fyo cali? Abantu bamo batubulula ukuti napamo Petro e wali umukalamba pa batumwa bambi—napamo ali mukalamba na pali Yesu wine. Nga ca kuti ico ca cine, kuti catwafwa ukulondolola umulandu ilingi Petro alebalilapo ukulanda. (Mateo 16:22) Lelo, kuli na cimbi twingabebeta. Petro ali muntu wa bumupashi. Ukufwaisha ukwishiba kwamulengele ukwipusha ifipusho. Ici calitunonsha. Yesu alandile ifyebo ifingi ifyacindama ilyo aleasuka ifipusho fya kwa Petro, kabili ifi fyebo fyalilembwa mu Baibolo. Ku ca kumwenako, Yesu aleasuka icipusho ca kwa Petro ilyo alandile pali “kangalila wa cishinka.” (Luka 12:41-44) Kabili tontonkanyeni pa cipusho ca kwa Petro ica kuti: “Twalisha fyonse no kumukonka; finshi kanshi ifwe tukakwata?” Ici calengele Yesu ukulaya ubulayo bwa kukoselesha ubwa kuti: “Onse uwasha amayanda nelyo bamunyina nelyo inkashi nelyo wishi nelyo nyina nelyo abana nelyo amabala pa mulandu we shina lyandi, akapokelela ifya miku iingi nga nshi kabili akapyana ubumi bwa muyayaya.”—Mateo 15:15; 18:21, 22; 19:27-29.
15. Mulandu nshi twingasosela ukuti cine cine Petro ali na bucishinka?
15 Petro alikwete imibele imbi iisuma—ali uwa bucishinka. Ilyo abasambi abengi balekele ukukonka Yesu pa mulandu wa kuti bafililwe ukumfwikisha icisambilisho cakwe cimo, ni Petro e walandileko abatumwa 12 no kutila: “Mwe Shikulu, ni kuli nani twingaya? Ni mwe muli ne fyebo fya bumi bwa muyayaya.” (Yohane 6:66-68) Ifyo ayo mashiwi yafwile yasansamwishe Yesu! Kabili ilyo ibumba lya bantu baishile mu kwikata Shikulu, abatumwa bakwe abengi balibutwike. Lelo, Petro akonkele lilye bumba akatalamukila no kwingila mu lubansa lwa kwa shimapepo mukalamba. Ukushipa e kwamulengele ukuya mulya, te bukuuwe iyo. Ilyo Yesu balemulubulwisha, Petro ailundile kwi bumba lya baYuda baleonta umulilo. Umusha umo uwa kwa shimapepo mukalamba alimwishibe no kumweba ukuti ali na Yesu. Ca cine, Petro akeene Shikulu wakwe, lelo twilaba ukuti ni bucishinka no kwangwa kuli Yesu e fyalengele Petro ukuba mu bwafya, imibele abatumwa abengi bashalefwaya ukusangwamo.—Yohane 18:15-27.
16. Mulandu nshi twabebetela imibele isuma iya kwa Yona na Petro?
16 Imibele isuma iya kwa Petro yacila nga nshi ifilubo acitile. E fyo caba na kuli Yona. Ifi fine twamonamo ubusuma muli Yona na Petro ukucila napamo ifyo tubamona lyonse, mu nshila imo ine tufwile ukuisambilisha ukumona ifisuma muli bamunyinefwe ba ku mupashi na bankashi abo twaba na bo. Ukucite ci kukalenga tulebomba bwino na bene. Mulandu nshi ici cilekabilwa?
Ukukonka ili Sambililo Lelo
17, 18. (a) Mulandu nshi kwingabela ukupusana pa Bena Kristu? (b) Kufunda nshi ukwa mu Baibolo kwingatwafwa ukuwikishanya na basumina banensu?
17 Abaume, abanakashi, na bana aba mikalile yalekanalekana pamo na masambililo ne fikulilo fya mushobo bonse balebombela Yehova abaikatana lelo. (Ukusokolola 7:9, 10) Mwandi tulamona imibele yalekanalekana mu cilonganino ca Bwina Kristu! Apo tulebombela Lesa mu kupalamisha, inshita shimo tukalapusana.—Abena Roma 12:10; Abena Filipi 2:3.
18 Nangu line tulamona ifilubo fya bamunyinefwe, ifi te fyo tupoosako amano. Tutukuta ukupashanya Yehova, untu kemba wa malumbo aimbiile ati: “Amampuulu nga mwayamwensekesha, mwe Yehova, mwe Shikulu, ni ani uwingeminina?” (Amalumbo 130:3) Ukucila ukulapoosa amano ku mibele ingatupaatukanya, ‘tukonkelela ifya mutende ne fya kukuulana.’ (Abena Roma 14:19) Twesha ukumona abantu filya Yehova abamona, ukusuula ku filubo fyabo no kupoosa amano ku mibele yabo iisuma. Ilyo twacite ci, citwafwa ‘ukutwalilila ukushipikishanya.’—Abena Kolose 3:13.
19. Tantawileni ifintu fimo Umwina Kristu engacita ku kuwikishanya ilyo kwaba ukupusana ukukalamba.
19 Ni shani nga ca kuti kwaba ukupusana ukuletwalilila ukutukalifya ku mutima. (Amalumbo 4:4) Bushe ici calimucitikilapo no wasumina munenu? Mulandu nshi mushingesesha ukuwikishanya? (Ukutendeka 32:13-15) Ica ntanshi, pepeni kuli Yehova ukulomba ubutungulushi bwakwe. Lyene ilyo muletontonkanya pa mibele isuma iya uyu muntu, lanshanyeni nankwe “mu bufuuke bwa mano.” (Yakobo 3:13) Mwebeni ukuti mulefwaya muwikishanye. Ibukisheni ukufunda kwapuutwamo ukwa kuti: ‘Beni abayanguka ukuumfwa, abakokola ukulanda, abakokola ukukalipa.’ (Yakobo 1:19) Ukufunda kwa ‘kukokola ukukalipa’ kulanga ukuti umuntu umbi nalimo kuti acita nelyo ukulanda icintu icamukalifya. Nga ca kuti ico cacitika, lombeni Yehova ukumwafwa ukuilama. (Abena Galatia 5:22, 23) Lekeni munyinenwe alande icili ku mukoshi, kabili kutikeni. Mwimucilima ilyo alelanda, nangu ca kuti tamulesuminisha fyonse alelanda. Napamo imimwene yakwe nailubana, lelo umwine e fyo alemona ifintu. Esheni ukumona ubwafya ifyo alebumona. Ico pambi kuti casanshamo ukuimona ukulingana ne fyo munyinenwe alemona ubwafya.—Amapinda 18:17.
20. Lintu mulewikishanya, mulandu nshi cacindamina ukukutikisha ilyo umuntu umbi alelanda ilyo tamulayasuka?
20 Nga ca kuti nomba ni nshita ya kuti na imwe mulandepo, landeni ifya kusenamina. (Abena Kolose 4:6) Ebeni munyinenwe ifyo mwatemwa pali wene. Lombeni ubwelelo pa cili conse mwacicita icacilenga ukupusana. Nga ca kuti ukubombesha kwenu ukwa mu kuicefya kwalenga mwawikishanya, tasheni Yehova. Nga ca kuti mwafilwa ukuwikishanya, mulelomba ubutungulushi bwa kwa Yehova ilyo mulefwayafwaya inshila shimbi isha kupangilamo umutende.—Abena Roma 12:18.
21. Uku kulanshanya kwamwafwa shani ukumona bambi filya Yehova abamona?
21 Yehova alitemwa ababomfi bakwe bonse. Alatemwa ukubomfya ifwe bonse mu mulimo wakwe te mulandu ne filubo fyesu. Ilyo tulesambilila ifingi pa fyo amona bambi, tukatemenwako bamunyinefwe na bankashi. Nga ca kuti natuleka ukutemwa Umwina Kristu munensu, kuti twabukulula uko kutemwa. Mwandi tukapaalwa nga twapampamina pa kumona bwino bambi—ee, ukubamona filya Yehova abamona!
[Amafutunoti]
^ para. 1 Ku ntanshi calishilemoneka ukuti Eliabu uwali uwayemba icata takwete imibele imfumu yafikapo iya kwa Israele ifwile ukukwata. Ilyo Galyati umuPelishiti walunduka asonsombele abena Israele ukuti balwe, Eliabu na baume bambi aba mu Israele, balitiinine.—1 Samwele 17:11, 28-30.
^ para. 7 Pa mulandu wa kucimfya kukalamba no kubwesha incende sha kale kabili ne mituulo iyo Yeroboamu afwile alepoka pa mulandu wa uku kucimfya, Yeroboamu wa cibili cimoneka kwati alisangwilileko sana ku kufusha ifyuma fya bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso.—2 Samwele 8:6; 2 Ishamfumu 14:23-28; 2 Imilandu 8:3, 4; Amose 6:2.
Bushe Kuti Mwayasuka Shani?
• Bushe Yehova amona shani ifilubo fya babomfi bakwe aba busumino?
• Mibele nshi iisuma iya kwa Yona na Petro mwingalandapo?
• Mwalapampamina ukumona shani bamunyinenwe aba Bwina Kristu?
[Amepusho]
[Akabokoshi pe bula 18]
Tontonkanyeni pa fyo Lesa Amona Bambi
Ilyo muleetetula pa lyashi lya mu Baibolo ilya kwa Yona, bushe mwamona umulandu tulekabila ukubela ne mimwene ipya ku bantu tushimikila imbila nsuma lyonse? Nga fintu cali ku bena Israele, kuti bamoneka ukuba abaikushiwa nelyo abashayangwako, nelyo kuti bakaana ubukombe bwa kwa Lesa. Nangu cibe fyo, bushe Yehova Lesa abamona shani? Na bantu bamo abalumbuka muli buno bwikashi napamo bushiku bumo bakapilibukila kuli Yehova, filya fine imfumu ya Ninebe yalapile pa mulandu wa kushimikila kwa kwa Yona.—Yona 3:6, 7.
[Icikope pe bula 15]
Bushe mumona bambi filya Yehova abamona?
[Icikope pe bula 16, 17]
Yesu alandile ifisuma pa cacitikile Yona