‘Imilomo ya Cine Ikapampamikwa pe’

FILYA umulilo unono wingabilimya no konaula umutengo onse, e fyo lwingonaula ubumi bonse ubwa muntu. Kuti lwabamo sumu, lelo na kabili kuti lwaba “muti wa mweo.” (Amapinda 15:4) Imfwa no mweo fyaba ku maka ya luko. (Amapinda 18:21) Aya e maka yakwata ici cilundwa cinono, ululimi lwesu, ulwingakantaika umubili onse. (Yakobo 3:5-9) Ca mano kuli ifwe ukulama ululimi lwesu.

Mu ciputulwa ca bubili ice buuku lya Baibolo ilya Amapinda, Imfumu Solomone iya Israele wa ku kale yatufunda ukufunda kwacindama ukwingatwafwa ukulama imilandile yesu. Ukupitila mu mapinda ayepi lelo ayasuma, imfumu ya mano yalanga ukuti amashiwi tulanda yalakuma abantu kabili yalasokolola ifingi pa fyo uulelanda aba. Ukufunda kwa kwa Solomone ukwapuutwamo kwalicindama kuli onse uulefwaya ‘ukulinda pa mwinshi wa milomo yakwe.’—Amalu. 141:3.

‘Ubupulumushi Ububika mu Citeyo’

Solomone atila: “Ku bupulumushi bwa milomo umubi aikatwa mu citeyo; lelo umulungami afuma mu kumanama.” (Amapinda 12:13) Ukubepa bupulumushi bwa milomo ubusanguka iciteyo cileta imfwa ku ba bufi. (Ukusokolola 21:8) Ubucenjeshi kuti bwamoneka nge nshila yayanguka iya kufyuka ukukandwa nelyo ukutaluka fimo ifyabipa. Lelo, bushe ubufi bumo ilingi tabulenga umo ukubepa na fimbi? Nga filya fine umuntu uutendeka ukuteya ifyangalo fya cela mushuke ne ndalama shinono asongwa ukushitikapo ishingi nga alefwaya ukubwesha isho alofeshe, uwa bufi mu kwangufyanya aloobelwa muli ubu bubifi.

Ubupulumushi bwa milomo na kabili bulabika mu citeyo ni mu kuti uubepa bambi kuti asuka aibepa no mwine. Ku ca kumwenako, kuti cayanguka ku wa bufi ukulaimona kwati alishiba ifingi no kuti alicenjela, ilyo aishiba fye utunono. E co, atendeka ukubepa fye umo shacela. Cine cine, “aitasha mu menso yakwe umwine, ati amampuulu yakwe tayakasangwe no kupatwa.” (Amalumbo 36:2) Mwandini ukubepa kuba citeyo icine cine! Lelo, umulungami te kuti ailetele ubo bwafya. Nangu line acula takafwaye ukubepa.

‘Ifisabo Umufuma Ukwikuta’

Umutumwa Paulo atusokele ati: “Mwilufiwa: Lesa tasentekwa. Pantu ico umuntu abyala, e co akalobolola.” (Abena Galatia 6:7) Ici cishinte kwena cilosha ku milandile yesu ne  micitile. Solomone atile: “Ku fisabo fya mu kanwa ka muntu kufumo kwikuta ukuyene, ne micitile ya minwe ya muntu ibwelela kuli wene.”—Amapinda 12:14.

Akanwa “kalanda amano” kafumya ifisabo ifilenga ukwikuta. (Amalumbo 37:30) Pa kuba na mano umo afwile ukwishiba ifintu, kabili takwaba umuntunse uwaishiba fyonse. Bonse tufwile ukukutika ku kufunda kusuma no kuumfwila kwene. Imfumu ya Israele yatila: “Imibele ya muwelewele yalitambalala mu menso yakwe umwine; lelo uwa mano omfwa ku mano ayapandwa.”—Amapinda 12:15.

Yehova alatufunda ukufunda kusuma ukupitila mu Cebo cakwe na mu kuteyanya kwakwe, ukubomfya impapulo shapekanishiwa no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45; 2 Timote 3:16) Fintu cingaba bupumbu ukukaana ukufunda kusuma no kupampamina fye pa fyo tulefwaya! Tufwile ‘ukuba abayanguka ukuumfwa,’ ilyo Yehova, “Uusambilisha abantu,” aletufunda ukupitila mu nshila yakwe iya kufundilamo.—Yakobo 1:19; Amalumbo 94:10.

Bushe aba mano na bapumbu bacita shani nga babasaalula nelyo balengululwa apabula ifishinka? Solomone ayasuka ati: “Umuwelewele ukufiitwa kwakwe kwishibwa apo pene; lelo uwacenjela afimbapo pa kucendwa.”—Amapinda 12:16.

Ilyo umupumbu bamusaalula, abubuka mu bukali—“apo pene.” Lelo, uwashilimuka alapepela umupashi wa kwa Lesa pa kuti ailame. Aletetula pa kufunda kwa Cebo ca kwa Lesa no kubekelwa mu kwetetula pa mashiwi ya kwa Yesu ayatila: “Onse uwakutoba ulupi pe saya lya ku kulyo, umupilibwile ne libiye.” (Mateo 5:39) Apo tafwaya ‘kubwesesho muntu nangu umo ububi pa bubi,’ uwashilimuka alatalusha imilomo yakwe ku kulanda ifishikwete amano. (Abena Roma 12:17) E cimo cine na ifwe, nga twafimba pa kucendwa kwesu, tatwakemye fikansa.

‘Ululimi Uluposha’

Ubupulumushi bwa milomo kuti bwafulunganya umulandu pa bupingushi. Imfumu ya Israele yatila: “Untu alande cishinka ashimiko bulungami; lelo inte ya bufi ishimiko kufutika.” (Amapinda 12:17) Inte ya cishinka isosa icishinka pantu ubunte bwa iko bwalishintililwapo kabili bwalicetekelwa. Amashiwi yakwe yalalenga paba ubulungi. Lelo, imboni ya bufi ilande fya kufutika kabili itungilila ulufyengo.

Solomone atwalilila ati: “Kuli akapuuka ka kusosa ngo kulasaula kwa lupanga; lelo ululimi lwa ba mano lulaposha.” (Amapinda 12:18) Ifyebo kuti fyalasa ngo lupanga, ukonaula bucibusa no kuleta ubwafya. Nelyo kuti fyaba ifisuma, ifibakilila bucibusa. Kabili, bushe ukushobaula, ukupaata,  ukulengulula cila nshita, no kutukana tafiba kulasa ukukalifya sana? Fintu cawama ukulungika ifilubo fyonse pali ifi ifyo twingapanga ku mashiwi yaposha pa kulomba ubwelelo ukufuma ku mutima!

Mu nshita sha mafya isho twikalamo, te kuti tupape ukuti abengi ‘baliputuke misana’ kabili ‘balifunshike mitima.’ (Amalumbo 34:18) Nga ‘twakosha abatompoke mitima’ no ‘kukoselesha abanaka,’ bushe ninshi tatulebomfya amaka ya kuundapa aya mashiwi? (1 Abena Tesalonika 5:14) Ca cine, amashiwi ya cikuuku kuti yakoselesha abapungwe abaleshomboka no kusonga kwabipa. Ukubomfya bwino ululimi kuti kwalenga abakoloci ukuyumfwa ukuti tulabafwaya kabili twalibatemwa. Amashiwi ya mutembo kuti yalenga abalwele ukusansamuka ubo bushiku. Nangu fye kwebaula, kuti cayangukapo ukukupokelela nga ca kuti kwacitwa ‘no mutima wanakilila.’ (Abena Galatia 6:1) Kabili fintu ululimi lwa muntu uwebako abakutika imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa luposha!

‘Imilomo Iikapampamikwa Pe’

Pa kubomfya ishiwi “imilomo” nga fintu engabomfya “ululimi,” Solomone atila: “Imilomo ya cine yapampamikwa pe; lelo ululimi lwa bufi lwa kashita ka buyefya.” (Amapinda 12:19) Insoso ya kuti “imilomo ya cine” ilosha ku muntu umo kabili ilanda pa fingi ukucila pa kulanda fye icishinka. Ulupapulo lumo lwatile “ilosha ku mibele pamo nga ukukokola, ukwikalilila no kucetekelwa.” “Imilandile iyabamo ifi ikapampamikwa . . . pe pantu ikaba iyacetekelwa, iyapusana no lulimi ulubepa . . . ulwingafutika pa nshita imo lelo ulushingacimfya nga lwaeshiwa.”

Imfumu ya mano yatila: “Ukufutika kwaba mu mitima ya belenganyo bubi; lelo ku bapanda amano aba mutende kwabo kusekelela. Asosa no kuti: “Ubucushi tabwakaponene mulungami nangu panono, lelo ababifi baisulamo ishamo.”—Amapinda 12:20, 21.

Abapanga ukucita ububifi kuti bailetela fye ukukalipwa no kucula. Lelo, abapanga umutende  bakanonka insansa shifuma mu kucita ifyalungama. Balakwata ne nsansa sha kumona ifya kufumamo fisuma. Ne cacindamisha, balaipakisha ububile bwa kwa Lesa, pantu “ya muselu kuli Yehova imilomo iibepo bufi, lelo abacite cishinka balamutemuna.”—Amapinda 12:22.

‘Imilandile Ifimba pa Kwishiba’

Ukulondolola ifyo uubomfya bwino amashiwi apusana no ushicite fyo, imfumu ya Israele yatila: “Umuntu uwacenjela afimba pa kwishiba kwakwe, lelo umutima wa bawelewele ubilisho bupumbu.”—Amapinda 12:23.

Uwacenjela, nelyo uwashilimuka aleshiba ilyo afwile ukulanda na lintu ashilingile kulanda. Afimba pa kwishiba ukupitila mu kukanaitakisha pa fyo aishiba. Ici tacilolele mu kuti lyonse alafisa ifyo aishiba. Lelo, aba no mucetekanya mu kulangisha ifyo aishiba. Umupumbu apusanako, ena alangufyanya ukulanda no kulenga ubupumbu bwakwe ukwishibikwa. Kanshi, lekeni amashiwi yesu yabe ayanono no lulimi lwesu lutaluke ku mataki.

Solomone alanda pa cishinka icikalamba ilyo atwalilila ukulanga ifyo uwacincila apusana no munang’ani. Atila: “Ukuboko kwa bacincila kukateka, lelo uwa bulamu akaba ku mulaasa.” (Amapinda 12:24) Ukubombesha kuti kwalenga umo ukulunduluka no kukwata indalama, ubunang’ani bwena butwala ku kubombe ncito ya libe e lyo no busha. Uwasoma umo atile: “mu kupita kwa nshita, umunang’ani aba umusha wa wacincila.”

‘Icebo Cilengo Kusamwa.’

Imfumu Solomone yalanda pa milandile na kabili ilyo yabebeta ifyo abantunse baba. Yatila: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika; lelo icebo cisuma ciulengo kusamwa.”—Amapinda 12:25.

Amasakamika yengaleta ubulanda ku mutima yengi. Icikabilwa pa kucefyako amasakamika no kulenga umutima ukusamwa, cebo cisuma ica kukoselesha ukufuma ku muntu uulangulukilako. Lelo, bushe bambi bakeshiba shani ifyo amasakamika ya mutima wesu yakulile nga tatupongolwele ifya ku mutima no kufilandapo? Ca cine, nga ca kuti twaba na masakamika nelyo twapopomenwa, tufwile ukwebako umuntu uulangulukilako uwingatwafwa. Na kabili ukulanda ifyo tuleyumfwa kulacefyako ukufiitwa ku mutima. E ico, caliwama ukwebako umwina mwenu, umufyashi, nelyo cibusa wenu uwa cikuuku kabili uwa bumupashi.

Mashiwi nshi aya cisansamushi ayengawama ukucila yalya tusanga muli Baibolo? E ico, tufwile ukupalama kuli Lesa pa kwetetula pa Cebo cakwe icapuutwamo. Uko kwetetula kuti kwalenga umutima wa malangulushi ukusamwa no kubutusha amenso ya bulanda. Kemba wa malumbo asuminishe ci ilyo atile: “Amalango ya kwa Yehova yafikapo, yabweseshamo umweo; ukushimika kwa kwa Yehova kwa cishinka, kulengo wapelwa  amano ukubo wa mano; ifya kulangulula fya kwa Yehova fyalitambalala, filengo mutima ukusamwa; ifunde lya kwa Yehova lyalisanguluka, libuutusha pa menso.”—Amalumbo 19:7, 8.

Inshila Ileta Icilambu

Pa kulanga ubupusano bwa nshila ya mulungami ne ya mubifi, imfumu ya Israele yatila: “Umulungami alengo munankwe ukutunguluka, lelo imibele ya babifi ibalengo kulubanta.” (Amapinda 12:26) Umulungami alacenjela pa kusala abeshibishi ne fibusa. Abasala mano mano, ukupampamina pa kutaluka ku kubishanya kwingaleta ubwafya. Ababifi te fyo baba, bena balakaana ukufunda no kupampamina fye pa kucita ifyo balefwaya. Balalufiwa kabili balubanta fye.

Imfumu Solomone yakonkeshapo ukulanda ubupusano bumbi ubwaba pa munang’ani no wacincila. Yatila: “Uwa bulamu temya isho abamba; umuntu uwacincila amone fyuma ifyaumo mutengo.” (Amapinda 12:27) Uwa bulamu—“umunang’ani”—“temya,” nelyo “ukoca,” inama yakwe. (New International Version) E co, te kuti apwishe ico atendeka. Lelo, ukucincila, kulaleeta ifyuma.

Ubunang’ani bulaleeta ubwafya ica kuti umutumwa Paulo amwene ukutila nacilinga ukulembela Abena Kristu mu Tesalonika no kufunda bamo kulya ‘abaleenda mu bunang’ani,’ abashalebomba nakalya lelo abaleyangwa fye ifishibakumine. Aba musango yo baletwika bambi icisendo cafina. E ico, Paulo alibafundile apabuuta, ukubakonkomesha ‘ukubomba tondolo, no kulye fya kulya ifyo baibombela abene.’ Kabili nga ca kuti tabacitilepo icili conse pali uku kufunda, Paulo akonkomeshe bambi mu cilonganino “ukutalukako” kuli bene—ukubasengauka, ukukanabishanya nabo.—2 Abena Tesalonika 3:6-12.

Tufwile ukulaibukisha ukufunda kwa kwa Solomone pa kuba abacincila e lyo no kufunda kwakwe pa kubomfya bwino ululimi lwesu. Shi natupampamine pa kubomfya ici cilundwa cinono ku kuposha no kulenga bambi ukusamwa ilyo tuletaluka ubupulumushi bwa milomo no kukonkelela inshila yalungama. Solomone atulaya ati: “Umuyo bulungami e mwabo mweo; ne nshila ya bubifi ilola ku mfwa.”—Amapinda 12:28.

[Ifikope pe bula 27]

“Uwa mano omfwa ku mano ayapandwa”

[Ifikope pe bula 28]

“Ululimi lwa ba mano lulaposha.”

[Icikope pe bula 29]

Ukwebako cibusa mwacetekela kuti kwamusansamusha

[Icikope pe bula 30]

Ukwetetula pa Cebo ca kwa Lesa kulenga umutima ukusamwa