Langeni ‘Ubufuuke ku Bantu Bonse’
Langeni ‘Ubufuuke ku Bantu Bonse’
“Ulebacinkula . . . ukuba abanakilila, abafuuka ku bantu bonse.”—TITO 3:1, 2.
1. Mulandu nshi cishayangukila lyonse ukulanga ubufuuke?
UMUTUMWA Paulo alembele ati: “Mube abampashanya, ifyo na ine mpashanya Kristu.” (1 Abena Korinti 11:1) Ababomfi ba kwa Lesa bonse ilelo balaibikilishako ukuumfwila uku kufunda. Ca cine ukuti ici tacayanguka, pantu twapyana ku bafyashi besu aba kubalilapo ulunkumbwa ne fifyalilwa ifishumfwana ne ca kumwenako ca kwa Kristu. (Abena Roma 3:23; 7:21-25) Lelo, pa lwa kulanga ubufuuke, ifwe bonse kuti twatunguluka nga twaibikilishako. Lelo te kushintilila fye pa mupampamina wesu weka. Finshi fimbi ifikabilwa?
2. Kuti twalanga shani ‘ubufuuke ku bantu bonse’?
2 Ubufuuke bwa bukapepa bwaba pa fisabo fya mupashi wa mushilo. Nga tuleumfwila sana ubutungulushi bwa maka yabomba aya kwa Lesa, e lyo ifisabo fya yako fikamoneka muli ifwe. E lyeka fye, ilyo tukalanga ‘ubufuuke’ ku bantu bonse. (Tito 3:2) Natumone ifyo twingapashanya ica kumwenako ca kwa Yesu no kulenga balya tubishanya na bo ‘ukusanga ukupuupuutulwa.’—Mateo 11:29; Abena Galatia 5:22, 23.
Mu Lupwa
3. Mibele nshi iya mu lupwa ilanga umupashi wa calo?
3 Ulubali lumo umo ubufuuke bukabilwa ni mu lupwa. Akabungwe ka World Health Organization katila ulukaakala mu lupwa lulenga ubumi bwa banakashi ukuba mu kayofi kakalamba akacila pa busanso bwa pa musebo ukubikapo no bulwele bwa mpepo. Ku ca kumwenako, ku London, England, amapesenti 25 aya lukaakala lwacitilwe lipoti yali lukaakala lwa mu ng’anda. Bakapokola ilingi balasanga abantu abafumisha icipyu mu “kootoka no musaalula.” Icacilapo no kubipa ca kuti abaupana bamo baleka “ukusasuka” ukukuma icupo cabo. Iyi mibele yonse ilanga “umupashi wa pano calo” kabili imibele ya musango yu taifwile ukuba mu ndupwa sha Bwina Kristu.—Abena Efese 4:31; 1 Abena Korinti 2:12.
4. Ubufuuke kuti bwalenga ulupwa ukuba shani?
4 Pa kuti tucimfye imibele ya calo, tukabila umupashi wa kwa Lesa. “Ukuli umupashi wa kwa Yehova, e kuli ubuntungwa.” (2 Abena Korinti 3:17) Ukutemwa, icikuuku, ukuilama, no kushipikisha filakosha icumfwano caba pa balume na bakashi abashapwililika. (Abena Efese 5:33) Ukufuuka kulenga mu ng’anda mwaba insansa kabili mwawama ukupusanako no kuumana ne fikansa ifyaba mu ndupwa ishingi. Ifyo umuntu alanda fyalicindama, lelo inshila afilandilamo e ilanga ifyo aletontonkanya. Amalangulushi na masakamika ayalandwa mu bufuuke yacefyako ifingalenga ukukansana. Imfumu ya mano Solomone yalembele ati: “Ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu, lelo icebo ca kulungulusha ciimyo bukali.”—Amapinda 15:1.
5. Ubufuuke kuti bwayafwa shani mu ng’anda umo abaupana bapepa ukwapusana?
5 Ubufuuke bwalicindama maka maka mu ng’anda umo abaupana bapepa ukwapusana. Ubufuuke ne mibele isuma, kuti fyaleta kuli Yehova balya abalemenena ku bubi. Petro afundile abakashi ba Bwina Kristu ati: “Nakileni abalume benu bene, pa kuti, nga kuli abakaana ukuumfwila icebo, bakolopekwe ukwabula icebo ku myendele ya bakashi babo, pa kuimwena abene imyendele yenu iya musangwela pamo na katiina. Kabili ukusaama kwenu kwiba ukwa kuluka umushishi ukwa ku nse no kwa kufwala ifisaamo fya golde atemwa ukufwala imingila, lelo kube ukwa muntu wabelama uwa mu mutima ne ca kufwala cishingabola ica mutima uwatalala kabili uwafuuka, uwaumo mutengo mu menso ya kwa Lesa.”—1 Petro 3:1-4.
6. Ukulanga ubufuuke kuti kwakosha shani icumfwano pa bafyashi na bana?
6 Bucibusa pa bana na bafyashi te kuti bube bwino, maka maka nga ca kuti tapali ukutemwa Yehova. Lelo mu mayanda yonse aya Bena Kristu, kufwile kwaba ukulanga ubufuuke. Paulo afundile bashibo ati: “Mwilakalifya abana benu, lelo mulebakusha mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 6:4) Nga ca kuti mu lupwa mwaba ubufuuke, abafyashi na bana balomfwana sana. Dean, uwaba pa bana basano, ebukisha pali bawishi ukuti: “Batata bali abafuuka. Nshibukisha ukukansana na bo—na lintu nali umupungwe. Lyonse bena bali abafuuka, nelyo bakalipe. Inshita shimo balenjeba ukuya ku cipinda candi nelyo balendesha ukucita ifintu fimo naleipakisha, lelo tatwalepaashanya. Baali ni bashifwe kabili abanensu. Kabili tatwalefwaya ukubalenge nsoni.” Cine cine, ubufuuke bulakosha icumfwano pa bafyashi na bana.
Mu Butumikishi Bwesu
7, 8. Mulandu nshi ukulanga ubufuuke mu butumikishi bwa mwi bala kwacindamina?
7 Ulubali na lumbi umo ubufuuke bwacindama ni butumikishi bwa mwi bala. Ilyo tule-ebako bambi imbila nsuma iya Bufumu, tukumana na bantu aba fifyalilwa fyalekanalekana. Bamo balakutika mu nsansa ku bukombe bwe subilo tutwala. Bambi pa milandu yalekanalekana, kuti bayankulako bubi bubi. Apa e po imibele ya bufuuke itwafwa sana ukufishapo umulimo wesu uwa kuba inte ku mpela ya pano isonde.—Imilimo 1:8; 2 Timote 4:5.
8 Umutumwa Petro alembele ati: “Shisheni Kristu nga Shikulu mu mitima yenu, lyonse mube abaiteyanya ukuisosela ku muntu onse uwingamwipusha pe suubilo lyenu, lelo mulesose fyo no mutima uwafuuka na katiina.” (1 Petro 3:15) Pa mulandu wa kuti tumona Kristu ukuba Ica kumwenako cesu, tulabikako amano ukulanga ubufuuke no mucinshi ilyo tuleshimikila ku balelanda bubi bubi. Ilingi iyi mibele ileta ifisuma.
9, 10. Shimikeni icacitike ku kulanga ubucindami bwa bufuuke mu butumikishi bwa mwi bala.
9 Keith ashele mu ng’anda, ilyo umukashi wakwe aiswile icibi ilyo aumfwile abalekonkonsha. Ilyo aishibe ukuti uwabatandalile ali ni Nte ya kwa Yehova, umukashi wa kwa Keith bukali bukali apeele baNte umulandu wa kukanasunga bwino abana. Uyu munyina ateekele fye umutima. Mu bufuuke atile: “Cabipa ukuti e fyo muyumfwa. Bushe kuti namulanga ifyo Inte sha kwa Yehova basuminamo?” Keith ali alekutika ku fyo balelanshanya kabili nomba aishile ku mwinshi ku kweba ulya munyina ukuti aleya.
10 Ilyo papitile nshita, aba baupana batendeke ukulungulushiwa ukuti tabacitile bwino kuli ulya mweni. Ubufuuke bwakwe bwabafikile pa mutima. Icabapapwishe ca kuti, pa numa fye ya mulungu ulya munyina alibwelele, kabili Keith no mukashi wakwe bamulekele alondolola mu Malembo ifyo asuminemo. Pa numa batile: “Pa myaka ibili iyakonkelepo, twalekutika sana ku fyo baNte bambi balelanda.” Balisumine ukutendeka ukusambilila Baibolo, kabili kuli pele pele bonse balibatishiwe pa kulanga ukuipeela kwabo kuli Yehova. Mwandi caliweme kuli ulya Nte uwabalilepo ukulanshanya na Keith no mukashi wakwe! Uyu Nte akumene na ba baupana ninshi palipita imyaka no kusanga ukuti nomba ni munyina wa ku mupashi na nkashi. Mu bufuuke mulafuma ifisuma.
11. Ni mwi ubufuuke bwingeswila inshila ku muntu ukupokelela icine ca Bwina Kristu?
11 Ifyo Harold apitilemo ilyo ali umushilika fyamulengele ukuba uwakalipa kabili ukulatwishika nga ca kuti Lesa e ko aba. Icalengele na mafya yakwe ukukulilako ca kuti, ubusanso bwa pa musebo ubo namutekenya uwakolelwe alengele bwalemanike Harold. Ilyo Inte sha kwa Yehova baile ku mwakwe, Harold abebele ukuleka ukumutandalila. Lelo bushiku bumo, Nte uwe shina lya Bill aile mu kutandalila uwalefwaya ukusambilila icine uwaleikala ukucila amayanda yabili ukufuma pali Harold. Ukwabula ukwishiba, akonkweshe pa ng’anda ya kwa Harold. Ilyo Harold, aiswile icibi ninshi ale-endela ku nkonto shibili, ilyo line fye Bill alombele ubwelelo, ukulondolola ukuti ni pa ng’anda imbi lwa mupepi apo aciba no kuya. Bushe cinshi Harold acitile? Bill taishibe ukuti Harold atambile ilyashi lya pa televishoni apo balangile ifyo baNte balebombela capamo ukukuula Ing’anda ya Bufumu mu nshita fye iinono. Alitemenwe ukumona abantu abengi balebombela capamo, kabili ici calengele aaluka mu fyo alemona Inte. Pa mulandu wa kuti ubwelelo bwa kwa Bill bwalimufikile pa mutima pamo no bufuuke bwakwe, Harold asalilepo ukulakutika ku Nte ilyo baisa. Asambilile Baibolo, alunduluka, no kuba umubomfi wabatishiwa uwa kwa Yehova.
Mu Cilonganino
12. Mibele nshi iya calo iyo aba mu cilonganino ca Bwina Kristu bafwile ukucincitila?
12 Ulubali lwa citatu umo ubufuuke bwacindama ni mu cilonganino ca Bwina Kristu. Muli buno bwikashi ukukansana kwaba fye mpanga yonse. Ukukansana, ukupaashanya, ukuumana filacitika lyonse ku bantu bamwena ubumi muli bumubili. Limo limo, iyi mibele ya calo isokelela mu cilonganino ca Bwina Kristu kabili imonekela mu kuumana no kukansana. Bamunyina bashingamwa balabipilwa nga kwaba ukukalulula ifya musango yu. Na lyo line, ukutemwa Yehova na ba bwananyina kubalenga ukwesha ukwafwa abalubile ukulapila no kupilibuka.—Abena Galatia 5:25, 26.
13, 14. Cinshi cingacitika nga kwaba ‘ukufunda mu kunakilila abo abalemenena ku bubi?”
13 Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Paulo na cibusa wakwe Timote baponenwe na mafya ukufuma kuli bamo mu cilonganino. Paulo asokele Timote ukucenjela ku ba bwananyina abalemoneka nge fipe “fya mulimo uwabulo mucinshi.” Paulo apelulwile ukuti: “Umusha wa kwa Shikulu tafwile ukucita ulubuli, lelo afwile ukuba uwanakilila kuli bonse, uwafikapo ukusambilisha, abe uushishimisha ububi, alefunda mu kunakilila abo abalemenena ku bubi.” Ilyo twalanga ubufuuke na lintu tukalifiwe, abakwete imimwene imbi ilingi balengwa ukubebeta imimwene yabo na kabili. Kabili Yehova kuti ‘abapeela ukulapila ukutwala ku kwishiba icine bwino bwino’ nga fintu Paulo alembele. (2 Timote 2:20, 21, 24, 25) Moneni ukuti Paulo asuntinkanya ukunakilila no kuikaanya ku bufuuke.
14 Paulo alecita ifyo aleshimikila. Ilyo alebomba na ‘batumwa bacishamo’ mu cilonganino ca Bena Korinti, akonkomeshe aba bwananyina ati: “Awe ine wine, Paulo, ndemupaapaata mu kunakilila na mu cikuuku ifya kwa Kristu, nangu imoneka uwapetama muli imwe, lelo ilyo ndi kumbi mba uwapama kuli imwe.” (2 Abena Korinti 10:1; 11:5) Paulo cine cine alipashenye Kristu. Moneni ukuti apaapaatile aba bwananyina “mu kunakilila” kwa kwa Kristu. E co taali uwa cilumba, atemwa uwa lucu. Ukwabula no kutwishika abali mu cilonganino abakwete imitima ya cumfwila balitemenwe ifyo abakonkomeshe. Akalulwile ukukansana kwaliko kabili alengele kwaba umutende no kwikatana mu cilonganino. Bushe iyi te mibele ifwe bonse twingatukuta ukupashanya? Baeluda maka maka balingile ukupashanya ifyo Kristu na Paulo balecita.
15. Mulandu nshi ubufuuke bwacindamina pa kufunda?
15 Umulimo wa kwafwa bambi te wa kubomba fye ilyo mu cilonganino mushili umutende no kwikatana. Ilyo takulaba ukupusana, aba bwananyina bakabila ubutungulushi bwabamo kutemwa. Paulo akonkomeshe ati: “Mwe bamunyinane, umuntu nga alufyanya ukwabula ukwibukila, aba muli imwe aba bumupashi esheni ukulungika uwa musango yo.” Lelo bushe ukulungika kufwile ukucitwa shani? Kufwile ukucitwa “ne mitima yafuuka, ilyo uleilolekesha we mwine, epali nobe watunkwa.” (Abena Galatia 6:1) Te lyonse cayanguka ukuba ‘no mutima wafuuka,’ maka maka pa mulandu wa kuti Abena Kristu bonse, pamo na baume basontwa, balemenena ku lubembu. Na lyo line, ubufuuke e bukalenga cayangukila uulufyenye ukulungikwa.
16, 17. Cinshi cingafwa ukucimfya ukukanafwaya ukufundwa?
16 Mu ciGriki ca kubalilapo, ishiwi lyapilibulwa “ukulungika” kuti lyalosha na ku kubwesesha nelyo ukubika amafupa yafunike umo yafwile ukuba. Ukucite ici lyonse kulaleta ubukali. Dokota uulebwesha ilyo ifupa lifunike alalanda bwino pa busuma bwa kucitile co. Ukutekanya kwakwe kulasansamusha. Amashiwi yanono ayalandwa ilyo ici cishilacitwa yalafwa ukucefyako bulya bukali. Mu nshila imo ine, ukulungika kwa ku mupashi kuti kwakalifya. Lelo ubufuuke bukalenga cayanguka ukukupokelela, kabili ukubwesha bucibusa no kupekanya inshila ya kuti ulya uulufyenye aalule imibele yakwe. Na lintu pa kubala kwaba ukukaana ukufunda, ubufuuke kuli ulya uulefunda kuti bwafumyapo kulya kukanafwaya ukukonka ukufunda kusuma ukwa mu Malembo.—Amapinda 25:15.
17 Ilyo tulelungika bambi, lyonse kulaba isakamika lya kuti kulya kufunda kuti kwamonwa ngo kulengulula. Kalemba umo alembele ati: “Ilyo tule-ebaula bambi kulaba ukulemenena sana ku kulumya ifyebo e co ubufuuke bulakabilwa.” Ukulundulula ubufuuke ubufuma mu kuicefya kukafwa Umwina Kristu uulefunda ukutaluka kuli ubu bwafya.
“Ku Bantu Bonse”
18, 19. (a) Mulandu nshi Abena Kristu cingabakosela ukulanga ubufuuke ku balashi? (b) Cinshi cikaafwa Abena Kristu ukulanga ubufuuke ku bali mu bulashi, kabili cinshi cingafumamo?
18 Ulubali lumo umo abengi cibakosela ukulanga ubufuuke ni lintu balebomba na balashi ba ku calo. Ca cine ukuti ifyo abalashi bamo bacita filanga ukuti ba cilulo kabili tabalangulukilako. (Lukala Milandu 4:1; 8:9) Lelo, ukutemwa twatemwa Yehova kukatwafwa ukwishiba ukuti e wakwata amaka yapulamo kabili kukatwafwa no kunakila abalashi ukulingana no bulashi bwabo. (Abena Roma 13:1, 4; 1 Timote 2:1, 2) Na lintu abalashi batubinda ukupepa Yehova ukwa ku cintubwingi, mu nsansa tulafwayako inshila shimbi isha kupeelelamo ilambo lya malumbo.—AbaHebere 13:15.
19 Tatuba abakaluka nangu cibe shani. Tutukuta ukuba abanakilila ukwabula ukunashako ifishinte fyalungama. Muli iyi nshila, bamunyinefwe balebomba bwino ubutumikishi mu fyalo 234 mwi sonde lyonse. Tuumfwila ukufunda kwa kwa Paulo ukwa “kunakila no kulaumfwila amabuteko na bamulopwe abaleteeka, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma, ukupontela umuntu nangu umo iyo, ukukanaba no lubuli, ukuba abanakilila, abafuuka ku bantu bonse.”—Tito 3:1, 2.
20. Filambu nshi fikakwata abalanga ubufuuke?
20 Amapaalo yashaifulila yalalilile bonse abalanga ubufuuke. Yesu atile: “Ba nsansa abafuuka imitima, pantu bakapyana isonde.” (Mateo 5:5) Kuli bamunyina Kristu abasubwa, ukuba abafuuka e kukalenga ukuba ne nsansa no kukwata ishuko lya kuteeke isonde mu Bufumu. Kumfwa kwi “bumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi,” batwalilila ukulanga ubufuuke no kulolela ubumi mu Paradaise wa pe sonde. (Ukusokolola 7:9; Yohane 10:16; Amalumbo 37:11) Mwandini fintu fisuma ifitulalilile! E ico, twilaba ifyo Paulo acinkwileko Abena Kristu ba mu Efese ati: “E ico ine, ne mufungwa muli Shikulu, ndemupaapaata ukuti mwende umwawamina ubwite ubo mwaitilwe, no bupete bonse no bufuuke.”—Abena Efese 4:1, 2.
Ukupitulukamo
• Mapaalo nshi yesa pa kulanga ubufuuke
• mu lupwa?
• mu butumikishi bwa mwi bala?
• mu cilonganino?
• Filambu nshi abafuuka balaiwa?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 21]
Ubufuuke bwalicindama maka maka mu ng’anda umo abaupana bapepa ukwapusana
[Icikope pe bula 21]
Ubufuuke bulakosha icumfwano mu lupwa
[Icikope pe bula 23]
Pa kuisosela ifyo mwasumina muleba na bufuuke na katiina
[Icikope pe bula 24]
Ubufuuke bwa uulefunda kuti bwayafwa uulufyenye