Icupo Cishale-enekelwa ica kwa Boasi na Ruti

ICIPUULILO caba mupepi na Betelehemu peswile abalebomba imilimo ya muli shinde. Babomba akasuba konse. Icena ca ngano ishasalulwa calenga ababomfi abali ne nsala ukwishiba ukuti ni nshita ya kulya. Umo na umo aleipakisha ukulya ifisabo fya milimo yakwe.

Boasi, umwine wa mpanga umukankaala, alya no kunwa, aikuta no kutusha pa mwina wa ngano ukalamba. Lyene, ubushiku bwa kulobolola bwafika ku mpela, kabili umuntu onse alefwaya icifulo cisuma ukwa kutushisha. Boasi, naikushiwa, afimbana no kupoona mu tulo.

Ukukumana mu Bumfisolo

Pa kati ka bushiku, Boasi ashibuka aletutuma ku mpepo. Icapapusha ca kuti amakasa yakwe umuntu umo nayafimbula, kabili nalaala kulya kwine! Tamwishibe uyu muntu mu mfifi, e co aipusha ati: “Ni wani?” Ishiwi lya mwanakashi lyayasuka aliti: “Nine Ruti cishiko wenu; mwanse icisempe cenu pali cishiko wenu, pantu muli ndubulwila wa ku mukonso.”—Ruti 3:1-9.

Batendeka ukulanshanya beka mu mfifi. Abanakashi tabesa ifi pa cipuulilo. (Ruti 3:14) Nangu cabe fi, ilyo Boasi amweba ukulaala, Ruti asendama ku ntambalilo ukufikila fye pa ntanshi ya macaca e lyo aima no kuya, ne ci calenga ukukanatunganishiwa.

Bushe uku kwali kukumana kwa cintemwa? Bushe Ruti—uwaali fye umupiina, mukamfwilwa wacaice ukufuma ku calo ca cisenshi—mu bucenjeshi alebeleleka uyu mukankaala, umukalamba? Nelyo bushe Boasi ashukile imibele ya kwa Ruti no kupelelwa kwakwe bulya bushiku? Icasuko kuli ayo mepusho calelanga fye bucishinka no kutemwa Lesa. Kabili ifishinka fya ili lyashi lyonse na fyo filafika pa mutima nga nshi.

Lelo Ruti nani? Cinshi emininepo? Kabili uyu mukankaala Boasi, nani?

“Umwanakashi wa Cishinka”

Imyaka iingi pa ntanshi ici tacilacitika, icipowe caponene mu Yuda. Ulupwa lwa bantu bane abena Israele—e kutila Elimeleke; umukashi wakwe, Naomi; na bana babo babili abaume, Maalone na Kilyone—baile ku calo ca mufundo ica Moabu. Aba bana baume babili baupile abanakashi babili abena Moabu, Ruti na Orpa. Pa numa ya mfwa ya aba baume batatu mu calo ca Moabu, aba banakashi batatu baumfwile ukuti ifintu nafiwamako mu Israele. E co Naomi—pali nomba uuli ni mukamfwilwa, uwapopomenwa, uushikwete bana nelyo abeshikulu—apanga ukubwelelamo ku calo ca ku mwabo.—Ruti 1:1-14.

Ilyo aleya ku Israele, Naomi asukile anashanasha Orpa ukubwelela ku bantu bakwe. Lyena Naomi aebele Ruti ati: “Mona, cufi mubiyo nabwelela ku bantu bakwe na ku milungu yakwe;  bwela ukonke cufi mubiyo.” Lelo Ruti atile: “Mwimpaapaata ukumusha, . . . pantu uko mwakulaya nakulaya, . . . abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi; umo mukafwila, e mo nkafwila, kabili e ko nkashikwa.” (Ruti 1:15-17) E co aba bamukamfwilwa babili abapelelwa babwela ku Betelehemu. Kulya, ifyo Ruti atemenwe nafyala ne fyo amusakamene fyatemwine abena mupalamano, ica kuti bamumwene ukubo “musuma kuli [Naomi] ukucila abana baume cinelubali.” Bambi baleti aali “mwanakashi wa cishinka.”—Ruti 3:11; 4:15.

Mu Betelehemu pa kutendeka kwa kulobolola kwa barle, Ruti atile kuli Naomi: “Shi lekeni nje ku malimino, ndesota na mu mitwe ya ngano pa numa ya muntu uo ndesangako ububile mu menso yakwe.”—Ruti 2:2.

Caba fye nkuma aingila mu cakaniko ca malimino ica kwa Boasi, lupwa wa kwa shifyala, Elimeleke. Aipusha uuleangalila ukumusuminisha ukusota. Ukukosa akosele mu kusota kwapulamo, kabili kangalila amutasha kuli Boasi.—Ruti 1:22–2:7.

Kacingilila Kabili Kaafwa

Boasi ni kapepa waipeelesha uwa kwa Yehova. Cila lucelo, Boasi alaposha abalobolola mwi bala lyakwe ati: “Yehova abe na imwe,” kabili na bo baleasuka ati: “Yehova amupaale.” (Ruti 2:4) Pa numa ya kumona ukubombesha kwa kwa Ruti no kwishiba ifyo aba na bucishinka kuli Naomi, Boasi amuteyanishisha ifyaibela pa lwa kusota. Mu kwipifya amweba ati: ‘Ikala mu malimino yandi; wilaya mu malimino yambi. Ulelambatila ku bakashana bandi; ukabo mutelelwe na bene. Ninjeba bakalume ukukanakukumyamo. Apo waikatwe cilaka balekutapila amenshi yatalala.’—Ruti 2:8, 9.

Ruti atootela pa nshi no kutila: ‘Bushe ni pa mulandu nshi nsangile ububile mu menso yenu pa kuti mwamona? Kabili ndi umbi umbi!’ Boasi ayasuka ati: ‘Nalyebwa conse ico wacita kuli nokofyala pa numa ya mfwa ya mulume obe—ne fyo walekele wiso na noko ne calo umo wafyalilwe, no kwisa ku bantu abo ushaishibe ku nshita iyapita. Yehova alambule umulimo obe, kabili akupeele icilambu icituntulu.’—Ruti 2:10-12.

Boasi tale-esha ukumulembula. Ukutasha amutasha kwa kufuma pa nshi ya mutima. Ruti naicefya icine cine, ica kuti atasha icisansamushi cakwe. Amona ukuti nasenaminwa kabili atwalilila ukubombesha nga nshi. Pa numa, pa nshita ya kulya, Boasi aita Ruti ati: ‘Palamina, ulyeko ne cilyo, no kutobela akamokolwa kobe mu mwangashi uwakantuka.’ Alya no kwikuta kabili asungako ifya kulya fimo ifya kusendela Naomi.—Ruti 2:14.

Ilyo akasuba kawa, Ruti asota amalita mupepi na 22 aya barle. Ayasenda ne fya kulya fishelepo atwalila Naomi. (Ruti 2:15-18) Naomi atemwa pantu ifya kulya fyafula, ica kuti aipusha ati: “Bushe ni kwi usotele lelo? . . . Abe uwapaalwa uwakulolesha!” Ilyo aishiba ukuti ni kuli Boasi, Naomi atila: “Abe uwapaalwa kuli Yehova, uushaleko kubelelo luse aba mweo na  bafwa. . . . Alikumako ku lupwa lwesu uyo muntu; wa pali bandubulwila besu ba ku mukonso.”—Ruti 2:19, 20.

Ukusanga Ukwa ‘Kutusha’

Pa kufwaya ukufwaila nafyala ukwa ‘kutusha,’ nelyo ing’anda, Naomi ashukila ili shuko pa kulomba ukulubulwila, ukulingana na Mafunde ya kwa Lesa. (Ubwina Lebi 25:25; Amalango 25:5, 6) Nomba Naomi afunda Ruti ifya kucita mu nshila yalamuka—ukubimbula ukwangwako kwa kwa Boasi. Ruti aipekanya kabili nafundwa bwino ifya kucita, aya ubushiku ku cipuulilo ca kwa Boasi. Asanga nasendama. Afimbula ku ntambalilo no kupembelela ukuti ashibuke.—Ruti 3:1-7.

Ilyo Boasi ashibuka, ifyo Ruti acita ukwabula ukutwishika fyamwafwa ukutesekesha umwalolele ukulomba kwakwe ukwa kuti ‘anse icisempe cakwe pali cishiko wakwe.’ Ifyo Ruti acita fyalenga umuYuda wa cikalamba ukwibukila umulimo wakwe nga ndubulwila, apo aali ni lupwa lwa mulume wa kwa Ruti umuyashi, Maalone.—Ruti 3:9.

Ruti taenekelwe ukutandala ubushiku. Lelo, ifyo Boasi acita filanga ukuti ukwipusha kwa kwa Ruti ukwa kulubulwa kwalyenekelwe. Boasi ali-itemenwe ukucitapo cimo pa kulomba kwa kwa Ruti.

Ishiwi lya kwa Ruti lifwile lyaleumfwika ilya bulanda, icalengele Boasi ukumulaya ati: “Na nomba, we mwana wandi, witiina; conse ico ulenjeba nkacita kuli iwe; pantu bonse abengilila mu mpongolo ya bantu bandi baishibo kuti uli mwanakashi wa cishinka.”—Ruti 3:11.

Uko twingeshibila ukuti Boasi amwene ifyacitile Ruti nge mibele isuma ni mu mashiwi yakwe ayatila: “Ube uwapaalwa kuli Yehova, we mwana wandi: walengo luse lobe lwa kupelelekesha luwame ukucilo lwa ku ntanshi.” (Ruti 3:10) Mu luse lwa ntanshi, Ruti alangile uluse, nelyo ukutemwa kwa cishinka, kuli Naomi. Ulwa kupelelekesha lwali lwa kuti ukwabula akaso aishibishe umwine kuli Boasi, umwaume mukoloci, pantu ali ni ndubulwila. Ali-itemenwe ukufyala bana mwi shina lya mulume wakwe umuyashi Maalone, na Naomi.

Ndubulwila Akaana

Ulucelo lwakonkapo, Boasi aeba uwa mu lupwa, uwaleitwa ati “kampanda,” uuli ni lupwa sana kuli Naomi ukucila Boasi. Pa menso ya bekashi na bakalamba ba mu musumba, Boasi atila: ‘Na ine nati kamusokolwele ukuti namukwata insambu ya kulubulwila kuli Naomi icakaniko ca mpanga icali ca mulume wakwe Elimeleke, pantu [alecishitisha, NW].’ Boasi atwalilila ukusosa ukuti: ‘Bushe mulelubulwila? Nga tamwalubulwile, lyene ndelubulwila.’ Pali co kampanda atila alalubulwila.—Ruti 4:1-4.

Lelo kampanda ali no kupapushiwa! Boasi nomba alanda pa menso ya nte shonse ati: “Mu bushiku washite mpanga iyo mu minwe ya kwa Naomi, ukashite na Ruti umwina  Moabu, mukamfwilwa, ku kwimishe shina lya wafwa pa ca kupyaninina cakwe.” Pa kutiina ukuti nalimo kuti aonaula ica kupyaninina cakwe, uyu lupwa wapalamisha atiina ukonaula insambu shakwe isha kulubulwila atila: “Nafilwo kulubulwila.”—Ruti 4:5, 6.

Ukulingana ne fyo cali, umwaume uwakaana ukulubulwila afwile ukufuula indyato shakwe no kupeelo munankwe. E ico ilyo ndubulwila aeba Boasi ati, “Shita iwe,” afuula ne ndyato shakwe. Lyene Boasi atila ku bakalamba na ku bantu bonse: “Muli nte lelo, ukuti ninshita conse ca kwa Elimeleke, na conse ca kwa Kilyone na Maalone, mu minwe ya kwa Naomi. Na Ruti umwina Moabu, muka Maalone, na o ninshita ku kubo mukashi wandi, ku kwimike shina lya wafwa pa ca kupyaninina cakwe . . . Muli nte lelo!”—Ruti 4:7-10.

Abantu bonse abali pa mpongolo batila kuli Boasi: “Lekeni Yehova apeele umwanakashi uuleisa ku ng’anda yobe ukuba nga Rakele kabili nga Lea, abo babili abakuulile ng’anda ya kwa Israele! Kabili ucindame mu Efrata, ulumbuke na mu Betelehemu.”—Ruti 4:11, 12.

Ilyo bonse basuminisha, Boasi abuula Ruti ku kuba umukashi. Amufyalila umwana mwaume ne shina lyakwe ni Obede, kabili Ruti na Boasi baba ifikolwe fya Mfumu Davidi na kwi pele pele ukube fikolwe fya kwa Yesu Kristu.—Ruti 4:13-17; Mateo 1:5, 6, 16.

“Icilambu Icituntulu”

Muli ili lyashi lyonse, ukufuma pa cikuuku cakwe ca pa kubala lintu aleposha ababomfi ukufika na lilya asumina umulimo wa kubaka ishina lya lupwa lwa kwa Elimeleke, Boasi ashininkisha ukuba umwaume washipa pa kucita ifintu kabili uwa maka. Na kabili, aali uwailama, uwa citetekelo, kabili uwa mpomfu. Boasi kabili aali kapekape, uwa cikuku, uwasanguluka mu mibele, kabili aleumfwila sana amafunde ya kwa Yehova.

Ruti aishibikilwa ku kutemwa atemenwe Yehova, ukutemwa kwa cishinka alangile kuli Naomi, ne fyo alebombesha no kuicefya. E mulandu wine abantu balemumwena ukuti aali “mwanakashi wa cishinka.” Talelya “icilyo ca bumbokoya,” kabili pa mulandu wa kubombesha kwakwe, alepekanya ifyalekabila nafyala. (Amapinda 31:27, 31) Mu kubombela Naomi, Ruti afwile ali ne nsansa shifuma mu kupeela.—Imilimo 20:35; 1 Timote 5:4, 8.

Mwandi fya kumwenako fisuma tusanga mwi buuku lya kwa Ruti! Yehova alebukisha Naomi. Ruti apokelela “icilambu icituntulu” pamo nga nacikolwe wa kwa Yesu Kristu. Boasi apeelwa “umwanakashi wa cishinka.” Ifwe, mu bantu ba musango yo tusangamo ifya kumwenako fya citetekelo.

[Akabokoshi pe bula 26]

Icitontonshi ce Subilo

Nga ca kuti mwaumfwa ukuti muleikala mu nshita sha bulanda, ilyashi lya kwa Ruti kuti lyamupeela isubilo. Lilangilila insondwelelo yacindama kwi buuku lya Abapingushi. Ibuuku lya kwa Ruti lilanda pa fyo Yehova abomfeshe mukamfwilwa waicefya ukufuma ku calo cimbi ica Moabu mu kuleta imfumu ku bantu bakwe. Ukupusana ne fyo ifintu fyali mwi buuku lya Abapingushi, icitetekelo ca kwa Ruti cisanika kwati lubuuto lwa pali ilya nshita.

Ukubelenga fye ilyashi lya kwa Ruti, kuti mwacetekela ukuti te mulandu ne fyo inshita nalimo ingabipa, Lesa lyonse alasakamana abantu bakwe kabili alafikilisha amalayo yakwe.