Ubushininkisho bwa Kuti Yesu Kristu E po Aali Pano Isonde

BUSHE mwalisumina ukuti kwaliko umuntu we shina lya Albert Einstein? Nalimo kuti mwayasuka ati ee, lelo mulandu nshi mwayasukila ifyo? Abantu abengi tabamumonapo. Lelo, ilyashi lya cine cine ililanda pa fyo acitile lilanga ukuti e ko ali. Ukubapo kwakwe kulamoneka ukupitila mu kubomfya ifya sayansi ifyo asangile. Ku ca kumwenako, abengi balamwenamo mu malaiti yafuma ku manyukiliya, ayapangwa pa kubomfya ulusamushi lwaishibikwa sana ulwa kwa Einstein, e kutila E=mc².

Kuti twapelulula mu nshila imo ine na pali Yesu Kristu, uo twaishiba ukuti alikuma abengi sana. Ifyalembwa pali wene no  bushininkisho ubo tumona ubwa fyo aakuma abantu fyaba bunte bwa cine cine ubwa kuti e ko ali. Nangu line abengi balyangwa ku kabokoshi kashulilwe nomba line apalembelwe Yakobo, ako tulandilepo mu cipande cifumineko, ubushininkisho bwa kuti Yesu e ko aali tabwashimpwa pali kene nelyo pa cashulwa cimbi. Icishinka ca kutila, kuti twasanga ubushininkisho bwa kuti Yesu e ko aali mu fyo abasoma amalyashi ya kale balemba pali wene na pa basambi bakwe.

Ubunte bwa Bakalemba ba Malyashi ya Kale

Ku ca kumwenako, moneni ifyalandile Flavius Josephus, kalemba wa lyashi lya kale umuYuda wa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwali umuFarise. Alandile pali Yesu Kristu mu citabo cakwe ica Jewish Antiquities. Nangu line bamo balatwishika ifyalembwa fya kwa Josephus ifya kubalilapo umo alandile pali Yesu ukuti ni Mesia, Profesa Louis H. Feldman uwa pa Yeshiva University atile banono abatwishika nga ca kuti ifyalembwa fya bubili fya cine. Muli filya fyalembwa Josephus atile: “[Anania shimapepo mukalamba] alonganike bakapingula ba mu cilye ca Sanhedrin no kuleta kuli bene umuntu witwa Yakobo, munyina Yesu uwaleitwa no kuti Kristu.” (Jewish Antiquities, XX, 200) Ca cine, umuFarise, uwa mu cakaniko calimo abalwani bene bene aba kwa Yesu, alisumine ukuti “Yakobo, munyina Yesu” e ko ali.

Imibombele ya bakonshi ba kwa Yesu yalilangile ifyo ukubapo kwakwe kwaba. Ilyo umutumwa Paulo abikilwe mu cifungo mu Roma muli ba59 C.E., abakalamba ba baYuda bamwebele ati: “Ici cakaniko caishibikwa kuli ifwe ukuti konse konse cisoselwa ububi.” (Imilimo 28:17-22) Baleita abasambi ba kwa Yesu ati “ici cakaniko.” Nga ca kuti konse konse balesoselwa ububi, bakalemba ba malyashi ya kale kwena kuti balemba pali bene, bushe te ifyo?

Tacitus, uwafyelwe muli ba55 C.E. kabili uo baleti ali kalemba mukalamba uwa malyashi ya kale pano calo, alumbwile Abena Kristu mu Fyalembwa fyakwe. Mu lyashi alembele pa fyo Nero abapeele umulandu wa kukoleka umulilo ukalamba mu Roma mu 64 C.E., atile: “Nero apeele abaishibikwe ku cinabwingi ati Abena Kristu imilandu ya bufi no kubalungulusha sana pa mulandu wa kuti balipatile ifyabipa. Christus, ukwafuma ishiwi Kristu, alicushiwe icabipisha kuli Ponti Pilato uwali umulashi mu kuteka kwa kwa Tiberi.” Ifi fyebo fyaumfwana ne fyo Baibolo yalanda pali Yesu.

Kalemba umbi uwalandile pa bakonshi ba kwa Yesu ni Pliny the Younger, mushika wa mu Bithynia. Muli ba111 C.E., Pliny alembeele Kateka Trajan, ukumwipusha ifya kucita Abena Kristu. Pliny alembele ati abantu balebepesha ukuti Bena Kristu balesalika balepepa ku milungu no kushinshimuna icimpashanya ca kwa Trajan, pa kuti bengashinina abantu ukuti tabali Bena Kristu. Pliny atwalilila ati: “Abali Abena Kristu ba cine tabalepatikishiwa ukupepa imilungu ne cimpashanya.” Ubu bushininkisho bwa kuti Kristu e ko ali, uo abakonshi bakwe baipeleshe ukufwila.

Pa numa ya kusupula ifyo bakalemba ba  malyashi ya kale aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no wa bubili balembele pali Yesu Kristu na bakonshi bakwe, icitabo ca The Encyclopædia Britannica (ica mu 2002) casondwelele ati: “Ifi fyebo fyalembwa na bantu bapusanapusana fyaba bushininkisho bwa kuti ku kale na balekaanya ubuKristu tabakene ukuti Yesu e ko ali. Abantu batendeke ukukana ukuti Yesu taliko ku kupwa kwa ba1700, muli ba1800 na ku kutendeka kwa ba 1900, kabili tabakwete ne fishinka fine fine ifya kukaninapo.”

Ubunte bwa Bakonshi ba kwa Yesu

Icitabo ca The Encyclopedia Americana citila: “Icipingo Cipya calitupeela ubushininkisho pa fyo ubumi bwa kwa Yesu bwali ukufika fye na ku mfwa ne fyo Abena Kristu ba kubalilapo balondolwele ukucindama kwakwe.” Abalengulula te kuti basumine ukuti mu Baibolo mwaliba ubushininkisho bwa kuti Yesu e ko ali. Lelo, ukupelulula pa fintu fibili ifyalandwapo mu Malembo kuti kwatwafwa maka maka ukusanga ubushininkisho bwa kuti Yesu e po ali pe sonde.

Nga fintu tumwene, ulusamushi lukalamba ulwa kwa Einstein lwaba bushininkisho bwa kuti e ko ali. Ifisambilisho fya kwa Yesu na fyo filanga ukuti, Yesu e ko ali icine cine. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, ilyashi lyalumbuka ilyo Yesu alandile. (Mateo, ifipandwa 5-7) Umutumwa Mateo alembele ifyo ili lyashi lyakumine abantu, atile: “Awe amabumba yasungwike imisambilishishe yakwe; pantu alebasambilisha ngo waba na maka.” (Mateo 7:28, 29) Kumfwa pa fyo lilya lyashi lyakuma abantu pa myanda ya myaka iyapita, Profesa Hans Dieter Betz atile: “Ilyashi lya pa Lupili talyakumine fye abaYuda na Bena Kristu, nelyo aba ku fyalo fya Basungu.” Akonkenyepo ati, ili lyashi “lyalitemwikwa ku bantu bonse, icintu cishaseeka.”

Moneni aya mashwi ya mano ayasangwa mu Lyashi lya pa Lupili, ayepi kabili aya kwaafwa: “Uwakutoba ulupi pe saya lya ku kulyo, umupilibwile ne libiye.” “Cenjeleni ukuti mwicita ubulungami bwenu pa menso ya bantu.” “Mwisakamikilwa ubwa mailo, pantu ubwa mailo bukaba na masakamika ya buko.” ‘Mwipoosela bakapoli bamargariti.’ “Mulelomba, kabili mukapeelwa.” “Fyonse ifyo mufwaya abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.” “Ingileni pa mpongolo ya kamfyemfye.” “Ku fisabo fyabo e ko mukabeshibila.” “Umuti onse uusuma utwala ifisabo fisuma.”—Mateo 5:39; 6:1, 34; 7:6, 7, 12, 13, 16, 17.

Ukwabula no kutwishika, mwalyumfwapo yamo pali aya mashiwi nelyo umo yalola. Napamo yalisanguka mapinda mu lulimi lwenu. Aya mashiwi yonse yafuma mu Lyashi lya pa Lupili. Ifyo ili lyashi lyakuma abantu abengi ne ntambi filanga bwino bwino ukuti “kasambilisha mukalamba” e ko ali.

Natwelenganye ukuti umo apanga Yesu Kristu uushabako. Tutile uyo muntu alicenjela sana ica kuti apanga ne fisambilisho ifyo atila fya kwa Yesu wa mu Baibolo. Bushe te kuti alenge Yesu ne fisambilisho fyakwe ukutemwikwa sana ku bantu abengi? Lelo, umutumwa Paulo atile: “Bonse abaYuda balombe fishibilo na baGriki bafwaya amano; lelo, tushimikila Kristu uwapoopelwe, ku baYuda bena ca kupunwisha lelo ku bena fyalo buwelewele.” (1 Abena Korinti 1:22, 23) AbaYuda na bena fyalo tabatemenwe ubukombe bwa kuti Kristu alipoopelwe. Lelo, ulya wine e Kristu uo Abena Kristu ba kubalilapo babilile. Cinshi balebilila ukuti Kristu alipoopelwe? Ubulondoloshi bwine bwine bwa kuti bakalemba ba Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki balembele icine pa bumi bwa kwa Yesu ne mfwa.

Na cimbi icilanga ukuti Yesu e ko ali ni fintu abakonshi baleshimikila ifisambilisho fyakwe ukwabula ukuleka. Pa numa fye ya myaka 30 ukutula apo Yesu atendekele ubutumikishi bwakwe, Paulo asosele ati imbila nsuma “yabililwe ku cibumbwa conse ica mwi samba lya muulu.” (Abena Kolose 1:23) Ca cine, ifisambilisho fya kwa Yesu fyalyanene mu calo conse kale te mulandu no kukaanya. Paulo na o uwapakeswe  ilyo ali Umwina Kristu alembele ati: “Kristu nga tabuushiwa, ninshi ukushimikila kwesu kwa fye, ne citetekelo cesu ca fye.” (1 Abena Korinti 15:12-17) Nga ca kuti ukushimika Kristu uushabushiwe kwali no kuba ukwa fye, ninshi ukushimikila Kristu uushabalile abako kuti kwacila na po ukuba ukwa fye. Nga fintu tubelengele mu mashiwi ya kwa Pliny the Younger, Abena Kristu ba kubalilapo baliitemenwe ukufwila icisumino cabo muli Kristu Yesu. Baibikile mu kapoosa mweo pa mulandu wa kwa Kristu pantu ali uwa cine; e po ali pano calo nga fintu Amalandwe yasosa.

Mwalimona Ubushininkisho

Icalengele Abena Kristu ukushimikila ni co balisumine ukuti Yesu Kristu alibuushiwe. Na imwe kuti mwamumona Yesu na menso yenu aya ku mupashi pa kumona ifyo twakumwako ku fyo alecita ilelo.

Ilyo fye Yesu ashilapoopeelwa, aseseme ukusesema kukalamba pa lwa kubapo kwakwe ku nshita ya ku ntanshi. Asosele no kuti akabuushiwa no kwikala ku kwa kulyo kwa kwa Lesa ukulolela inshita ya konaula abalwani bakwe. (Amalumbo 110:1; Yohane 6:62; Imilimo 2:34, 35; Abena Roma 8:34) Lyena, ali no kutamfya Satana ne fibanda fyakwe mu muulu.—Ukusokolola 12:7-9.

Ni lilali ifyo fyonse fyali no kucitika? Yesu aebele abasambi bakwe ‘icishibilo ca kubapo kwakwe ne ca mpela ya bwikashi?’ Icishibilo ca kubapo kwakwe ukwabula ukumoneka casanshishemo inkondo shikalamba, ifipowe, ifinkukuma, ukwima kwa bakasesema wa bufi, bumpulamafunde ukufula, ne fikuko fyabipisha. Utu tuyofi twabipisha twali no kwenekelwa, pantu ukupooswa kwa kwa Satana Kaseebanya kwali no kuleeta “akalanda kwi sonde.” Kaseebanya aliisa kwi sonde “ne cipyu cikalamba, pa kwishiba ukuti ali ne nshita inono.” Kabili icishibilo cisanshamo no kubilisha imbila nsuma iya Bufumu “pano isonde ponse ku kubo bunte ku nko shonse.”—Mateo 24:3-14; Ukusokolola 12:12; Luka 21:7-19.

Ifyo Yesu asobeele filecitika. Ukutula pa Nkondo ya Calo iya Kubalilapo mu 1914, twalimona ubushininkisho bwabamo ifingi ubulanga ukubapo kwa kwa Yesu Kristu ukwabula ukumoneka. Aleteka kabili ni Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa kabili alecita ifitukumine nga nshi. Ifi mukwete uno magazini mu minwe yenu bushininkisho bwa kuti umulimo wa kushimikila pa lwa Bufumu ulebombwa pali lelo.

Pa kumfwikisha ifyo ukubapo kwa kwa Yesu kwamukuma, mufwile ukusambilila Baibolo. Cinshi mushingepushisha Inte sha kwa Yehova pa kuti bamwebako ifyebo na fimbi pa lwa kubapo kwa kwa Yesu?

[Ifikope pe bula 5]

Josephus, Tacitus, na Pliny the Younger balilemba pali Yesu Kristu na bakonshi bakwe

[Abatusuminishe]

Ifikope fyonse fitatu fyaba: © Bettmann/CORBIS

[Icikope pe bula 7]

Abena Kristu ba kubalilapo balishininwe ukuti Yesu e ko ali