Ubumi Bwabo

Alishuka Uo Yehova E Lesa Wakwe

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA TOM DIDUR

Twali natusonkela kale icikuulwa. Twaleenekela abantu nalimo 300 ukusangwa ku kulongana kukalamba mu Porcupine Plains, Saskatchewan, ku Canada. Pali Citatu imfula yabuuta yayambile ukuloka, pali Cisano kwali icikuuku cikalamba ne mfula yabuuta kabili caleyafya ukumona apatali. Kwalitalele sana ukufika ku madigiri celcius -40. Abantu basangilweko bali 28, kwali na bacaice abanono. Uku e kulongana kukalamba uko nabalilepo ukusangwako ukutula apo nasontelwe kangalila wa muputule, kabili nalyumfwile umwenso ico nali fye ne myaka 25. Ilyo nshilamushimikila ifyacitike, cintale nshimike ifyo natendeke ukuipakisha ili shuko lyaibela ilya mulimo.

NINE wa kulenga 7 pa bana baume bonse 8. Ibeli lyesu ni baBill, e lyo pakonka baMetro, baJohn, baFred, baMike, na baAlex. Nafyelwe mu 1925, kabili kasuli wesu ni Wally. Twaleikala mupepi ne tauni lya Ukraina, mu Manitoba, pe farmu linono ilya bafyashi bandi, baMichael na baAnna Didur. Batata balebombela mu nyanji. Apo utumayanda twa balebombela mu nyanji twali ukutali ne tauni kabili twali utunono sana ica kuti ulupwa ulukalamba te kuti lukumane ukwikalamo, ifwe twaleikala pe farmu. Inshita iikulu batata tabaleba pa ng’anda, kanshi bamayo e baleshala no mulimo uukalamba uwa kutukusha. Mu nshita mu nshita, bamayo baleya mu kwikala na batata pa mulungu umo nelyo ukucilapo, lelo bashininkishe ukuti twaishiba ukwipika, ukufumbika umukate, no kubomba imilimo ya mu ng’anda. Kabili apo twalepepa mu Calici ca baKatolika abaGriki, bamayo baletusambilisha no kusungila amapepo no kusefyako intambi shimo.

 Ifyo Nasambilile Icine ca mu Baibolo

Nalefwaisha ukumfwikisha Baibolo ilyo nali umunono. Umwina mupalamano wesu uwali ni Nte ya kwa Yehova, lyonse aletandala pa mwesu no kutubelengela amalembo yamo yamo mu Baibolo ayalanda pa Bufumu bwa kwa Lesa, Armagedone, ne fisuma ifikaba mu calo cipya. Bamayo tabalefwaya ukumfwa ifyo alelanda, lelo baMike na baAlex bena balitemenwe ubu bukombe. Na kuba, ifyo basambilile fyalengele bakaane no mulimo wa bushilika ilyo kwali inkondo ya calo iyalenga bubili. BaMike basukile bapingulwa ukukakwa inshita inono, kumfwa baAlex bena babatwele mu nkambi ya ncito ya cibe ku Ontario. Mu kupita kwa nshita, baFred na baWally balisumine ukusambilile cine. Abakalamba bandi batatu bena tabalefwaya. Bamayo balikeene ukusambilila icine pa myaka iingi, lelo mu kuya kwa nshita twalipapile ukumona bapingulapo ukuba ku lubali lwa kwa Yehova. Babatishiwe ilyo bali ne myaka 83. Bamayo bafwiile ne myaka 96. Batata bafwiile ninshi balitemwa ukusambilile cine.

Ilyo nali ne myaka 17, naile ku Winnipeg mu kufwaye ncito no kubishanya na bengangafwa ukusambilila Baibolo. Pali ilya nshita, Inte sha kwa Yehova balibindilwe, lelo ukulongana kwena balelongana lyonse. Ukulongana kwa kubalilapo nasangilweko kwabelele mu ng’anda. Apo nali mu Calici ca baKatolika abaGriki ilyo nalekula, ifyo naumfwile pa muku wa kubalilapo fyali fipya kuli ine. Na lyo line, panono panono nalyumfwikishe umulandu ukukwata ibumba lya bapatili kushabela kwa mu malembo no mulandu Lesa ashayasukile amapepo ya bapatili ilyo balepaale nkondo. (Esaya 2:4; Mateo 23:8-10; Abena Roma 12:17, 18) Nalyumfwile bwino ukwisaikala mu paradaise pe sonde kabili kwalimo amano ukucila ukuya ku ncende ukutali ukwabula ukubwela.

Pa numa ya kushininwa ukuti ici e cine, naipeele kuli Yehova no kubatishiwa mu 1942 mu Winnipeg. Mu 1943 ukubinda Inte sha kwa Yehova mu Canada kwalipwile, kabili umulimo wa kushimikila walilundulwike. Kabili icine ca mu Baibolo calelimbe mishila mu mutima wandi. Nalikwete shuko lya kubomba nga umubomfi wa cilonganino no kulanda amalyashi ya ku cintubwingi no kushimikila mu cifulo cishakwete aba kushimikilamo. Ukusangwa ku mabungano yakalamba mu United States kwanengele ukulunduluka sana lwa ku mupashi.

Ukulundako Umulimo Wandi Kuli Yehova

Mu 1950, nalembeshe umulimo wa bupainiya, kabili mu December ulya wine mwaka, banjitile ukuyabomba umulimo wa bukangalila bwa muputule. Nali ne shuko lya kukanshiwa mu mulimo wa bukangalila bwa muputule lwa mupepi na Toronto kuli Charlie Hepworth, munyinefwe wabeleshe umulimo wa kwenda kabili uwa cishinka. Kabili nali ne nsansa ukubombela pamo na munyinane Alex mu mulungu nalekelesheko ukukanshiwa. BaAlex bena pali iyi nshita ninshi kale batendeka umulimo wa muputule mu Winnipeg.

Nshakatale ndaba ukulongana kwa muputule nabalilepo kulya nandilepo pa mubalo. Nayangilwe sana ku fyo ukulongana kwali no kuba. Kwena, kangalila wesu uwa citungu, Munyinefwe Jack Nathan, bonse atupeele ifya kucita ifingi kabili twali ne nsansa. Twasupawilile programu wa kulongana na bonse abakwete mbali. Twalelekanina ukushimika ifya kukumanya, ukupituluka mu kushimikila kwa ku ng’anda ne ng’anda, ukucita ifipempu fya kubwelelamo, no kulanga ifya kutungulula amasambililo ya Baibolo pa ng’anda. Twaimbile ne nyimbo sha Bufumu. Kwali ifya kulya ifingi. Lyonse nga papita amaawala yabili twalenwa kofi no kulya amabanshi babika inama pa kati. Bamo basendeme pa fipuna na pa cisebele, bambi basendeme pa nshi. Ilyo calefika pa Mulungu imfula yabuuta yalikalikeko panono kabili abantu 96 basangilwe ku lyashi lya ku cintubwingi. Icacitike cansambilishe ukushipikisha nga ca kuti ifintu fyayafya.

Umuputule umbi bampeele ukubombelamo wali ku kapinda ka ku kuso aka Alberta, mu British  Columbia, na ku Yukon Territory, incende isho akasuba kamoneka na pa kati ka bushiku. Ukushipikisha no kuiteyanya fyalekabilwa pa kuya muleshimikila mu musebo ukalamba kabili uwa mabwe uwa Alaska Highway uwafuma ku Dawson Creek, British Columbia ukuyashinta ku Whitehorse, Yukon (apaba bakilomita 1,477). Kwali amafya yene yene pamo nga imfula yabuuta iya citalawe, ukutelela mu mbali ya mpili, no kukanamona bwino ku mulandu wa cikuuku ca mfula yabuuta.

Nalipapile ukumona icine cafika ukutali ku Kapinda ka ku Kuso. Bushiku bumo, ine na baWalter Lewkowicz twaile pa kayanda kali mupepi no mushi wa Lower Post, mu British Columbia, ukukonka umusebo wa Alaska Highway mupepi no mupaka wa Yukon Territory. Twalishibe ukuti kwali uwaleikala mu kayanda kalya pantu twalemona ukubengeshima kwa lubuuto pa nsolokoto. Inshita yali muli ba 21 koloko, kabili twakonkweshe pa cibi. Twaumfwile ishiwi lya mwaume lileti ingileni, awe na ifwe twalingile. Twalipapile sana ukumona shikulu bantu nalala pa musengele alebelenga na magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda! Na kuba, ulu Ulupungu alebelenga e lyo fye lwafumine ukucila ulo twaleshalika. Atushimikile ukuti indeke eshaletwala bakalata kuli ilya ncende. Apo pali iyi nshita twali natufuma pa cilonganino pa nshiku ukucila 8, tatwakwete bamagazini bapya. Shikulubantu atwebele ukuti ishina lyakwe ni Fred Berg, kabili nangu line palipitile imyaka iingi apo alembeseshe bamagazini, uyu wali e muku wa kubalilapo ukutandalilwa ne Nte sha kwa Yehova. Fred alengele twasendama pa mwakwe. Twalilanshenye na o ifishinka fya mu Malembo ifingi kabili twateyenye ukuti baNte bambi abalepitanina muli ilya ncende bengalamutandalila.

Nabombele mu miputule inono itatu pa myaka iingi. Iyi miputule yatendekele ku musumba wa Grande Prairie, Alberta, ku kabanga ka Kodiak, mpaka na ku Alaska ku masamba, apaba bakilomita ukucila 3,500.

Nali ne nsansa ukwishiba ukuti nangu ni ncende shaba ukutali nangu fye ukuli konse, icikuuku ca bupe fye ica kwa Yehova cilafika ku bantu bonse no kuti umupashi wa kwa Lesa e walula amatontonkanyo ne mitima ya balya balemenena ku bumi bwa muyayaya. Bamo aba musango uyu ni baHenry Lepine mu musumba wa Dawson City, ku Yukon, uwitwa ileelo ati Dawson. BaHenry baleikala mu  ncende yali ukutali. Na kuba tabatalile abafuma muli iyi ncende ukwaba imikoti ya golde pa myaka ukucila 60. Lelo, umupashi wa kwa Yehova wacincishe aba baume bali ne myaka 84 ukwenda bakilomita ukucila 1,600 pa kufika ku Anchorage ukwali ukulongana kwa muputule, nangu line tabatalile abasangwapo ku kulongana kwa cilonganino. Balicincimwike sana pali uku kulongana kabili balisekelele nga nshi ukubishanya na bambi. Ilyo babwelele ku Dawson City, baHenry batwalilile ukuba no busumino mpaka ne mfwa yabo. Abengi abaishibe baHenry tabaishibe icacincishe aba baume bakoloci ukwenda ubulendo bushailepela filya. Ukufwaisha kwa baHenry ukuti beshibe icine kwalengele na bakoloci bambi ukusumina ukusambilila icine. E co baHenry bashimike ubunte busuma ku bantu ukwabula icebo.

Napokelele Icikuuku ca Bupe fye ica kwa Yehova

Mu 1955, napokelele ubwite bwa kusangwa kwi kalasi lyalenga 26 ilya Watchtower Bible School of Gilead. Uku kukansha kwalikoseshe icitetekelo candi kabili kwangafwile ukupalama sana kuli Yehova. Pa numa ya kupwisha isukulu, banjebele ukutwalilila no mulimo wa muputule ku Canada.

Nabombele mu citungu ca Ontario mupepi no mwaka umo. Lyena bantumine na kabili ku kapinda ka ku kuso aka Alaska ukusuma nga nshi. Ncili ndebukisha imisebo iisuma iyayakanya bwino bwino ifimana fyayemba ne mpili shakupwa ku menshi makasa. Mu nshita ya lusuba, imipokapoka ne nika fimoneka nge nsalu iisuma iyo bapangila na maluba ya mu mpanga. Umwela ulaba uusuma na menshi ayalengama. Bere, imimbulu, insebula, inama yapala impombo, ne nama shimbi isha mpanga shiyendela fye muli iyi ncende.

Na lyo line, mu Alaska mwalibako amafya yamo pamo nga ukwalukaaluka kwa miceele no kulepa kwa ntamfu. Umuputule nalebombelamo walepele bakilomita 3,200 ukufuma ku kabanga ukuya ku masamba. Pali ilya nshita, takwali ukuteyanya kwa kuti kangalila wa muputule afwile ukukwata motoka. Bamunyinane ba muli ilya ncende baleitemenwa ukunsenda ne myotoka yabo ukuntwala ku cilonganino cimbi. Limo limo naleimika fye banamutekenya ba fimbayambaya nelyo abatandashi abalefuma mu ncende shimbi.

Limo ilyo naimike motoka ni lintu nali mu musebo wa Alaska Highway pa kati ka Tok Junction, mu Alaska, na Mile 1202. Intamfu yali pa kati ka ishi ncende shibili apali na maofeshi ya bakapokola ba pa mupaka yali bakilomita 160. Napitile pa Tok apali amaofeshi ya bakapokola ba pa mupaka mu United States no kunina motoka, twaendele bakilomita 50. Ukufuma apa, takwali motoka nelyo imo iyaishile, kabili naendele na makasa bakilomita 40 pa maawala 10. Pa numa ya kupita pa maofeshi ya ba kapokola ba pa mupaka, e lyo naishibe icalengele ukuti kwiba bamotoka, imyotoka shonse shalekele ukupita muli uyu musebo pantu kwali imfula yabuuta iikulu nga nshi mupepi na maofeshi ya ba kapokola ba pa mupaka. Mupepi na pa kati ka bushiku kwalitalele sana ukufika ku madigri celcius -23, kabili ninshi kushele bakilomita 80 pa kufika apa kusendama. Naliculile sana ukufwaya apa kutuushisha.

Naile ndekolonteka mpaka namona cimotoka cafwa mu mbali ya musebo, lubali lumo kwali imfula yabuuta. Natontonkenye ukuti nga naingila mu kati nasendama na pa masao, kuti napusuka ku kutalala kwa bushiku. Nakumwine imfula yabuuta no kwisula iciibi, mu kati nasangile cela  ceka ceka. Ku ca nsansa, naendeleko fye panono, nasanga na kayanda umwabula abantu. Pa kubala calyafishe ukwingila mu kati no kukosho mulilo, lelo pa numa ya kwingila, natuushishe amaawala yanono. Lucelocelo, naninine motoka iyantwele pambi apo nailetuushisha, nalya ne fya kulya nalefwaisha no kusakamana iminwe yandi iyacenenwe.

Yehova Alenga Icine Ukulunduluka ku Kapinda ka ku Kuso

Ukutandala kwandi ukwa kubalilapo ku Fairbanks kwalinkoseleshe sana. Twaliipakishe ukubomba bwino ubutumikishi, kabili abantu nalimo 50 e basangilwe ku lyashi lya ku cintubwingi pa Mulungu. Twalonganine mu ng’anda inono iya bamishonari umwaleikala baVernor na baLorraine Davis. Abantu baikele ku kicini, ku kati na mu kashila ka ng’anda, batongomwene fye mikoshi pa kuti bomfwe ilyashi. Apo kwali abantu abengi abaishile ku kumfwa ilyashi, twamwene ukuti Ing’anda ya Bufumu yalekabilwa pa kuti umulimo wa kushimikila wikashiwe mu Fairbanks. E co Yehova atwafwile ukushita icikuulwa cikalamba ico balecindilamo kale, kabili twakuulile pambi apali incende iisuma. Twalimbile icishima, twakuula ne miputule ya kusambilamo twafwaya ne fya kukafya mu cikuulwa. Mu mwaka fye umo, Ing’anda ya Bufumu yatendeke ukubomfiwa mu Fairbanks. Pa numa ya kukushako kicini, ici cikuulwa calibomfiwe na kwi bungano lya citungu mu 1958, kabili abantu 330 e basangilweko.

Mu lusuba lwa mu 1960, naimine ubulendo ubutali na motoka ukuya ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu New York ukuyasangwa ku kukansha kwa bakangalila benda aba mu United States na Canada. Ilyo nali kulya, Munyinefwe Nathan Knorr na bamunyinefwe bambi abashingemwe banjipwisheko ifipusho fimo fimo nga kuti cayanguka ukwisula iofeshi linono ilya Nte mu Alaska. Pa numa ya myeshi ya kupenda, twalitemenwe ukumfwa ukuti ukutendeka pa September 1, 1961, mu Alaska mwali no kuba iofeshi linono ilya Nte. Munyinefwe Andrew K. Wagner apeelwe umulimo wa kulolekesha pa mibombele ye ofeshi linono. Uyu munyinefwe no mwina mwakwe, Vera, balibombele pa Brooklyn imyaka 20 kabili balibeleshe no mulimo wa kwenda. Twalitashishe sana pa kukwata iofeshi linono mu Alaska, pantu umulimo wa kwendaenda kuli kangalila wa muputule walicepeleko kabili calengele ukuti kangalila wa muputule aleyangwa sana ku fyo ifilonganino ne fifulo fya kushimikilamo ifyabelele ukutali fyalekabila.

Mu lusuba lwa mu 1962, bamunyinefwe ba ku Kapinda ka ku Kuso balisekelele. Yali ni nshita ya kupeela amaofeshi yanono aya Nte sha kwa Yehova mu Alaska, kabili kwali ne bungano lya citungu mu Juneau, Alaska. Amayanda ya Bufumu ayapya yalikuulilwe mu Juneau na mu Whitehorse, ku Yukon, kabili kwali ukupanga na mabumba yapya mu ncende sha kutali.

Ukubwelelamo ku Canada

Pa myaka iingi, nalelembeshanya bakalata na Margareta Petras uwali ku Canada. Reta nga fintu abantu bamwita ilingi line, atendeke umulimo wa bupainiya mu 1947, apwishishe isukulu lya Gilead mu 1955, kabili alebomba bupainiya ku kabanga ka Canada. Namulanshishe ukuti tuupane, na o alisumine. Twaupene mu Whitehorse mu February 1963. Mu mibundo ya ulya mwaka, batutumine mu muputule ku masamba ya Canada, kabili twalitemenwe ukubombela kulya pa myaka 25 iyakonkelepo.

Umulandu wa kulwalilila, mu 1988 batupeele umulimo wa bupainiya bwaibela mu Winnipeg, Manitoba. Uyu mulimo wasanshishemo no kusakamana Iciyanda ca Kulonganinamo pa myaka nalimo isano. Ukulingana napapelele amaka yesu, tucili tulabomba ne nsansa umulimo wa kupanga abasambi. Ilyo twali mu muputule, twaletendeka amasambililo ya Baibolo ayengi ayo twaleshiila fye bambi ukuti baletungulula. Nomba pa mulandu wa cikuuku ca bupe fye ica kwa Yehova, tulatendeka amasambililo no kuba ne nsansa na shimbi ilyo tulemona abasambi besu balelunduluka, baipeela no kubatishiwa.

Nalishininkisha ukuti ukubombela Yehova e cintu cawamisha mu bumi. Ukubombela Yehova kusuma, kulekusha, kabili kutulenga tulemutemwa sana cila bushiku. Ici e cileta insansa shine shine. Te mulandu ne milimo ya ku mupashi twapeelwa, nelyo incende twikalako, tulasumina amashiwi ya kwa kemba wa malumbo ayatila: “Balishuka abantu abo Yehova e Lesa wabo.”—Amalumbo 144:15.

[Icikope pe bula 24, 25]

Mu muputule

[Icikope pe bula 25]

Ukutandalila baHenry Lepine mu Dawson City. Ine ndi ku kuso

[Icikope pe bula 26]

Ing’anda ya Bufumu iya kubalilapo mu Anchorage

[Icikope pe bula 26]

Reta na ine, mu 1998