Ubumi Bwabo

Yehova Alatusakamana Lyonse

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ENELESI MZANGA

Cali mu 1972. Abalumendo 10, aba mu kabungwe ka Youth League aka mu Malawi, baingile mu ng’anda yesu no kunjikata, kabili bantintiile mwi bala lya fisali ilyali mupepi. Mulya balingumine no kunsha ilyo bamwene kwati nafwa.

Inte sha kwa Yehova abengi mu Malawi balisanshilwe icabipisha nge fi fine. Mulandu nshi balepakashilwa? Cinshi cabafwile ukushipikisha? Mukwai lekeni mwebeko ilyashi lya lupwa lwesu.

NAFYELWE mu December pa 31, mu 1921, mu lupwa lwalepepa. Batata bali ni bashimapepo ku Calici lya Central African Presbyterian. Nakuliile mwi tauni linono ilya Nkhoma ilyali mupepi na Lilongwe, umusumba ukalamba uwa mu Malawi. Ilyo nali ne myaka 15, naishileupwa kuli baEmmas Mzanga.

Bushiku bumo abanabo ba batata, na bo abali bashimapepo, balitutandalile. Balimwene ukuti Inte sha kwa Yehova baleikala mupepi na pa mwesu kabili batusokele ukukanabishanya na bo. Batwebele ati Inte balikatwa ku fiwa no kuti nga tatucenjele na ifwe kuti twaikatwa ne fiwa. Iyo nsoke yalitutiinishe ica kuti twakuukile pa mushi umbi, apo baEmmas basangile incito ya kushitisha mwi shitolo. Lelo, tapakokwele twaishilesanga ukuti ing’anda uko twakuukile na yo yali mupepi ne Nte sha kwa Yehova!

Na lyo line, mu kwangufyanya ukutemwa baEmmas batemenwe Baibolo kwalengele balanshanya na Nte umo. Ilyo ayaswike ifipusho fyabo ifingi kabili bashininwa, baEmmas basumine ukusambilia Baibolo nankwe. Pa kubala balesambilila mwi shitolo balebombela,  lelo pa numa, isambililo lya Baibolo cila mulungu lyalecitilwa mu nga’anda yesu. Lyonse Inte sha kwa Yehova nga baisa, nalefumapo pantu nalebatiina. Na lyo line baEmmas balitwalilile ukusambilila Baibolo. Pa numa ya myeshi mupepi na 6 ukutula apo batendekele, balibatishiwe, mu April 1951. Lelo, tabanjebeleko ici pantu baletiina ati nga naishiba icupo cesu cikapwa.

Imilungu ya Mafya

Lelo, bushiku bumo Ellen Kadzalero, cibusa wandi, anjebele ati abena mwandi balibatishiwa ukuba Inte ya kwa Yehova. Nalifulilwe icine cine! Ukutula ubo bushiku, nalekele ukubasosha no kubepikila ifya kulya. Kabili nalekele ukubatapila no kubakafisha amenshi ya kusamba—uwaba mulimo wa mukashi ukulingana ne ntambi shesu.

Pa numa ya kushipikisha ubu bwafya pa milungu itatu, baEmmas mu cikuuku banjebele ukuti twikale pa nshi no kulanshanya, kabili banjebele ico basalilepo ukuba Inte. Babelengele no kulondolola amalembo, pamo nga 1 Abena Korinti 9:16. Balimfikile pa mutima kabili nayumfwile ukuti na ine wine mfwile ukutendeka ukushimikila imbila nsuma. E co, napingwilepo ukutendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Bulya bwine bushiku, napekanishishe abena mwandi abatemwikwa ica kulya icisuma, ne ci calibasansamwishe.

Ukwebako Ulupwa ne Fibusa Icine

Ilyo abafyashi besu baumfwile ukuti tulebishanya ne Nte sha kwa Yehova, balitukeenye icabipisha. Ulupwa lwandi lwatulembele kalata wa kutweba ati twikabala atubatandalila na kabili. Ifyo batwebele fyalituletele ubulanda, lelo, twacetekele ubulayo bwa kwa Yesu ubwa kuti tukakwata bamunyina na bankashi na banyinefwe na bashifwe abengi aba ku mupashi.—Mateo 19:29.

Mu kwangufyanya nalilundulwike mwi sambililo lyandi ilya Baibolo kabili nalibatishiwe mu August 1951, pa numa fye ya myeshi itatu ukutula apo abalume bandi babatishiwilwe. Nafwaishe ukwebako cibusa wandi Ellen icine. Nalisansamwike ukuti alisumine ukusambilila Baibolo. Mu May 1952, Ellen alibatishiwe kabili asangwike nkashi nandi uwa ku mupashi, ne ci cakoseshe bucibusa bwesu. Pali lelo, tucili ifibusa ifyatemwana sana.

Mu 1954, baEmmas basontelwe ukuba bakangalila wa muputule, ukulatandalila ifilonganino. Iyo nshita ninshi twalikwata kale abana 6. Shilya nshiku, kangalila wa muputule uwakwete ulupwa alecita umulungu umo atandalila icilonganino uwakonkapo aya ku ng’anda ku kwikala na bakashi bakwe na bana. Lelo, baEmmas nga baletandalila ifilonganino, lyonse baleshininkisha ukuti natungulula isambililo lyesu ilya Baibolo ilya lupwa. Twalibombeshe ukulenga abana ukulaipakisha isambililo. Kabili twalelanda na pa fyo twatemenwe Yehova ne cine caba mu Cebo cakwe ukufuma ku mitima yesu, kabili twalebombako umulimo wa kushimikila ngo lupwa. Uyu programu wa ku mupashi alikoseshe icitetekelo ca bana besu kabili alibapekanishishe ku kupakaswa ukwali no kwisa pali ifwe.

Ukupakasa Imipepele Kwatendeka

Mu 1964, icalo ca Malawi calipokele ubuntungwa. Ilyo abalashi ba mu cipani caleteka baishibe ukuti tatwaleipoosa mu milandu ya calo, baeseshe ukutupatikisha ukushita amakardi ya kuba muli ici cipani. * Pa mulandu wa kuti baEmmas na ine twalikeene ukucite co, aba mu kabungwe ka Youth League baonawile amabala  yesu aya mataba—umo twali no kufumya ifya kulya mu mwaka wakonkelepo. Ilyo aba mu kabungwe ka Youth League balekumpa amataba, baleimba ati: “Bonse abakaana ukushita amakardi ya kwa Kamuzu, ububenshi bukalya amataba yabo ayashilauma kabili aba bantu bakalila.” Lelo, te mulandu no kulofya ifya kulya, tatwapelelwe. Twaleumfwa ukuti Yehova alatusakamana. Alitukoseshe mu kutemwa.—Abena Filipi 4:12, 13.

Inshita imo ubushiku sana mu August 1964, nali fye neka pa ng’anda na bana. Twalileele, lelo iciunda ca bantu abaleimba akatalamukila calimbushishe. Bali ni baGulewamkulu, ibumba lya mu bumfisolo ilya bacinda ifinyau abalesansa abantu no kubepekesha ukuba imipashi ya fikolwe ifyafwa. Akabungwe ka ba Youth League katumine baGulewamkulu ukutusansa. Nabushishe abana mu kwangufyanya, kabili ilyo abalesansa bashilafika pa mwesu, twabutukile mu mpanga.

Ukufuma apo twafiseme twamwene ulubuuto. Ibumba lya baGulewamkulu lyakoleke ng’anda yesu iya mutenge wa cani. Yalipile yonse fye, pamo ne fipe fyesu fyonse. Ilyo abatusanshile balefuma pa citantaala ca ng’anda yesu apalefuke cushi, twalibomfwile balesosa ati, “Twakosha umulilo uukalamba sana pa kuti ulya Nte onteko.” Fintu twatashishe kuli Yehova ukuti twalipuswike! Ca cine, balyonawile icifulo cesu, lelo tabaonawile umupampamina wesu uwa kucetekela muli Yehova ukucila abantu.—Amalumbo 118:8.

Twaishileumfwa ukuti baGulewamkulu bacitile icintu cimo cine na ku ndupwa shimbi shisano isha Nte sha kwa Yehova mu cifulo cesu. Mwandini twalitemenwe icine cine ilyo bamunyinefwe ba mu filonganino fya mupepi baishiletupususha! Batukuulile amayanda yambi no kutupeela ifya kulya pa milungu iingi.

Ukupakasa Kwakoselako

Mu September 1967 kwali lulu wa kukolonganika Inte sha kwa Yehova icalo conse. Pa kuti batusange, abalumendo abankalwe kabili aba lucu—abali mwi bumba lya ba Youth League na muli ba Malawi Young Pioneers, abakwete impanga—bafwaile baNte ku ng’anda ne ng’anda. Nga babasanga, aba baume baleeba baNte ukushita amakardi ya kuba mu cipani ca bupolitiki.

Ilyo bafikile pa mwesu batwipwishe nga twalikwete kardi ya cilya cipani. Natile: “Awe, nshashita. Nshashite na pali ino nshita, kabili na ku ntanshi kwine nshakashite.” Lyene baikete abalume bandi na ine wine no kututwala ku kapokola, ukwabula ukutupeelako ne nshita ya kusenda icili conse. Ilyo abana besu abanono bafikile pa ng’anda ukufuma ku sukulu, tabatusangile, kabili balisakamene sana. Ku ce shuko, Daniel, umwana wesu umukalamba, aishile ku ng’anda pa numa ya kashita kanono kabili umwina mupalamano wesu amwebele ifyacitike. Apo pene fye, asendele abaice bakwe no kuya ku kapokola. Bafikile ninshi bakapokola baletulonga mu fimbayambaya ifya kututwala ku Lilongwe. Twalisendele abana.

Mu Lilongwe, batulubulwishe bufi bufi pa maofeshi yakalamba aya bakapokola. Bakapokola batwipwishe ati, “Bushe mwalatwalilila ukuba Inte sha kwa Yehova?” Twayaswike ati, “Ee!” nangu line ukwasuka fye fyo kwali no kulenga tupingulwe ukuba mu cifungo pa myaka 7. Abo balemona ati e batungulula ukuteyanya, balebakaka imyaka 14.

Ilyo twaikele ubushiku bonse ukwabula ukulya no kutuusha, bakapokola batutwele ku cifungo ca Maula. Kulya icifungo caliswile sana ica kuti tatwasangile pa kulaala nangu fye ni pa nshi! Kwali fye imbeketi imo iyalebomfiwa nge cimbusu mu kalokoni kamo na kamo akalimo abantu abengi. Ifya kulya fyalicepele kabili tabalefipika bwino. Pa numa ya milungu ibili, abalashi ba ku cifungo bakutulwike ukuti tuli ba mutende kabili batusuminishe ukubomfya ulubansa lwa cifungo ulo baleangalilamo ifyangalo. Apo twali abengi, twalekwata amashuko cila bushiku aya kukoseleshanya no kushimikila ku bafungwa bambi. Icatupapwishe ca kuti, pa numa ya kukakwa fye imyeshi itatu, balitufumishe pantu ifyalo fimbi fyalepatikisha ubuteko bwa Malawi ukucite co.

 Bakapokola batucincishe ukubwelela ku myesu, lelo batwebele no kuti Inte sha kwa Yehova nashibindwa mu Malawi. Ici cibindo calipo ukufuma pa October 20, 1967, ukufika pa August 12, 1993—mupepi ne myaka 26. Iyo yali myaka yayafya, lelo, Yehova alitwafwile, e co twalitwalilile ukutaluka ku kuipoosa mu milandu ya calo.

Ukulungwa nge Nama

Mu October 1972, icipope ubuteko bwapeele caimishe ukupakasa kumbi ukupya. Ici cipope catile Inte sha kwa Yehova bonse bali no kutamfiwe ncito no kuti baNte bonse abekala mu mishi babatamfye pa mayanda yabo. BaNte balelungwa nge nama.

Pali iyo nshita, munyina wa Bwina Kristu umo uwacaice aishile ku mwesu ku kuletela baEmmas ubukombe bwa mu kampampa ati, ‘aba mu kabungwe ka Youth League balepanga ukumuputulo umutwe, uku-ubika pa cimuti, no ku-utwala ku shamfumu sha cikaya.’ Ilyo line fye baEmmas bafulumwike pa ng’anda, lelo, ilyo bashilaya bashile bateyanya ukuti tukabakonke mu kwangufyanya. Mu kwangufyanya natangishe abana. Lyene ilyo nali mu kufuma, aba mwi bumba lya Youth League 10 balishile, balefwaya baEmmas. Baingile mu ng’anda yesu lelo basangile ukuti baEmmas nabaya. Mu cipyu, abaume bantintiile mwi bala lya fisali ilyali mupepi, umo bampantawile no kunguma ne fisali. Banshile mulya ilyo bamwene kwati nafwa. Ilyo napuupuutwike, nalyamfwile ukubwelela ku ng’anda.

Ilya nshita ya bushiku, ninshi nakufiita, baEmmas baibikile mu kapoosa mweo pa kubwelela ku ng’anda yesu ku kumfwaya. Ilyo basangile nimpumwa icabipisha, baEmmas na banabo abakwete motoka bansendele mu motoka wine. Lyene twaile ku ng’anda ya kwa munyina ku Lilongwe, uko nalepola panono panono kuli shilya mpumo kabili baEmmas bateyenye ukuti tufulumuke mu calo.

Imbutushi Ishishakwete kwa Kuya

Dinesi, umwana wesu umukashana no mwina mwakwe balikwete icimbayambaya. Baingishe umo incito ya bunamutekenya. Uyu muntu kale ali mu kabungwe ka Malawi Young Pioneer lelo aletumfwilako uluse. Ali-itemenwe ukutwafwa pamo na baNte bambi. Pa fyungulo ifingi uyu namutekenya alesenda baNte ukufuma mu fifulo fyateyanishiwe libela ifyo balebelamamo. Lyene afwele yuniformu ya ba mu kabungwe ka Malawi Young Pioneer no kwensha icimbayambaya ukupita umwingi umo bakapokola bacilike umusebo. Ali-ibikile mu bwafya pa kuti fye afwe imyanda ya baNte ukupita pa mupaka wa calo ukuya mu Zambia.

Pa numa ya myeshi inono, abalashi ba buteko bwa Zambia batubwekeshe ku Malawi; lelo, tatwaile ku mushi wesu. Ifipe fyonse ifyo twashile  balibile. Na malata na yo balifumishepo pa ng’anda yesu. Apo tatwakwete kwa kuya ukwali umutende, twafulumukile ku Mozambique no kwikala mu nkambi ya mbutushi iya Mlangeni pa myaka ibili na hafu. Lelo, mu June 1975, ubuteko bupya mu Mozambique bwaiseele inkambi no kutupatikisha ukubwelela ku Malawi, uko ifintu fyali fye cimo cine ku bantu ba kwa Yehova. Twapatikishiwe ukubwelela ku Zambia na kabili. Kulya twafikile pa nkambi ya mbutushi iya Chigumukire.

Pa numa ya myeshi ibili ilongo lya mabasi ne fimbayambya fya bashilika fyaiminine mu mbali ya musebo ukalamba, kabili abashilika bali ne mfuti aba mu Zambia basanshile inkambi. Batwebele ati balitukuulila amayanda yasuma no kuti nabatuteyanishisha bamotoka ba kututwala kulya. Twalishibe ubo bwali bufi. Abashilika batendeke ukusunkila abantu mu fimbayambaya na mu mabasi, kabili pali icimfulunganya. Abashilika batendeke ukulishe mfuti mu mwela kabili iminshipendwa ya bamunyina na bankashi balisalangene ku mwenso.

Muli ici cimfulumfulu, baEmmas balibaponeshe no kubanyantaula, lelo munyina umo abafwile ukwima. Twatontonkenye ati iyi yali ni ntendekelo ya bucushi bukalamba. Imbutushi shonse shalibutwike ukubwelela ku Malawi. Ilyo twali tucili mu Zambia, twafikile pa kamana, kabili bamunyina baikatene amaboko no kuyapanga kwati munyololo pa kuti bonse babuke ukwabula ubwafya. Lelo, bushilya bwa ulya mumana, abashilika ba mu Zambia balitulongenye no kutupatikisha ukubwelela ku Malawi.

Ilyo twafikile mu Malawi na kabili, tatwaishibe ukwa kuya. Twaumfwile ukuti pa kukumana kwa ba mu kabungwe ka bupolitiki e lyo na mu manyunshipepala, abantu balesokwa ati bacenjele ku “mpumi shipya” isha baleisa mu mishi yabo, balelosha ku Nte sha kwa Yehova. E co, twasalilepo ukuya ku musumba ukalamba, uko bashingatwishiba nga mu mishi. Twalikumanishe ukufwaya ing’anda ya kusonkela, kabili baEmmas batendeke ukutandalila ifilonganino na kabili mu bumfisolo, ukubomba bukangalila bwa muputule.

Ukusangwa ku Kulongana kwa Cilonganino

Cinshi catwafwile ukutwalila aba citetekelo? Kulongana kwa cilonganino! Mu nkambi sha mbutushi isha mu Mozambique na mu Zambia, twalelongana mu Mayanda ya Bufumu aya fimuti ayakwete imitenge ya fyani. Ukulongana mu Malawi kwalyafishe kabili kwaleleta amafya—na lyo line mwali ubusuma ubwingi. Pa kuti betwishiba, ilingi twalelongana ubushiku sana mu mpanga. Pa kuti abantu beishiba ati tulelongana, tatwaletota pa kutasha kalanda lelo, twalepukusa fye amaboko.

Ukubatisha kwalecitwa ubushiku sana. Umwana wesu Abiyudi abatishiwe pali iyi ine nshita. Pa numa ya lyashi lya lubatisho, wene na bambi abalebatishiwa babatungulwile ku nika uko baimbile icishima icishashikile, ninshi nakufiita. Kulya balibatishiwe.

Ing’anda Yesu Iinono Yali Cifulo ca Mutende

Mu myaka yakonkelepo iya cibindo ca buteko, ing’anda yesu mu Lilongwe yali cifulo ca kupokelelapo impapulo icafisama. Bakalata ne mpapulo ukufuma ku maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Zambia balefikila mu mwesu mu bumfisolo. Bamunyina abalesenda ifipe pa macinga baleisa ku mwesu ku kusenda ifi fipe fyalefuma ku Zambia no kutwala bakalata ne mpapulo ku fifulo fimbi ifya mu Malawi. Bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda abo balesabankanya baleba no mutika uunono pantu balepulintwa pa mapepala bapulintilapo Baibolo. Ici caleafwa abalesenda ukusenda bamagazini bafulileko imiku ibili nga kulinganya ku bali no kupulintwa pa mapepala yambi. Abalesenda basabankenye na Ulupungu lwa kwa Kalinda ulunono, umwaleba fye ifipande fya kusambililamo. Aba bamagazini baleanguka ukufisa mu tumba lye shati pantu baleba fye lipepala limo.

Ubuntungwa ne myeo ya aba balesenda impapulo fyaleba mu busanso ilyo balecofa amacinga ukupita mu mpanga, limo mu mfifi ya bushiku, nabatuntikanya ne fibokoshi fya mpapulo shabindwa pa ncinga shabo. Te  mulandu na fintu bakapokola balecilika umusebo e lyo na fimbi ifingaleta amafya, bale-enda amakilomita imyanda mu miceele iili yonse pa kuti fye batwale ifya kulya fya ku mupashi ku ba bwananyina. Mwandini balya balesenda ifipe balishipile!

Yehova Alasakamana Bamukamfwilwa

Mu December 1992, ilyo baEmmas balelanda ilyashi ilyo batandalile icilonganino, baishilelwala ubulwele bwa lupuma. Pa numa ya ico balefilwa ukulanda. Pa nshita imbi bwalibekete na kabili, bwalengele ulubali lumo ulwa mubili wabo ukuba no bulebe. Nangu line tacayangwike kuli bene ukushipikisha ilyo ubutuntulu bwabo bwaleya bulepwa, ifyo icilonganino catwafwile mu kutemwa fyapwishishe ukupelelwa kwandi. Nalikuminemo ukusakamana abena mwandi pa ng’anda mpaka fye ne mfwa yabo mu Novermber 1994, ilyo bali ne myaka 76. Twaikele mu cupo pa myaka 57, kabili ilyo bashilafwa, baEmmas balimweneko uko icibindo capwile. Na lyo line ncili ndaloosha imfwa ya kwa cibusa wandi uwa busumino.

Ilyo nafwililwe, tatafyala atendeke ukunsunga pamo no mukashi wakwe na bana bakwe 5. Ku ca bulanda pa numa ya kulwala fye panono, alifwile mu August 2000. Bushe umwana wandi ali no kusanga shani ifya kulya no mwa kuti tuleikala? Na kabili nasangile ukuti Yehova alatusakamana no kuti cine cine ni “shibo wa nshiwa, kabili uwa kupingwila bamukamfwilwa.” (Amalumbo 68:5) Yehova, ukupitila mu babomfi bakwe pe sonde, alitupekanishishe ing’anda iisuma. Bushe cali shani ifyo? Ilyo bamunyina na bankashi mu cilonganino cesu bamwene ukucula kwesu, batukuulile ing’anda mu milungu fye isano! Bamunyina ukufuma ku filonganino fimbi abaishibe ukukuula baliishile mu kwafwa. Ukutemwa ne cikuuku aba baNte bonse balangile fyalitupeseshe amano pantu ing’anda batukuulile yaliwama ukucila amayanda abengi pali bene bekalamo. Uku kutemwa icilonganino calangile kwali bunte busuma mu bwikashi bwesu. Lyonse ubushiku nga naya mu kusendama, ng’umfwa kwati ndi mu Paradaise! Ca cine, ing’anda yesu iipya yakuulwa ne njelwa ne ndaka, lelo nga fintu abengi basosa, ni ng’anda iyakuulilwe no kutemwa.—Abena Galatia 6:10.

Yehova Alitwalilila Ukutusakamana

Nangu line limo ni cikanga mpopomenwe, Yehova aliba umusuma kuli ine. Pa bana bandi 9, pashala 7, kabili ulupwa lwandi lonse nomba lufikile ku bantu 123. Mwandini cilansansamusha ukuti abengi pali bene balabombela Yehova muli bucishinka!

Pali lelo, ilyo ndi ne myaka 82, ndacankwa ukumona ifyo umupashi wa kwa Lesa wapwishishisha mu Malawi. Mu myaka fye ine iyapita, nalimona ifyo Amayanda ya Bufumu yafula ukufuma kuli imo ukufika kuli 600. Nomba twalikwata na maofeshi yapya aya Nte sha kwa Yehova mu Lilongwe, kabili tulakwata ifya kulya fya ku mupashi ifitukosha ifiisa ukwabula ifibindo. Ndomfwa ukuti cine cine bwalifishiwapo ubulayo bwa kwa Lesa ubusangwa pali Esaya 54:17, apo atweba ukuti: “Icilwilo conse icafulilwa iwe tacakashuke.” Pa numa ya kubombela Yehova pa myaka ukucila 50, nalishininwa ukuti te mulandu na mesho yengatuponena, Yehova lyonse alatusakamana.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 24]

Abena mwandi, baEmmas, babatishiwe mu April 1951

[Icikope pe bula 26]

Ibumba lya balesenda impapulo abashipa

[Icikope pe bula 28]

Ing’anda yakuulwa no kutemwa