Ubumi Bwabo

Yehova Akulila Abaicefya ku Cine

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ASANO KOSHINO

Mu 1949, imyaka fye inono pa numa ya kupwa kwa Nkondo ya Calo iya Cibili, umweni umutali, uwa bucibusa atandalile ulupwa nalebombako incito mu Musumba wa Kobe. Aali ni mishonari wa Nte sha kwa Yehova uwa kubalilapo ukwisa ku Japan. Ukutandala kwakwe kwanengele ukukwata ishuko lya kusambilila icine ca mu Baibolo. Lelo intanshi kamushimikile pa cikulilo candi.

NAFYELWE mu 1926 mu mushi unono uwa ku kapinda ka ku kuso mu citungu ca Okayama. Nali umwana walenga 5 pa bana 8. Batata bali abaipeelesha ku fya mapepo ya kwa lesa wa baShinto pe tempele lya cikaya. E co fwe bana twaleipakisha ukusefya no kukumana no lupwa pa kusefya kwa mipepele ukwalebako umwaka fye onse.

Ilyo nalekula, nalikwete amepusho ayengi pa bumi, lelo icalensakamika sana ni mfwa. Umwata wesu wali wa kuti abantu bafwile ukuyafwila ku mushi na bana balekabila ukusangwako ilyo uwa mu lupwa alefwa. Calimbipile ilyo mama afwile na lintu umwaice wandi afwile ninshi talakumanya no mwaka umo. Naletiina nga natontonkanya pa fyo cikaba ilyo abafyashi bandi bakafwa. ‘Bushe mfwa e cabako fye? Bushe takwaba cimbi ico twabelako?’ Nalefwaisha ukwishiba.

Mu 1937, ilyo nali mu gredi 6, Inkondo ya bena China na bena Japan yalitendeke. Abaume abengi balisendelwe ku nkondo ku China. Abana ba masukulu bashindike abafyashi babo nelyo bamunyinabo, kabili baleya balepunda ati “banzai!” (ya muyayaya) mwe mfumu. Abantu balishininwe ukuti Japan ikacimfya, uluko ulwaletekwa na lesa, kabili imfumu ya luko, ni lesa wa mweo.

 Tapapitile ne nshita, indupwa shatendeke ukupokelela imbila sha bulanda ukufuma ku nkondo. Takwali ica kutalalika indupwa shafwililwe. Ulupato lwatendeke ukukula mu mitima yabo, kabili balisekelele ilyo baumfwile ukuti kwali ukwipayaula abalwani babo abengi. Lelo pa nshita imo ine, naletontonkanya ati, ‘Abalwani na bo bafwile balecula nge fi fine tulecula ilyo abatemwikwa babo bafwa.’ Ilyo nalepwisha isukulu lya ku praimari, inkondo yali naifika mu kati ka China.

Ukukumanya Uwafuma ku Calo Cimbi

Apo twali abalimi, ulupwa lwesu lwali lupiina, na lyo line batata balinsuminishe ukusambilila ukufika apo ningapesha kulila fye takuli kulipila. E ico, mu 1941, natendeke ukusambilila pa sukulu lya banakashi beka beka ilyali bakilomita 100 ukufuma apo twaleikalila mu Musumba wa Okayama. Ubufwayo bwa ilyo sukulu bwali bwa kusambilisha abakashana ifya kuba abakashi basuma na banacifyashi, kabili abasambi balepeelwa imilimo mu ndupwa ishikankaala mu tauni nge nshila imo iya kusambililamo ifya kusunge ng’anda ubusaka. Ulucelo abasambi balesambilila pa kubomba muli aya mayanda, kabili akasuba balebwekelamo ku sukulu.

Pa numa ya kutusengela, bakafundisha wandi abafwele ilaya lya cina Japan ilya kimono [ifya kufwala fya bena Japan], balintwele ku ng’anda iikalamba. Lelo nshishibe icalengele ukuti mwine ng’anda empokelela. E ico bakafundisha baipwishe ati: “Bushe kanshi tuleya ku ng’anda ya ba muka Koda?” Bantwele ku ng’anda iyakuulwa nga mayanda yaba ku Bulaya nelyo ku Amerika kabili balilishishe ndibu ya pa mwinshi. Ilyo papitile akashita, kwafumine umwanakashi umutali uwa mushishi watelela. Ala nalipapile! Taali mwina Japan, kabili nshabalilemonapo umusungu mu bumi bwandi. Bakafundisha wandi baebele baMaud Koda ishina lyandi kabili ukwabula no kupoosa inshita balinshiile. Naingile mu ng’anda yabo ndekula ne fyola fyandi mwenso mwenso. Naishileishiba limbi ukuti baMaud Koda bali bena Amerika abaupilwe ku mwina Japan uwaile ku masambililo ku United States. Balesambilisha iciNgeleshi pa masukulu yalesambilisha incito sha mu ofeshi.

Imitabotabo yatendeke fye ulucelo lwakonkelepo. Abalume ba baMaud balelwala ukufunta, kabili nalebaafwa ukusakamana abalume babo. Apo nshaleumfwa ciNgeleshi nangu panono, calinsakamike panono. Nalitemenwe ilyo ba muka Koda balandile na ine mu ciJapanese. Cila bushiku, nalebomfwa balelanshanya mu ciNgeleshi, kabili panono panono calibelele ukubomfwa balelanda mu ciNgeleshi. Nalitemenwe umutende wali pa ng’anda yabo.

Ifyo baMaud balesakamana abalume babo abalwele calinsekeshe nga nshi. Abalume babo balitemenwe ukubelenga Baibolo. Naishileishiba limbi ukuti aba bantu balikwete icitabo ca The Divine Plan of the Ages mu ciJapanese ico bashitile pe tuuka baleshitisha ifitabo fya kale kabili balilembeshe na Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciNgeleshi pa myaka.

Bushiku bumo bampeele ica bupe, Baibolo. Nalitemenwe nga nshi pantu e muku wa kubalilapo nakwetepo Baibolo mu bumi bwandi. Naleibelenga pa kuya ku sukulu na pa kubwela lelo nshaleumfwa ifingi ifyalimo. Apo nakulile mu buShinto bwa ciJapanese, Yesu Kristu nshamwishibe. Nshaishibe ukuti iyi yali e ntendekelo ya  cali no kuntungulula ku kwishiba icine ca mu Baibolo mu kuya kwa nshita, ne ci cali no kwasuka amepusho yandi ayengi pa bumi ne mfwa.

Imbila sha Bulanda Shitatu

Imyaka ibili iya kusambilila imilimo pa ncito yalipwile, kabili nalaile ulu lupwa. Pa numa ya kupwisha isukulu, nailundile ku bakashana abalebomba imilimo ya kuitemenwa no kulabila amayuniformu ya bashilika ba pa menshi. Ukusansa kwa ndeke sha bena Amerika isha B-29 kwalitendeke, kabili pa August 6, 1945, baliponeshe ibomba lya atomu pa musumba wa Hiroshima. Pa numa ya nshiku shinono, napokelele telegramu, kabili banjebele ukuti Bamayo balwele sana. Naile ku mushi ne shitima lyabalilepo. Ilyo naikile mwi shitima, lupwa lwandi aishilenkumanya no kunjeba ati Bamayo balifwa. Bafwile pa August 11. Ico naletiina sana pa myaka calicitike! Bamayo tabakatale abalanda nelyo kuseka na ine na kabili.

Pa August 15, icalo ca Japan calicimfiwe. E co nali ne mbila sha bulanda shitatu, ishacitike mu nshiku fye 10: imbila ya ntanshi kupuulika kwe bomba lya atomu, imfwa ya Bamayo, no kucimfiwa kushakalabwe ukwa calo ca Japan. Kwena caliweme panono pa kwishiba ukuti abantu tabakalefwa ku nkondo nomba. Nalekele incito no kubwelela ku mushi mu bulanda bwandi.

Nakulilwa ku Cine

Bushiku bumo, napokelele kalata iyo nshaleenekela ukufuma kuli baMaud Koda ku Okayama. Balenomba ukuyabafwa imilimo ya pa ng’anda, pantu bali no kwisula isukulu lya ciNgeleshi. Nshaishibe ica kucita, lelo nalisumine ukuya. Pa numa ya myaka inono, naselele ku Kobe pamo na baKoda na bakashi babo.

Ku kutendeka kwa lusuba lwa mu 1949, umwaume umutali, uwa bucibusa atandalile ulupwa lwa baKoda. Ishina lyakwe aali ni Donald Haslett, kabili afumine ku Tokyo ukwisa ku Kobe ku kufwaya ing’anda ya bamishonari mu Kobe. E mishonari wa Nte sha kwa Yehova uwabalilepo ukwisa ku Japan. Ing’anda yalisangilwe, kabili mu November 1949, bamishonari abafulilako balifikile mu Kobe. Bushiku bumo, bamishonari basano baishile ku kutandalila baKoda na bena mwabo. Babili pali aba, baLloyd Barry na baPercy Iszlaub, balandile ku bantu balongene pa ng’anda mu ciNgeleshi pa maminiti 10 umo umo. BaMaud balebeta ati inkashi ya Bwina Kristu kuli bamishonari kabili calimoneke ukuti balikoseleshiwe pali kulya kubishanya. Ili e lyo natendeke ukufwaisha sana ukusambilila iciNgeleshi.

Pa kwafwiwa na bamishonari bapimpa, panono panono naishileumfwikisha icine ca kutendekelako ica mu Baibolo. Nasangile amasuko ku mepusho nakwete ukufuma ku bwaice. Cine cine, Baibolo ilapeele subilo lya kwikala kuli pe na pe muli paradaise pe sonde no bulayo bwa kubuusha ‘bonse ababa mu nshiishi abakebukishiwa.’ (Yohane 5:28, 29; Ukusokolola 21:1, 4) Nalitashishe kuli Yehova pa kutupeela ili subilo ukupitila mu cilubula ce lambo lya Mwana wakwe, Yesu Kristu.

Imilimo ya Bulesa Iya Nsansa

Ukufuma pa December 30, 1949, ukufika pa January 1, 1950, ibungano lya Nte sha kwa Yehova ilya kubalilapo mu Japan lyaishileba pa ng’anda ya bamishonari mu Kobe. Naile na baMaud. Kale iyi ng’anda ikalamba yali ya baNazi kabili nga uli pali iyi ng’anda kuti wamona bwino Icishi ca Awaji na Bemba wa Pacific uwashingulukwa ne fishi fyapanga icalo ca Japan. Apo nshaishibe fingi pali Baibolo, nshaumfwikishe ifingi ifyalandilwe kulya. Lelo, nalikoseleshiwe pa kubishanya bamishonari babishenye na bena Japan ukwabula ubwafya. Fwe basangilwe ku lyashi lya ku cintubwingi pa kulongana twali 101.

Pa numa fye ya uko kulongana, napingwilepo ukubombako umulimo wa mwi bala. Apo mu cifyalilwa nali uwa nsoni, nalekabila ukushipa pa kuti ndeya ku ng’anda ne ng’anda. Bushiku bumo ulucelo, Munyinefwe Lloyd Barry aishile ku mwesu ku kunsenda mu butumikishi. Atendekele pa bena mupalamano ba kwa Nkashi Koda. Nafiseme fye ku numa yakwe ninshi ndekutika ku fyo alelanda. Ilyo naile mwi bala umuku wa cibili, nabombele na bamishonari bambi babili. Umwanakashi umukoloci umwina Japan atulaalike ukwingila mu ng’anda, kabili alikutike, na pa numa aishiletupeela umukaka ukuti tunwe. Alisumine ukusambilila Baibolo pa ng’anda na mu  kuya kwa nshita aishileba Umwina Kristu wabatishiwa. Nalikoseleshiwe ukumona uko alelunduluka.

Mu April 1951, Munyinefwe Nathan H. Knorr, ukufuma ku maofeshi yakalamba ku Brooklyn, atandalile Japan pa muku wa kubalilapo. Mupepi na bantu 700 balishile ku kukutika ilyashi lya ku cintubwingi ilyo alandile mu Cikuulwa ca Kyoritsu mu Kanda, ku Tokyo. Pali uku kulongana kwaibela, bonse abasangilweko balitemenwe ilyo kwali ukubilisha kwa kuti Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatendeka ukufuma mu ciJapanese. Umweshi wakonkelepo, Munyinefwe Knorr atandalile Kobe, kabili pali kulya kulongana kwaibela kulya, nalibatishiwe ku kulanga ukuipeela kwandi kuli Yehova.

Mupepi no mwaka umo pa numa, nakoseleshiwe ukutendeka umulimo wa nshita yonse, bupainiya. Pali ilya nshita mu Japan mwali fye bapainiya ba kupenda, kabili nshaishibe incito nali no kulabomba pa kusanga umwa kuliila. Kabili nshaishibe ifyo cali no kuba pa lyashi lya cupo. Lelo naishibe ukuti ukubombela Yehova cifwile ukuba ica ntanshi mu bumi, e ico naishileba painiya mu 1952. Ku ce shuko nalebomba incito ya nshita lubali pali Nkashi Koda ilyo nalebomba bupainiya.

Mupepi na ilya ine nshita munyinane, uo natontonkenye ukuti alifwile mu nkondo, alibwelele ku Japan no lupwa lwakwe ukufuma ku Taiwan. Balupwa lwandi tabatalile abatemwa ubuKristu, lelo pa mulandu wa kupimpa uko bapainiya baba na ko, natampile ukubatumina bamagazini besu no tutabo. Mu kuya kwa nshita, munyinane no lupwa lwakwe baselele ku Kobe ku ncito. Naipwishe bukwe bwandi nati: “Bushe mwalibelenga bamagazini?” Nalipapile ilyo baaswike ati, “Basuma sana balya bamagazini.” Batendeke ukusambilila Baibolo na bamishonari, kabili umwaice wandi umwanakashi uwaleikala na bo na o wine alitendeke ukusambilila. Mu kuya kwa nshita, bonse babili baishileba Abena Kristu babatishiwa.

Ukukoseleshiwa ku Bwananyina bwa pa Kati ka Fyalo

Tapakokwele, ala camponeshe pa musao pa kupokelela ukulaalikwa kwa kusangwa kwi Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi ilya Watchtower lyalenga 22. Munyina Tsutomu Fukase na ine ni fwe twali aba kubalilapo ukulaalikwa ku sukulu ukufuma ku Japan. Mu 1953 ilyo ikalasi talilatampa, twalisangilwe kwi bungano lya pa kati ka nko ilya New World Society Assembly ilyali mu Yankee Stadium mu New York. Nalikoseleshiwe ku bwananyina bwa pa kati ka fyalo ubwaba pa bantu ba kwa Yehova.

Pa bushiku bwalenga shisano pe bungano, abafumine ku Japan, na bafulile bali ni bamishonari, bali no kufwala ba kimono. Apo kimono natumine libela yali tailafika, na-ashime iya kwa Nkashi Knorr. Imfula yatendeke ukuloka pa kulongana, kabili nalisakamikwe nati kimono yalabomba. Ilyo ncili ndelanguluke co, umo ku numa yandi aishilemfimba ikoti lya mfula. Nkashi uo twaikele nankwe mupepi aishileipusha ati: “Bushe naumwishiba?” Pa numa naishileishiba ukuti ni Munyina Frederick W. Franz, uwa mwi Bumba Litungulula. Ifyancitikiile fyanengele ukupalama ku kuteyanya kwa kwa Yehova!

Ikalasi lyalenga 22 ilya Gileadi lyali na bantu bafumine mu fyalo ifingi, mwali abasambi 120 ukufuma mu fyalo 37. Nangu ca kutila limo limo caleafya ukulanshanya pa mulandu wa kupusanapusana kwa ndimi, twaliipakishe ubwananyina bwa pa kati ka nko. Bushiku bumo mu February 1954 ilyo kwalokele imfula yabuuta,  nalipwishishe isukulu kabili napeelwe ukwa kubombela ku mwesu ku Japan. Umunandi twali nankwe mu kalasi, Inger Brandt, nkashi umwina Sweden, e o twali no kulabomba nankwe mu Musumba wa Nagoya. Kulya, twaishileilunda kuli bamishonari na bambi abo bafumishe mu Korea pa mulandu wa nkondo ya bana calo. Imyaka ya kupenda iyo nabombele muli bumishonari yali iyaumo mutengo kuli ine.

Umulimo wa Nsansa no Mulume Wandi

Mu September 1957, balinjitile ukuyabomba pa Bethel mu Tokyo. Ing’anda yapangilwe ne mbao iya ntunti shibili e yali iofeshi linono mu Japan. Mu ofeshi mwali fye abantu bane, nga kubikako na Munyina Barry, kangalila we ofeshi. Abashala mu lupwa bali ni bamishonari. Napeelwe umulimo wa kupilibula no kupituluka mu fipilibwilwe, kabinge nalepyanga, ukucapa, ukwipika no kubomba imilimo imbi iya pa ng’anda.

Umulimo mu Japan walekula, kabili bamunyinefwe abengi balitilwe ku Bethel. Umo pa baitilwe aishileba kangalila mu cilonganino naleyako. Mu 1966, ine na uyo munyinane, Junji Koshino, twalyupene. Pa numa ya kuupana, Junji apeelwe umulimo wa bukangalila bwa muputule. Twalesangalala ukwishiba bamunyinefwe ne nkashi ilyo twaletandalila ifilonganino fyalekanalekana. Apo napeelwe umulimo wa kupilibula, nalepilibwila pa ng’anda twaleikala uyo mulungu. Pa kwenda twalesenda amadikishonari ayafina, ukulunda pa fyola fimbi.

Twali-ipakishe umulimo wa muputule pa myaka ukucila pali ine kabili twalemona uko ukuteyanya kulelunduluka. Iofeshi lyaselele ku Numazu, kabili pa numa ya myaka nalimo 10 bakukiile ku Ebina, no ku e ko iofeshi licili. Junji na ine twali-ipakisha umulimo wa pa Bethel, apo nomba pali abantu mupepi na 600 abo tulebombela pamo na bo. Mu May 2002, ifibusa fyandi pa Bethel bapekenye umutebeto wa kusefya imyaka 50 iya kuba mu mulimo wa nshita yonse.

Nalishuka pa Kumonako Ukusanduluka

Ilyo natendeke ukubombela Yehova mu 1950, kwali fye bakasabankanya ba kupenda mu Japan. Nomba mwaba bakasabankanya ba Bufumu ukucila 210,000. Icine cine, amakana ya bantu abapala impaanga balikulilwa kuli Yehova, kwati fye filya na ine cali.

Bamishonari abatutandalile pa ng’anda ya kwa Nkashi Koda mu 1949, apali bamunyina bane na nkashi umo, pamo na Nkashi Maud Koda, bonse bafwile aba busumino. Munyinane, uwali mubomfi utumikila, na bukwe bwandi, uwabombele bupainiya pa myaka 15, na bo bafwile aba busumino. Bushe cikaba shani ku bafyashi bandi, abo nshalefwaya ukuti bafwe ilyo nali umwaice? Ubulayo bwa mu Baibolo pa kubuushiwa kwa bafwa bulampela isubilo ne cisansamushi.—Imilimo 24:15.

Nga naibukisha ifya kale, ntontonkanya ukuti ukukumana na baMaud mu 1941 yali ni nshita ya-alwile ubumi bwandi. Nga tatwamonene ilya nshita, kabili nga nshasumine ukubabombela na kabili pa numa ya nkondo, limbi nga naikele fye pe farmu lyesu ku mushi ukutali kabili nga nshakumenepo na bamishonari mu kubangilila ilya nshita. Ala ndatasha Yehova pa kunkulila ku cine ukubomfya baMaud na bamishonari babangilile ukwisa!

[Icikope pe bula 25]

Ine na baMaud Koda na bena mwabo. Nine ndi pa ntanshi ku kuso

[Icikope pe bula 27]

Ine na bamishonari bafumine ku Japan pa Yankee Stadium mu 1953. Nine ndi ku kuso

[Ifikope pe bula 28]

Ine no bena mwandi baJunji pa Bethel