Ubumi Bwabo

“Ndebwesesha Cinshi Kuli Yehova?”

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA MARIA KERASINS

Ilyo nali ne myaka 18, abafyashi bandi balemona kwati nalibaseebenye cibi, aba mu lupwa balenkankamba, kabili mu mushi balempumya. Pa kuti fye banenge ukutoba bumpomfu bwandi kuli Lesa, balempaapaata, ukumpatikisha, no kuntiinya lelo balifililwe. Nalicetekele ukuti ukutwalilila uwa cishinka ku cine ca mu Baibolo kwali no kuleta amapaalo ukufuma kuli Lesa. Nga natontonkanya pa fyancitikila imyaka ukucila pali 50 nabombela Yehova, ndasuminishanya na kemba wa malumbo uwatile: “Ndebwesesha cinshi kuli Yehova pa fya kutetesa fyakwe fyonse pali ine?”—Amalumbo 116:12.

NAFYELWE mu 1930, mu mushi witwa Aggelokastro. Uyu umushi waba bakilomita 20 ukufuma pa ncende pafikila amato mu Cenchreae, ku kabanga ka Isthmus yabela mu Corinth, uko icilonganino ca Bena Kristu ba cine capangilwe pa ntanshi ya myaka ya ba100.—Imilimo 18:18; Abena Roma 16:1.

Mu lupwa lwesu mwali fye umutende weka weka. Batata bali e ba mwine mushi kabili balicindikwe. Fwe bana twali basano kabili nine nali uwa butatu. Abafyashi besu batukushishe mwi calici lya Greek Orthodox kabili twali-ipeeleshe nga nshi kuli ili calici. Nalesangwa ku Minsa cila mulungu. Naleyebelela imembu ku filubi, ukwasha kandulo mu calici, no kubaka inshiku shonse isha kuleka ukulya. Ilingi naletontonkanya ukuti nkabe namapepo. Umuya inshiku, nasukile naba uwa kubalilapo mu lupwa ukukalifya abafyashi bandi.

Icine ca mu Baibolo Camfika pa Mutima

Ilyo nali ne myaka nalimo 18, naishileishiba ukuti Katina, nkashi ya bamulamu, uwaleikala  mu mushi wali mupepi, alebelenga impapulo sha Nte sha kwa Yehova, kabili alilekele ukuya ku calici. Ici calinsakamike nga nshi, e ico napingwilepo ukumwafwa ukubwelela ku co nalemona ati e nshila ya cine. E ico, ilyo aishile ku kutandala, namwebele ukuti tuye toololeko amolu. Mu mutima naleti twalapita na pa ng’anda ya kwa shimapepo. Shimapepo pa kubala fye alandile amashiwi ayabi nga nshi pa Nte sha kwa Yehova, ukubeta ati basangu ababepele Katina. Pa nshiku shitatu ishakonkene, twalelanshanya lyonse ubushiku. Katina alondolwele ifishinka fya mu Baibolo ifyo apekenye bwino ku kulanga ukuti ifyo shimapepo alelanda fya bufi. Pa kulekelesha, shimapepo amwebele ukuti apo ali umukashana uwayemba kabili uwacenjela, alekabila ukucita ifingamusekesha mu bwaice no kutendeka ukupoosa amano ku fya kwa Lesa ilyo akota.

Nshaebele abafyashi bandi pali uku kulanshanya, lelo umulungu wakonkelepo, nshaile ku calici. Cilya akasuba kafika pa kati ka mutwe, ulya shimapepo alishile kwi shitolo lyesu. Namulondolwelele ukuti ico nshailile ku calici bulya bushiku pantu nashele kwi shitolo pa kuti njafweko batata.

Shimapepo anjipwishe ati: “Bushe ca cine e cacilenga, nelyo ni ulya mukashana alengele?”

Namwebele ukwabula no kulamba ati: “Aba bantu baba ne fisumino ifisuma ukucila ifyesu.”

Shimapepo ayalukile kuli batata no kutila: “BaEconomos, tamfyeni uyu mukashana nomba line, akamuletelela.”

Aba mu Ng’anda Banjalukila

Pali iyi nshita, e kutila mu myaka ya ba1940, mu Greece mwali amafya pa mulandu wa nkondo ya bana calo. Batata baletiina ukuti abaimine ubuteko kuti bansenda. E ico bateyenye ukuti mfume muli uyu mushi no kuya mu kwikala na nkashi nandi uwaleikala mu mushi umo na Katina aleikala. Mu myeshi ibili naikele kulya, nasambilile ico Baibolo ilanda pa malyashi yalekanalekana. Nalibipilwe ilyo nasambilile ukuti ifingi ifyo icalici lya Orthodox lyalesambilisha tafyali fya mu Baibolo. Nailwike ukuti Lesa tafwaya ukumupepela mu filubi. Nasambilile ukuti ifishilano ifingi ifya mipepele tafyafuma ku Bena Kristu. Cimo pali ifi fishilano kucindika umusalaba. Kabili nasambilile no kuti umuntu afwile ukupepela Lesa “mu mupashi na mu cine” pa kuti amutemune. (Yohane 4:23; Ukufuma 20:4, 5) Kabili, icikalamba nasambilile ca kuti Baibolo ilanda pe subilo lisuma ilya kwikala umuyayaya pe sonde! Ici cine ca mu Baibolo cali pa fisuma napokelele ukufuma kuli Yehova pa kubala fye.

Nomba, nkashi nandi na balume balimwene ukuti nshalepanga icishibilo ca musalaba pa kupepa pa nshita ya kulya, kabili nshalepepa ku filubi. Bushiku bumo balingumine bonse babili. Ubushiku bwakonkelepo napingwilepo ukufuma ku mwabo, kabili naile ku ng’anda ya bamayo mwaice. Bamulamu baebele batata ifyacitike. Tapakokwele, batata balishile ninshi balelila no kwesha ukunashanasha ukuti mbwelele kwi calici balepepa. Bamulamu bafukeme pa nshi pa ntanshi yandi no kulomba ukuti mbelele, kabili nalibeelele. Pa kupwisha ubu bwafya, banjebele ukuti mbwelele ku calici, lelo nalikeene.

Ilyo nabwelele ku mushi kwaleikala batata, amafya yalitwalilile. Takwali inshila ya kulanshanishishamo na Katina. Nshakwete impapulo sha kubelenga kabili nangu fye ni Baibolo na yo nshakwete. Nalitemenwe nga nshi ilyo nkashi nandi muli batata mukalamba anjafwile. Ilyo aile ku Corinth, asangile Nte. Ilyo abwelele, aishile ne citabo citila “Lekeni Lesa Abe Uwa Cine” na Baibolo wa Malembo ya Bwina Kristu aya CiGriki. Natendeke ukubelenga ifi fitabo mu bumfisolo.

Ifintu Fyayaluka Ukwabula Ukwenekela

Ukukaanya kwabipisha kwalitwalilile imyaka itatu. Nshalebishanya na Nte nangu umo, kabili nshalepokelela impapulo. Lelo, ukwabula ukwishiba, kwali ifikalamba ifyali no kuncitikila.

Batata banjebele ukuya kuli bayama ku Thessalonica. Ilyo nshilaya ku Thessalonica, naile kwi shitolo lya mu Corinth uko balebila ifya kufwala ukuti bambilileko ikoti. Ala nalipapile ilyo nasangile ukuti Katina alebomba kulya kwine! Twalitemenwe nga nshi ukumonana pa numa ya nshita iitali nga nshi. Ilyo twalefuma mwi shitolo, twasangile umwaume uwatekanya alefuma ku  ncito aleya ku ng’anda, ninshi alecofa incinga. Ishina lyakwe ali ni Charalambos. Ilyo twaishibene, twapingwilepo ukuupana. Muli ilya ine nshita, pa January 9, 1952, e lyo nalangile ukuti naliipeele kuli Yehova ilyo nabatishiwe.

Charalambos wene abatishiwe kale. Na o wine balemukaanya kuli balupwa. Charalambos ali uwapimpa nga nshi. Ali kaafwa wa mubomfi wa cilonganino. Kabili alesambilisha abantu abengi Baibolo. Tapakokwele, bamunyina balisambilile icine, kabili leelo balupwa lwabo abengi na bo balabombela Yehova.

Batata balitemenwe sana Charalambos, e ico balisumine ukuti tuupane, lelo bamayo balikeene. Na lyo line, ine na Charalambos twalyupene pa March 29, 1952. Abasangilweko fye ku bwinga mukalamba wandi umwaume e lyo na munyinane muli batata mukalamba. Nshaishibe pali ilya nshita ukuti Charalambos ali no kuba ipaalo lishingalinganishiwako nelyo ubupe bwine bwine ukufuma kuli Yehova! Apo nali umwina mwakwe, nalicindamike nga nshi umulimo wa kwa Yehova mu mikalile yandi.

Ukukosha Bamunyinefwe

Mu 1953, ine na Charalambos twapingwilepo ukukuukila ku Athens. Apo alefwaya ukubombesha mu mulimo wa kushimikila, Charalambos alilekele ukubomba imilimo alebomba mu bukwebo bwa balupwa kabili afwaile incito uko ali no kulaya fye limo limo. Twalebombela pamo icungulo kasuba mu mulimo wa Bena Kristu uwa kushimikila no kusambilisha abantu abengi Baibolo.

Pa mulandu wa kuti ubuteko tabwasuminishe umulimo wesu, twalekabila ukusanga inshila sha kushimikilamo. Ku ca kumwenako, twabikile Ulupungu lwa kwa Kalinda pe windo lye shitolo umo abalume bandi balebomba. Ili shitolo lyali mu Athens. Umukalamba wa bakapokola atwebele ukuti iyi magazini yalibindwa. Lelo, aipwishe nga kuti asendapo imo no kuyaipusha pali yene ku maofeshi ya bakapokola. Ilyo bamwebele ukuti iyi magazini tayabindwa, alibwelele no kutweba. Ilyo bamunyinefwe abakwete amashitolo baumfwile ili lyashi, na bo batendeke ukubika Ulupungu lwa kwa Kalinda pa mawindo ya mashitolo yabo. Umwaume umo uwasendele Ulupungu lwa kwa Kalinda pe shitolo lyesu, alyalwike no kuba Inte, kabili nomba ni eluda.

Na kabili twalitemenwe sana ilyo umwaice wandi umwaume asambilile icine. Aishile ku Athens ku kusambilila pe sukulu balesambilisha ifya mato, kabili twaile nankwe kwi bungano. Amabungano yesu yaleba ya mu bumfisolo mu mitengo. Alitemenwe ifyo aumfwile, lelo tapakokwele atendeke ukwendauka. Pa lwendo lwakwe lumo, afikile apafikila amato mu Argentina. Kulya, mishonari aninine mu bwato ukuti ashimikile, kabili munyinane alombele bamagazini besu. Twalitemenwe nga nshi ilyo twapokelele kalata atulembele. Muli uyu kalata, atile: “Ninsanga icine. Shi munteyanishisheko ukuti ndepokelela aba bamagazini lyonse.” Ndakai, wene na ba mu ng’anda yakwe balebombela Yehova ne cishinka.

Mu 1958 abalume bandi babapeele umulimo wa kuba kangalila wenda. Apo umulimo wesu tawasuminishiwe kabili ifintu fyalyafishe, bakangalila benda ilingi balebomba beka ukwabula abakashi. Mu October 1959, twaipwishe bamunyinefwe baleangalila umulimo pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova nga kuti naya na balume bandi. Balisumine. Twali no kulatandalila ifilonganino fyali pa kati ka Greece na ku kapinda ka ku kulyo no kufikosha.

 Uyu mulimo wa kwenda tawayangwike. Kwali fye imisebo isuma iinono kabili yabelele ukutali. Apo tatwakwete motoka, ilingi twalenina fye muli bamotoka ba kulipila nelyo mu fimbayambaya, umwaleba ne nkoko na fimbi ifyo baleya mu kushitisha. Twalefwala amacombo pa kuti twingenda mu misebo mwali amatipa. Apo mu mushi onse mwali abashilika, twaleingila mu mishi ubushiku pa kuti tabatendeke ukutwipushaipusha.

Bamunyinefwe baletasha sana ilyo twabatandalila. Nangu ca kuti abengi balebomba mu mabala yabo, balebombesha ukusangwa ku kulongana kwalebako ubushiku mu mayanda yalekanalekana. Aba ababwananyina bali aba cileela kabili baletupa ifyawamisha ifyo bakwete, nangu ca kuti bakwete fye ifinono. Limo limo twalelaala no lupwa lonse mu muputule umo wine. Bamunyinefwe bali ne citetekelo, baleshipikisha, kabili bali abapimpa. Iyi mibele yaletunonsha nga nshi.

Ukutendeka Ukubomba Umulimo na Umbi

Mu February 1961, ilyo twaletandala pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Athens, batwipwishe nga kuti twatemwa ukubomba pa Bethel. Twayaswike nge fyayaswike Esaya ukutila: “E po ndi! Ntumeni.” (Esaya 6:8) Ilyo papitile imyeshi ibili, twapokelele kalata umo batwebele ukuya ku Bethel bwangu bwangu. E ico, pa May 27, 1961, twatendeke ukubomba pa Bethel.

Twalitemenwe umulimo wesu uupya, kabili apo pene twatendeke ukulaumfwa kwati fye tuli pa ng’anda yesu. Abalume bandi babombele mu dipartmenti uwangalila umulimo wa kushimikila ne ya kulembesha bamagazini, kabili pa numa babombele panono muli Komiti wa pa Musambo. Nalebomba imilimo yalekanalekana. Bonse fwe balebombela pa Bethel ilya nshita twali 18, lelo pa myaka nalimo isano, kwaleba abantu nalimo 40 pantu pa Bethel e palebela isukulu lya baeluda. Ulucelo, nalesuka imbale, ukwafwilisha uwaleipika, no kwashinka amabedi 12, no kuteyanya amatebulo ya kuliilapo ica kulya ca kasuba. Icungulo kasuba, nalecisa ifya kufwala no kuwamya ifimbusu ne miputule. Kabili umuku umo mu mulungu, nalebombela umo twalewashisha ifya kufwala. Imilimo yena yali iingi, lelo nalitemenwe nga nshi ukuti naleafwilishako ukuti ibombwe.

Twalebombesha nga nshi pa Bethel e lyo na mu mulimo wa kushimikila. Ilingi abantu twalesambilisha Baibolo baleba 7. Pa mpela ya mulungu, naleya na Charalambos ilyo alelanda amalyashi mu filonganino fyalekanalekana. Twaleba pamo lyonse.

Twalisambilile Baibolo no mwaume no mukashi wakwe. Aba bantu bali-ipeeleshe nga nshi kwi calici lya Greek Orthodox kabili bali ifibusa fya bashimapepo abaletungulula akabungwe ka mwi calici lyabo akakwete umulimo wa kwikata abasangu. Mu ng’anda yabo mwali umuputule umo baiswishe ifilubi kabili umo ice fungo calepya lyonse ne nyimbo sha ku calici shalelila akasuba konse. Twalebatandalila pali Cine ku kusambilila Baibolo na bo, kabili bashimapepo babo balebatandalila pali Cisano. Bushiku bumo, batwebele ukuya ku mwabo pantu pali ifyo balefwaya ukutulanga. Ica kubalilapo batulangile ni ulya muputule umo balesungila ifilubi. Balifumishemo ifilubi fyonse kabili baliuwemye. Aba bantu balilundulwike no kubatishiwa. Twalitemenwe ukumona abantu bonse pamo nalimo 50 abo twalesambilila na bo Baibolo baipeela kuli Yehova no kubatishiwa.

Nalitemenwe icine cine ukubishanya na bamunyinefwe basubwa. Ukutandala kwa ba mwi  Bumba Litungulula kwalekoselesha nga nshi. Bamo abatutandalile ni munyinefwe Knorr, munyinefwe Franz, na munyinefwe Henschel. Nangu ca kuti palipita imyaka ukucila pali 40, na nomba mona ukuti ukubomba pa Bethel lipaalo kabili lishuko.

Ukushipikisha Ubulwele no Kufwilwa

Mu 1982 abalume bandi balwele ubulwele bwa Alzheimer. Mu 1990 balilwalishe sana, kabili balekabila ukusakamanwa lyonse. Imyaka 8 ilyo bashilafwa, tatwalefuma pa Bethel nakalya. Bamunyinefwe batemwikwa abengi aba pa Bethel, pamo na bakangalila, baletwafwa. Lelo, nangu ca kuti baletwafwa, nalepoosa inshita ikalamba akasuba no bushiku ukusakamana abalume bandi. Limo ifintu fyaleyafya nga nshi, kabili imiku iingi nshalelaala ubushiku.

Mu July 1998 abalume bandi abo natemenwe balifwile. Nangu ca kuti ndabafuluka nga nshi, ndasansamushiwa ukwishiba ukuti Yehova tabalaba, kabili nalishiba ukuti Yehova akebukisha bene pamo na bantu abengi nga nshi abafwa no kubabuusha.—Yohane 5:28, 29.

Ndatasha pa fyo Yehova Ampaala

Nangu ca kuti nalifwilwa abalume bandi, nshatalalilwa. Na nomba nalikwata ishuko lya kubomba pa Bethel, kabili bamunyinane ababombela pa Bethel balintemwa kabili balansakamana. Pali balupwa bandi paba na bamunyinane ne nkashi aba ku mupashi aba mu Greece monse. Nangu ca kuti nomba ndi ne myaka ukucila pali 70, ndabomba akasuba konse mu muputule twipikila na mulya tuliila.

Mu 1999 ico nalefwaisha imyaka iingi calicitike ilyo natandele ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ayabela mu New York. Te kuti nondolole ifyo naumfwile. Nalikoseleshiwe nga nshi kabili nshakabalelaba uku kutandala.

Nga naibukisha ifyancitikila, ndasumina ukufuma pa nshi ya mutima ukuti ifyo nacita e fyawamisha ningacita mu bumi bwandi. Umulimo wawamisha umuntu onse engasala wa kubombela Yehova inshita yonse. Kuti nalanda no mutima onse ukuti nshabalabulisha nangu cimo. Yehova aletusakamana bwino na balume bandi ku mubili na ku mupashi. Nga naibukisha ifyancitikila, ndomfwikisha umulandu kemba wa malumbo aipushishe ati: “Ndebwesesha cinshi kuli Yehova pa fya kutetesa fyakwe fyonse pali ine?”—Amalumbo 116:12.

[Icikope pe bula 26]

Ine na Charalambos twaleba pamo lyonse

[Icikope pe bula 27]

Abalume bandi mwi ofeshi balebombela pa Bethel

[Icikope pe bula 28]

Nalisumina ukuti ukubombela pa Bethel lipaalo