Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Ukutendeka—Ulubali lwa Kubalilapo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Ukutendeka—Ulubali lwa Kubalilapo

Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Ukutendeka—Ulubali lwa Kubalilapo

IBUUKU lya Ukutendeka lilondolola ifyo ububumbo bwaishilebako ne fyo isonde lyapekanishiwe pa kuti abantunse bekalepo e lyo ne fyo abantunse baishilebapo. Mose alembele ili buuku mu matololo ya Sinai, apwishishe ukulemba nalimo mu 1513 B.C.E.

Ibuuku lya Ukutendeka litweba ifyo sonde lyali ilyo kushilaba Ilyeshi, ne fyacitike pa numa ye Lyeshi. Litweba ne fyo Yehova Lesa abombele na Abrahamu, Isaki, Yakobo na Yosefe. Ici cipande calalanda pali fimo ifyo twingafwaisha kwishiba mwi buku lya Ukutendeka 1:1–11:9, maka maka ukufika pa nshita Yehova atendeke ukubomba ne cikolwe Abrahamu.

Ifyo Sonde Lyali Ilyo Kushilaba Ilyeshi

(Ukutendeka 1:1–7:24)

Amashiwi ya kubalilapo aya mwi buuku lya Ukutendeka ayatila, “ku kutendeka” yalosha ku mabilioni ya myaka iishaishibikwa iyapita. Ifyacitike mu “nshiku” 6 nelyo ifiputulwa fya nshita umo ifintu fishaiwamina fyabumbilwe, fyalondololwa mu nshila umuntu uuletamba aali no kufimwena nga aali pe sonde. Pa mpela ya bushiku bwalenga 6, Lesa alengele muntu. Nangu cingatila mu kwangufyanya Paradise yaluba pa mulandu wa kuti umuntu tali ne cumfwila, Yehova apeela isubilo. Ukusesema kwa kubalilapo fye mu Baibolo kwalanda pa “lubuto” ulukafumyapo ulubembu no kulasa Satana ku mutwe.

Pa myaka yakonkapo 1,600 Satana afumya abantunse bonse kuli Lesa ukufumyako fye aba citetekelo abanono, pamo nga Abele, Enoke, na Noa. Ku ca kumwenako, Kaini aipaya Abele munyina umulungami. ‘Lyene kwatendeka ukulilila kwi shina lya kwa Yehova,’ nangu cingatila bacite ci mu nshila yabulamo umucinshi. Ukulangilila ulukaakala luliko pali iyi nshita, Lameke ashika umushikakulo, umo asosa ati aipeye umulumendo pa kuti aipokolole. Imibele yabipa ilyo abana baume aba kwa Lesa baibuulila abakashi no kufyala abana aba lukaakala, amapaka, abaleitwa ati abaNefili. Na lyo line umuntu wa citetekelo Noa akuula icibwato, mu kushipa asoka bambi pa Lyeshi lilepalamina kabili wena no lupwa lwakwe bapusuka ubonaushi.

Amasuko ku mepusho ya mu Baibolo:

1:16—Bushe Lesa abikileko shani ulubuuto pa bushiku bwa kubalilapo nga ca kuti ifya kubuutusha fyaishilebako pa bushiku ubwalenga shine? Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ati “acitile” mu cikomo 16 lyalipusana ne shiwi lya kuti “alengele” ilyaba mu Ukutendeka icipandwa 1, ifikomo 1, 21, na 27. “Umuulu” umwali ifya kubuutusha wapangilwe kale sana ninshi no “bushiku bwa kubalilapo, NW” tabulatendeka. Lelo ulubuuto lwa fya kubuutusha talwafikile pe sonde. Pa bushiku bwa kubalilapo, ‘kwaishileba ulubuuto’ pantu nomba ulubuuto lwalipulinkenye mu makumbi no kumoneka pe sonde. E co, pe sonde lyaleshinguluka patendeke ukuba akasuba no bushiku. (Ukutendeka 1:1-3, 5) Intulo sha ulo lubuuto shatwalilile ukukanamoneka pe sonde. Lelo, mu ciputulwa ca kulenga ifintu icalenga bune, icintu icaibela calicitike. Akasuba, umweshi, ne ntanda nomba fyatendeke “ukubuutusha pano isonde.” (Ukutendeka 1:17) “Lesa acitile” ifya kubuutusha—e kutila nomba alengele ukuti filemoneka ku bali pe sonde.

3:8—Bushe Yehova Lesa alelanda kuli Adamu mu kulungatika? Baibolo isosa ati, lintu Lesa alelanda na bantunse ilingi line alelandila muli bamalaika. (Ukutendeka 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Abapingushi 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Umwana uwafyalwa eka uwa kwa Lesa uwitwa “Cebo” e o Lesa alelandilamo sana. (Yohane 1:1) Lesa afwile alelanda na Adamu na Efa ukupitila muli “Cebo.”—Ukutendeka 1:26-28; 2:16; 3:8-13.

3:17—Ni mu nshila nshi umushili watiipilwe, kabili kufika lilali? Icitiipu calengele ukuti cikose ukulima umushili. Intuntuko sha kwa Adamu shalyumfwile sana ifyo umushili watiipilwe, uwali ne myunga na ficilasa wakosele ukulima. E calengele Lameke, wishi wa kwa Noa asose ati, “ukucululuka kwa maboko yesu kwa mu mushili uo Yehova atiipile.” (Ukutendeka 5:29) Pa numa ye Lyeshi Yehova apalile Noa na bana bakwe, kabili abebele no bufwayo bwakwe ubwa kuti bakesushe isonde. (Ukutendeka 9:1) Ici cilangilila ukuti icitiipu ico Lesa abikile pa mushili califumishiwepo.—Ukutendeka 13:10.

4:15—Yehova abikile shani ‘iciishibilo pali Kaini’? Baibolo tailanda ukuti icishibilo calibikilwe pa mubili wa kwa Kaini. Icishibilo cifwile cali cipope ico bonse baishibe no kuumfwila pa kuti abalefwaya ukulandula tabamwipeye

4:17—Ni kwi Kaini afumishe umukashi wakwe? Adamu “afyele abana baume na bana banakashi.” (Ukutendeka 5:4) E co Kaini aupile nkashi yakwe nelyo umwipwa. Pa numa, Ifunde lya kwa Lesa ku bena Israele talyasuminishe ukuupana pali bumunyina.—Ubwina Lebi 18:9.

5:24—Bushe Lesa ‘asendele’ shani Enoke? Enoke balefwaya ukumwipaya lelo Lesa tasuminishe ukuti acule ku balwani bakwe. Umutumwa Paulo alembele ukuti, “Enoke akuushiwe ukuti emone mfwa.” (AbaHebere 11:5) Ici tacilepilibula ukuti Lesa alimusendele ku muulu uko atwalilile ukuba uwa mweo. Yesu e wabalilepo ukunina ukuya ku muulu. (Yohane 3:13; AbaHebere 6:19, 20) ‘Ukukuushiwa ukuti emone mfwa,’ napamo kwalolele mu kuti, Lesa amulengele ukumona icimonwa ca fikacitika ku ntanshi, lyene ilyo acili alemona icimonwa, Lesa apwishishe ubumi bwakwe. Ukufwa muli iyo nshila kwalengele ukuti Enoke ecula nelyo “emone mfwa” ku balwani bakwe.

6:6— Ni mu nshila nshi Yehova ‘aikatilwe ukulanguluka’ ico acitile abantu? Ishiwi lya ciHebere pano ilyapilibulwa, ‘ukwikatwo kulanguluka’ lilosha ku kwalula amatontonkanyo nelyo amapange. Yehova alipwililika kabili talufyenye pa kupanga umuntu. Na lyo line, inkulo yaliko ilyo kushilabe Lyeshi yalibipile. Mu cifulo ca kubaleka fye, Yehova apingwilepo ukucitapo cimo. Lesa Uwabalengele, pali ilya nshita apingwilepo ukubonaula pa mulandu wa bubifi bwabo. Filya abakile abantunse bamo cilangilila ukuti ukulanguluka kwakwe kwali fye ku baishileba ababifi.—2 Petro 2:5, 9.

7:2—Cinshi baleishibilako inama ishasanguluka ne shishasanguluka? Ifyo baleishibilako, malambo yalebomfiwa mu kupepa te filya baebelwe ukulya inama shimo no kukanalya shimbi. Ilyo kushilaba Ilyeshi umuntu talelya inama. Nga kulanda pa fya kulya, amashiwi ya kuti “ishasanguluka” ne “shishasanguluka,” yaliko fye mwi Funde lya kwa Mose. Kabili ifyo fibindo fyapwile lintu Ifunde lyapwile. (Imilimo 10:9-16; Abena Efese 2:15) Noa afwile alishibe inama shalingile ukupeelwa nga malambo mu kupepa Yehova. Lintu fye afumine mu cibwato, “akuulile Yehova iciipailo; abuulilepo ne nama ishasanguluka isha misango yonse, ne fyuni ifyasanguluka ifya misango yonse, no kuninike fya kuninika pa ciipailo.”—Ukutendeka 8:20.

7:11—Ni kwi kwafumine amenshi ayalengele kube Ilyeshi pano sonde? Mu ciputulwa calenga bubili nelyo mu “bushiku bwalenga shibili” ilyo “iulu” lyapangilwe, kwali amenshi “pe samba lye ulu” na menshi “pa muulu we ulu.” (Ukutendeka 1:6, 7) Amenshi yali “pe samba” ni yalya yali kale pe sonde. Ayali “pa muulu” yali ayengi sana ica kuti yapangile “tenga likalamba” pa muulu we sonde. Aya menshi e yapongolokele pano isonde mu nshita ya kwa Noa.

Ifyo Twingasambililako:

1:26. Apo bapangwa mu cipasho ca kwa Lesa, abantunse kuti baba ne mibele iyo Lesa akwata. Cine cine tulingile ukulundulula imibele pamo nga ukutemwa, uluse, icikuuku, ubusuma, no kutekanya, ukupashanya Lesa uwatupangile

2:22-24. Icupo kutantika kwa kwa Lesa. Icikakilo ca cupo cilingile ukubelelela kabili calishila, e lyo umwaume e mutwe wa lupwa.

3:1-5, 16-23. Tukaba ne nsansa nga twainashisha kuli bumulopwe bwa kwa Yehova mu bumi bwesu.

3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Icebo ca kwa Yehova lyonse ca cine.

4:3-7. Yehova alitemenwe ilambo lya kwa Abele pantu ali uwalungama kabili uwa citetekelo. (AbaHebere 11:4) Lelo, Kaini takwete citetekelo nge fyo imicitile yakwe yalangishe. Imilimo yakwe yali iya bubifi, iyalimo akalumwa, ulupato, no bukomi. (1 Yohane 3:12) Cimbi na co, afwile tatontonkenyepo sana pe lambo lyakwe kabili apeelele fye ico cine. Tulingile ukupeela amalambo ya kutasha kuli Yehova no mutima onse kabili ilyo tulecita ico tufwile ukuba no mutima usuma e lyo no kucita fyalungama.

6:22. Nangu cingatila casendele myaka iingi ukukuula icibwato, Noa acitile umwabelele ico Lesa amwebele. E co Noa no lupwa lwakwe balipuswike Lyeshi. Yehova alanda kuli ifwe ukupitila mu Cebo cakwe kabili apeela ubutungulushi ukupitila mu kuteyanya kwakwe. Tulanonkelamo nga twakutika no kuumfwila Yehova.

7:21-24. Yehova tonaula abalungama pamo pene na babifi.

Inkulo Imbi Yatendeka

(Ukutendeka 8:1–11:9)

Ilyo icalo caliko pa ntanshi ya Lyeshi capwile, inkulo imbi yalitendeke. Abantunse basuminishiwa ukulya inama lelo baebwa ukutaluka ku mulopa. Yehova apeela icipope ca kwipaya inkomi kabili alaya ukukanaleta Ilyeshi pa kupampamika cipingo ca mukolamfula. Abana ba kwa Noa batatu baba ifikolwe fya bantunse bonse, lelo Nimrode icishikulula ca kwa Noa, aba “umubamfi uwakosa ku cinso ca kwa Yehova.” Mu cifulo ca kusalanganina pe sonde lyonse, abantu bapingulapo ukukuula umusumba uwainikwe Babele e lyo ne cilupungu pa kuti baicitile shina. Amapange yabo yapumfyanishiwa lintu Yehova afulunganya ululimi lwabo no kubapashila pano isonde ponse.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

8:11—Nga ca kuti ifimuti fyalyonawilwe ku Lyeshi, ni kwi inkunda yafumishe ibuula lya muolife?

Cimo pali ifi fibili, napamo e cacitike. Apo umuolife muti uwakosa sana, napamo tawafwile imyeshi yonse wali mu menshi pa nshita ya Lyeshi. Lintu amenshi yakamine, umuti wa muolife uwaibiile walibwike no kuba pa mushili uwauma kabili amabula ya uko yalilembele. Nangu, ilyo ibuula lya muolife inkunda yatwele kuli Noa, napamo lyafumine ku kamuti akaapukile lintu amenshi yakamine.

9:20-25—Cinshi Noa atiipile Kanani?

Afwile Kanani alicitile ifye shiku kuli shikulu wakwe Noa. Nangu cingatila wishi kwa Kanani, Hamu, alimwene ici, tacilime mwane, lelo cimoneka kwati aile aleshimika kuli bambi. Lelo, abana bambi babili aba kwa Noa, Shemu na Yafete, bafimbile wishi. Balipaalilwe pa kucite fyo, lelo Kanani alitiipilwe, kabili Hamu aliculile pa mulandu wa museebanya uwaishile pa bufyashi bwakwe.

10:25—Bushe isonde ‘lyayakanike’ shani mu nshiku sha kwa Pelege?

Pelege aliko ukufuma mu 2269 ukufika mu 2030 B.C.E. Cali “mu nshiku shakwe” e mo Yehova alengele kube ukwakanikana kukalamba sana pa kufulunganya ululimi lwa balekuula Babele no kubapashiila pano sonde ponse. (Ukutendeka 11:9) E ico ‘isonde [nelyo, abantu pe sonde] balyakanikene’ mu nshiku sha kwa Pelege.

Ifyo Twingasambililako:

9:1; 11:9. Takuli ukupanga nelyo ukubombesha kwa bantunse ukwingacilikila imifwaile ya kwa Yehova.

10:1-32. Ifyalembwa fibili ifyalanda pa ndupwa sha buntunse ishaliko pa numa na pa ntanshi ya Lyeshi, ifisangwa mu fipandwa 5 na 10, filundanya abantunse bonse ku muntu wa kubalilapo, Adamu, ukupitila mu bana ba kwa Noa batatu. Abena Ashuri, abena Kaldi, abaHebere, abena Aramu (abena Suria), imikowa imo iya ku Arabia batuntuka kuli Shemu. Abena Etiopia, abena Egupti, abena Kanani na bamo aba mu mikowa ya mu Afrika na Arabia batuntuka kuli Hamu. Aba ku Asia na ku Bulaya batuntuka kuli Yafete. Abantunse bonse lupwa lumo, kabili bonse balilingana kuli Lesa. (Acts 17:26) Ici cine cifwile ukwambukila ifyo tumona no kusunga bambi.

Icebo ca kwa Lesa ca Maka

Mu ciputulwa ca kubalilapo ice buuku lya Ukutendeka e mwaba fye ilyashi lya cine ilya ntendekelo ya bantunse. Muli ici ciputulwa, e mo tusanga ico Lesa abikile umuntu pano sonde. Mwandini tulakoseleshiwa ukwishiba ukuti takuli amatukuto ya bantunse, nga yalya aya kwa Nimrode, ayengalesha Lesa ukufishapo ubu bufwayo bwakwe!

Ilyo mulebenga Baibolo cila mulungu pa kupekanishisha Amasambililo ya Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa, ukutontonkanya pa fyalandwa pa lubali ulutila, “Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo” kukamwafwa ukumfwikisha ifikomo fimo mu Baibolo ifyayafya. Ifyalandwa pa tumitwe tuleti, “Ifyo Twingasambililako” fikamulangilila ifyo mwinganonkelamo mu kubelenga Baibolo ukwa cila mulungu. Nga calinga, ifi fyebo kuti fyalandwapo na mu kukabila kwa pa mwenu pa Kulongana kwa Mulimo. Icebo ca kwa Yehova ca mweo icine cine kabili ca maka mu bumi bwesu.—Hebrews 4:12.