Beni Abasanguluka pa Kulinda Umutima Wenu

“Ukucishamo ku kubaka konse, lindo mutima obe, pantu muli wene e mwaba amatuntuko ya mweo.”—AMAPINDA 4:23.

1-3. (a) Bushe abantu balanga shani ukuti tabacindamika ukusanguluka? Langilileni. (b) Mulandu nshi cacindamina ukulanda pa bucindami bwa kusanguluka?

KWALI icikope ca kulenga icalemoneka ica kale sana. Nalimo tacalemoneka bwino mu ng’anda cali. Lelo, umwine tacikwatile umulimo. Basukile bacitwala uko bashitisha ifipe fyabomfiwapo. Balecishitisha pa mutengo wa K136,000. Nomba, ilyo papitile imyaka inono, casangilwe ukutila kanshi ici cikope kuti cashitishiwa pa mutengo wa K4,700,000,000! Basangile ukuti ici cikope cali cipe icisuma kabili icaibela nga nshi. Katwishi mwandini ifyaumfwile ulya umuntu washitishe ici cipe pa kubala kabili uwalemona kwati tacali ica mutengo!

² Ifi fine e fyo caba na kuba abasanguluka. Ukuba uwasanguluka e kutila ukuba ne mibele isuma. Abantu abengi leelo tabatontonkanya ukuti ukuba abasanguluka kwalicindama. Bamo batila umuntu uwasanguluka ninshi ashala mu fya kale, e kuti taishiba ifilecitika muno nshiku. E ico, balaleka ukuba abasanguluka pa kuti fye baimwene ubusuma bunono. Bamo baleka ukuba abasanguluka pa kuti bacite ubulalelale inshita inono fye. Bambi baleka ukuba abasanguluka pantu benekela ukuti nga bacita ifyo bakabacindika ku banabo. Kabili abaume bamo batontonkanya ukuti ukucite fi kuti kwalenga batemwikwa ku banakashi na banakashi bamo na bo benekela ukutemwikwa ku baume.—Amapinda 13:20.

³ Abengi beluka ukuti ukuba abasanguluka kwalicindama icine cine ninshi nabalufyana kale. Ilingi line mulatumbuka amafya ayengi. Filya fine Baibolo ilondolola, ifitumbuka mu kuba ne mibele ibi kuti fyaba nga sumu, ‘ifyalula nga malulu.’ (Amapinda 5:3, 4) Apo muno calo mwisule imibele ibi, cinshi mwingacita pa kuti mulecindamika ukusanguluka no kwikalilila ifyo fine abasanguluka? Twalalanda pa fintu fitatu ifyo mwingacita.

Lindeni Umutima Wenu

4. Bushe umutima wa mampalanya cinshi, kabili mulandu nshi tulingile uku-ulindila?

⁴ Pa kuti mube abasanguluka kano mwalinda umutima wenu. Baibolo itila: “Ukucishamo ku kubaka konse, lindo mutima obe, pantu muli wene e mwaba amatuntuko ya mweo.” (Amapinda 4:23) Bushe “mutima” nshi walandwapo muli ili lembo? Kwena te uyu wine umutima uutunta mu cifuba. Umutima walandwapo wa mampalanya. Ili lembo lilelanda pa fyo mwaba mu kati, e kuti amatontonkanyo yenu, ifyo muumfwa, ne fimulenga ukucita ifyo mucita. Baibolo itila: “Muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” (Amalango 6:5) Yesu atile ili funde e likalamba pali yonse. (Marko 12:29, 30) Kanshi umutima wesu walicindama apakalamba. Tufwile uku-ulinda.

5. Bushe umutima kuti watuletela shani ubusuma no kutuletelela pa nshita imo ine?

 ⁵ Lelo, Baibolo na kabili itila “umutima wa kufutika ukucile fintu fyonse, kabili walilwalisha.” (Yeremia 17:9) Bushe umutima kuti waba shani uwa kufutika, nelyo kuti watuletelela shani? Pa kuti tumfwikishe ici cishinka, natulangilile. Motoka cipe icisuma sana, kabili kuti yapususha fye no bumi ilyo ifintu fya-afya. Lelo nga namutekenya tale-ensha bwino motoka, motoka imo ine kuti yaipaisha abantu. E fyo caba na ku mutima. Nga tamu-ulindile, ifyo mufwaisha e fikalamutungulula kabili kuti mwafuma amafya. Icebo ca kwa Lesa citila: “Uutetekelo mutima wakwe muwelewele; lelo uwenda mu mano akapusuka.” (Amapinda 28:26) Ca cine, kuti mwaenda mu mano no kukanailetelela nga mwaleka Icebo ca kwa Lesa ukumutungulula, nge fyo fye mwingepusha uwaishiba bwino icifulo cimo ukuti amulondolwele ifya kwenda ilyo mushilati mutendeke ulwendo.—Amalumbo 119:105.

6, 7. (a) Bushe bumushilo cinshi, kabili mulandu nshi bwacindamina ku babomfi ba kwa Yehova? (b) Twaishiba shani ukuti abantunse bashapwililika kuti bapashanya Yehova no kuba aba mushilo?

⁶ Kwena tatufyalwa no mutima wa kufwaya ukuba abasanguluka. Ni fwe tufwile uku-ulenga ukucite fyo. Inshila imo twingacitilamo ico kutontonkanya pa bucindami bwine bwine ubwa kuba abasanguluka. Iyi mibele yalipalana sana na bumushilo. Bumushilo e kutila ukuba uwa busaka, uwasanguluka, ukutaluka ku lubembu. Bumushilo mibele yacindama iyo Yehova Lesa akwata. Amalembo ayengi yatila Yehova wa mushilo. Na kuba, Baibolo itila “Bumushilo bwa kwa Yehova.” (Ukufuma 28:36, NW) Lelo, bushe iyi mibele yacindama yakuma shani ifwe fwe bantunse bashapwililika?

⁷ Mu Cebo cakwe, Yehova atweba ati: “Beni aba mushilo; pantu ine ndi wa mushilo.” (1 Petro 1:16) Ca cine, kuti twapashanya Yehova no kuba aba mushilo na ifwe. Kabili kuti twaba aba busaka kuli wene no kuba abasanguluka. Kanshi nga twataluka ku micitile yakowela, ninshi tulefwaisha ukucita icintu caibela. Ne ci cintu kuba ne mibele yawamisha iyo na Lesa wapulishamo akwata! (Abena Efese 5:1) Tatufwile ukutontonkanya ukuti te kuti tucite ici, pantu Yehova ni Shikulu wa mano kabili uulangulukila uushitweba ukucita ifyo tushingacita. (Amalumbo 103:13, 14; Yakobo 3:17) Ca cine ukuti pa kuti tube abasanguluka ku mupashi no kuba ne mibele isuma kano twabombesha. Lelo umutumwa Paulo atile ‘ubufumacumi no musangwela filola kuli Kristu.’ (2 Abena Korinti 11:3) Bushe tatufwile ukutasha kuli Kristu na kuli Wishi no kubombesha ukutwalilila abasanguluka? Na kuba, balitutemwa nga nshi ica kuti tapali ico twingacita ku kubalipila pali uku kutemwa. (Yohane 3:16; 15:13) Twalikwata ishuko lya kulanga ukuti tulatasha pa kuba aba busaka kabili abasanguluka. Nga tuleibukisha lyonse ukuti ukuba abasanguluka ni nshila ya kutashishamo Yehova, tukacindamika iyi mibele no kulinda umutima wesu.

8. (a) Bushe kuti twakosha shani umutima wesu uwa mampalanya? (b) Bushe amalyashi tulandapo kuti yalanga cinshi pali ifwe?

⁸ Cimbi icingatwafwa ukulinda umutima wesu fintu ifyo tubelenga, ifyo tukutika, ifyo tutamba, ne fyo tutontonkanyapo. Tufwile lyonse ukupeela umuntontonkanya wesu no mutima ifya kulya fya ku mupashi ifisuma, no kulatontonkanya pa mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa  Lesa. (Abena Kolose 3:2) Ifyo tulandapo na fyo fifwile ukulanga ukuti tutontonkanya pali ifi. Nga twaishibikilwa ku kulanda amalyashi ya pano calo, ayabi, ninshi tulelanga ifyo umutima wesu waba. (Luka 6:45) Kanshi, natwishibikilwe ku kulanda ifya kwa Lesa ne fikuulilila. (Abena Efese 5:3) Kuli ifintu ifingatuletelela ifyo tufwile ukutalukako pa kuti tulinde umutima wesu. Natulande pali fibili ifya fyene.

Fulumukeni Ubulalelale

9-11. (a) Mulandu nshi cingangukila kuli balya abasuula ukufunda kwaba pali 1 Abena Korinti 6:18 ukucita ifyabipa? Langilileni. (b) Nga tulefulumuka ubulalelale, cinshi tutalukako? (c) Bushe umuntu wa busumino Yobo aba shani ica kumwenako cisuma kuli ifwe?

⁹ Yehova apuutilemo umutumwa Paulo ukulemba ukufunda ukwayafwa abengi ukulinda imitima yabo no kuba abasanguluka. Paulo atile: “Fulumuko bulalelale.” (1 Abena Korinti 6:18) Moneni ukuti Paulo tatile fye, “Mwilacita ubulalelale.” Abena Kristu tabafwile fye ukutaluka ku bulalelale. Bafwile ukufulumuka ku micitile yabipa iya musango yo, filya fine bengafulumuka nga kwaba ubwafya. Nga twasuula uku kufunda, kuti cayanguka ukucita icabipa na Yehova kuti aleka ukutusenamina.

¹⁰ Natulangilile: Tutile banyina basamba umwana wabo umulumendo no kumufwika pantu balaya nankwe ku mutebeto. Uyu mulumendo aipusha banyina nga kuti aya ku kwangala pa nse ilyo bashilaya, kabili banyina basumina. Nomba bamweba ukuti nga alefwaya ukuya mu kwangala afwile ukucita ifyo balamweba. Batila: “Wipalamina kuli yalya amenshi yekaliile pa nse. Nga wailamfya nalakuuma.” Lelo, tapalati papite ne nshita, bamona uyu mulumendo ale-endela pa tukondo mu mbali fye ya menshi ayekaliile. Kwena, tailamfishe. Lelo, nasuula ifyo banyina bacimusoka ukukanapalama ku menshi, kabili nomba kuti aponenamo. (Amapinda 22:15) Abaice abengi na bakalamba abafwile ukutekanya na bo balacita icilubo capala ici twalandapo. Bacita shani ifyo?

¹¹ Muli shino nshiku umo abantu abengi baipeela “ku lunkumbwa lwa nsoni,” kuli ubukwebo bupya umo baleshitisha ifintu fyalekanalekana pa bulalelale. (Abena Roma 1:26, 27) Ifikope fye shiku nafifula muli bamagazini, mu fitabo, mu mavidio, na pa intaneti. Abaletamba ifikope fya musango yo ninshi tabalefulumuko bulalelale iyo. Balecita kwati ubulalelale musamwe, kabili ici kuti cabaletelela pantu balesuula ukusoka kwa mu Baibolo. Ukucila ukulinda umutima, baleukowesha pa kutamba ifikope ifingasenda imyaka iingi pa kuti fifume mu matontonkanyo yabo. (Amapinda 6:27) Natusambilile ku muntu wa busumino Yobo. Yobo acitile icipingo na menso yakwe ica kukanatamba ifingamulenga ukucita icabipa. (Yobo 31:1) Ifi fine e fyo na ifwe tufwile ukucita!

12. Bushe Abena Kristu kuti bafulumuka shani ubulalelale ilyo baleishishanya?

 ¹² Pa kwishishanya e po cacindama nga nshi ‘ukufulumuko bulalelale.’ Inshita ya kwishishanya ifwile ukuba inshita ya nsansa, iya kwenekela ifisuma. Lelo abalumendo na bakashana bamo abaleishishanya balonaula iyi nshita pa kuipoosa mu ifingabalenga ukucita icabipa. Ilyo bacita ico, balaipusula icintu cacindama icingalenga icupo ukuwama. Ici cintu baipusula kutemwa kwine kwine, ukuilama, no kumfwila Yehova Lesa. Abena Kristu babili balibembwike ilyo baleishishanya. Ilyo baupene, umukashi aleti tale-enda uwa kaele, ica kuti nangu ni pa bushiku bwa bwinga, tasansamwike nakalya. Atile: “Nalilomba Yehova imiku iingi ukuti anjelele, lelo nangu ca kuti palipita imyaka 7 apo ici cacitikile, kampingu wandi na nomba alampeela umulandu.” Calicindama ukuti abacita imembu sha musango yo balomba ukwafwa kuli baeluda ba Bwina Kristu. (Yakobo 5:14, 15) Lelo, Abena Kristu abengi balacita ifintu mano mano kabili tabaponena muli aya mafya ilyo baleishishanya. (Amapinda 22:3) Tabacishamo ukulanga ifyo batemwana. Balakwata inshindishi no kushininkisha ukuti tabali beka mu ncende umushili abantu.

13. Cinshi Abena Kristu bashilingile ukwishishanya no muntu uushibombela Yehova?

¹³ Abena Kristu abatendeka ukwishishanya na bashibombela Yehova kuti baba na mafya yabipisha. Ubwafya bumo ni bu: bushe kuti wacita shani icibusa no muntu uushatemwa Yehova Lesa? Calicindama ukuti Abena Kristu baba kwi koli limo line na balya fye abatemwa Yehova kabili abacindika amafunde yakwe ayalanda pa kusanguluka. Icebo ca kwa Lesa cilatweba ukuti: “Mwiba kwi koli limo line na bashasumina. Pantu ubulungami na bumpulamafunde kuti fyayampana shani? Napamo ulubuuto ne mfifi kuti fyakwate senge shani?”—2 Abena Korinti 6:14.

14, 15. (a) Bushe finshi ifyalubana ifyo abantu basumina pa bupilibulo bwa “bulalelale”? (b) Ishiwi “ubulalelale” lilosha ku micitile ya musango nshi, kabili Abena Kristu kuti bafulumuka shani ubulalelale?

¹⁴ Ukwishiba na ko kwalicindama. Te kuti tufulumuke bwino ubulalelale nga tatwishibe bwino umo bwalola. Bamo muno nshiku baishiba ubufi pa “bulalelale.” Batila kuti ba-angala no muntu bashaupana nankwe mpaka ne mibili yabo yapeema cikulu fye tabacitile nankwe icupo. Nangu fye tubungwe tumo uto abantu bacetekela ukutila kuti twabaafwa kabili utwesha ukucefyako amafumo ya kupula tulakoselesha abaice ukucita ubulalelale bwabipisha kulila fye takuli ukwimita. Ica bulanda ca kuti uku kupanda amano kwalilubana. Ukukanaimita ilyo ushilaupwa te kuba uwasanguluka iyo, kabili “ubulalelale” te kwimita fye iyo.

¹⁵ Ishiwi lya ciGriki, por·neiʹa, ilyapilibulwa “ubulalelale,” lipilibula ifintu ifingi. Lilosha ku kukumana kwa bantu abashaupana kabili lilosha sana ku kukanabomfya bwino ifya mfwalo. Ishiwi lya kuti Por·neiʹa na kabili lilosha ku micitile pamo nga ukufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi, ubulalelale bwa ku matako, no kwalaula ifya mfwalo fya muntu umbi—imicitile iicitwa sana mu fiyanda fya bacilende. Abantu abatila imicitile ya musango yu te  “bulalelale” baleibepa fye kabili balibepwa kuli Satana. (2 Timote 2:26) Kabili, ukuba abasanguluka te kukanacita fye incitilo imo iya bulalelale. Pa ‘kufulumuko bulalelale,’ tufwile ukutaluka kuli bucisenene bonse ne mibele yabipa iingalenga twacita ulubembu lwabipisha ulwa por·neiʹa. (Abena Efese 4:29) Nga twacite fyo kuti twaba abasanguluka.

Talukeni Amafya Yaba mu Kusengasenga

16. Ni lilali calinga umwaume no mwanakashi ukwangala, kabili lyashi nshi limo ilya mu Baibolo ililanga ici?

¹⁶ Nga tulefwaya ukuba abasanguluka, cimbi ico tufwile ukuibakako kusengasenga. Bamo kuti bakosapo fye ukutila ukusengasenga kwaliba fye bwino ku mwaume no mwanakashi abashaupana. Kwena ca cine ukuti kwaliba inshita ne cifulo uko ukutemwa kwingalangwa. Isaki alimwenwe “aleangasha” Rebeka, kabili ababamwene tabatile Isaki na Rebeka bana nkashi. (Ukutendeka 26:7-9) Lelo, bali mulume no mukashi. Kanshi cali fye bwino kuli bene ukulanga ukuti balitemwana. Lelo te fyo caba ku kusengasenga.

17. Bushe ukusengasenga cinshi, kabili ubu bwafya kuti bwapwa shani?

¹⁷ Ukusengasenga kulanga umuntu ukuti naumutemwa lelo taulefwaya ukumuupa. Abantunse balyafya, kanshi kwaba inshila ishingi umo basengasengela, kabili limo te kuti wishibe no kwishiba ukuti balesengasenga. (Amapinda 30:18, 19) Kanshi ukupanga amafunde yakumine uyu musango te kwingapwisha ubwafya iyo. Lelo, pali cimo icacindama ukucila amafunde icilekabilwa. Ne ci cintu kuibebeta mwe bene no kuumfwila ifishinte fya mu Baibolo.

18. Cinshi cilenga bamo ukusengasenga, kabili cinshi ukusengasenga kwabipila?

¹⁸ Nga twaibebeta cishinka cishinka, fwe bengi kuti twasumina ukuti ngo muntu atutemwa tulomfwa bwino nga nshi. E fyo twaba. Lelo bushe tulasengasenga pa kuti fye tutemwikwe, e kuti pa kuti fye tuleumfwa bwino nelyo pa kuti fye tulenge umuntu atutemwe? Nga tulacite fyo, bushe twalitontonkanya pa fyo tulekalifya bambi? Amapinda 13:12 yatila: “Icacetekelwa icashimba cilwaliko mutima.” Nga tulesengasenga no muntu, te kuti twishibe ifyo uyo muntu aleumfwa. Wene kuti alatontonkanya ukuti tukatendeka ukwishishanya e lyo no kuupana ku ntanshi. Kuti abipilwa nga nshi nga ca kuti ifi taficitike. (Amapinda 18:14) Ukubepa bambi kwati tukaboopa cibi icine cine.

19. Bushe ukusengasenga kuti kwaleta shani amafya mu fyupo fya Bena Kristu?

¹⁹ Kabili calicindama nga nshi ku baupana ukuibaka ku kusengasenga. Ukutemwa umuntu uwaupa nangu uwaupwa, nelyo umuntu uwaupa ukutemwa umbi uo ashaupana nakwe, cibi. Ica bulanda ca kuti Abena Kristu bamo baliluba kabili basumina ukutila kuti batemwa na bambi ukucila abena mwabo. Bamo baleba aba bene abo batila banabo ifilebasakamika, kabili limo balabeba fye ne fyebo ifyo bashingeba abena mwabo. Icitumbukamo ca kuti balatemwana na bo bene ica kuti mu cupo tamuba umutende kabili limo ne fyupo filapwa. Abena Kristu abaupa nelyo abaupwa bafwile ukwibukisha amashiwi ya kwa Yesu ayo ayalandile ilyo alesoka pa bucende. Atile butendekela mu mutima. (Mateo 5:28) Kanshi natulinde umutima wesu no kutaluka ku fingatulenga ukuponenwa na mafya ya musango yo.

20. Bushe tufwile ukulamona shani ukuba abasanguluka?

²⁰ Kwena ca cine ukuti tacayanguka ukuba  abasanguluka muli cino calo umwaisula imibele yabipa. Lelo, ibukisheni ukuti calyangukapo ukutwalilila abasanguluka ukucila ukwesha ukuba abasanguluka na kabili ilyo mwacita icabipa. Kwena, Yehova kuti ‘alekelela apakalamba’ kabili kuti asangulula abalapila ku membu shabo. (Esaya 55:5) Lelo, Yehova tacingilila abaipoosa mu micitile yabipa ku fingatumbuka mu micitile yabo iibi. Ifingatumbukamo kuti fyabako imyaka iingi, nangu fye ukufikila imfwa. (2 Samwele 12:9-12) Kanshi bombesheni apapela amaka yenu ukuba abasanguluka pa kulinda umutima wenu. Mulemona ukuba abasanguluka kuli Yehova Lesa nge cintu icacindamisha kabili te kwesha ukuleka ukuba abasanguluka!

Kuti Mwayasuka Shani?

• Bushe ukuba abasanguluka e kuti shani, kabili mulandu nshi kwacindamina?

• Bushe kuti twalinda shani umutima wesu?

• Bushe ukufulumuko bulalelale e kuti shani?

• Mulandu nshi tulingile ukutalukila ku kusengasenga?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 11]

Motoka kuti yaleta amafya nga tabaleyensha bwino

[Ifikope pe bula 12]

Cinshi cingacitika nga tulesuula ukusoka?

[Icikope pe bula 13]

Ukuba abasanguluka ilyo tuleishishanya kulaleta insansa kabili kulacindika Lesa