Ukulonganina pa “Kati na Nkati ka Calo”

Bushe mwalitala amuumfwapo amashiwi ya kuti “Te Pito o Te Henua”? Mu ciRapa Nui, ululimi lwa kubalilapo ulwalelandwa pa cishi ca Easter Island, ayo mashiwi yalola mu kuti “Pa Kati na Nkati ka Calo.” Cinshi calengele ukulongana kwabelele kuno ukuba ukwaibela nga nshi?

ICABA fye ceka, ica kupapusha, icaibela nga nshi. Aya e mashiwi yamo yamo ayo balondolwelako icishi ca Easter Island, nangu Rapa Nui ukulingana ne fyo abene kulya beta. Ca cine kwena iyi ni ncende yaba yeka, yabela sana ku kapinda ka ku kulyo aka bemba wa Pacific Ocean, bakilomita 3,790 ukufuma ku Santiago, mu Chile. Ici cishi cacitilwe icitungu ca mu Chile pa September 9, 1888.

Nangu ca kutila ici cishi caba bakilomita 166 mu butali, capangwa ne mpili shitatu ishapuukilepo ku numa uku. Na kuba, ukupala ifishi ifingi ifyabela pali bemba wa Pacific, icishi ca Easter Island, capangwa ne nsonshi fye isha mpili shikalamba isha mu menshi. Ubuteko nomba bwalipoka ici cishi conse no kulacisakamana filya basakamana ifilengwa na Lesa fimbi. Fimo ifyaibela nga nshi pali ci cishi fipasho ifyaimikwa ifya mabwe, ifyo beta ati moai. *

Icishi ca Easter Island caba ne mpanga yayemba ne ncende shimbi isha kutamba e lyo ne fya kulya ifyalekanalekana. Ku mulundu kufuma ifitwalo pamo nga ifinanashi, kotapela, amapapaya, ne nkonde mu misango yalekanalekana 9. Kumfwa kuli bemba kufuma imisango iingi iye sabi ne fya kulya fimbi ifya muli bemba.

Imiceele pa cishi ca Easter Island yabe yatalalila, imfula na yo ilaloka ubusaka e lyo pakonka no mukolamfula, ne fi filenga abatandashi ukupeema akamwela akasuma no kuipakisha ifya kutambatamba. Ndakai mwaba  abekashi 3,800. Aba bekashi kuti twatila bana ba bafumine ku Bulaya, ku Chile, na ku fyalo fimbi no kwisaikala kuno. Abatandashi abengi nga nshi ukufuma ku Bulaya na ku Asia balatandalila ici cishi, e calenga ubunonshi bwa calo ukushintilila pa batandashi bene aba.

Ilyo Imbuto sha Bufumu Shatandilwe mu Kubalilapo

Icitabo ca mutwe wa kuti 1982 Yearbook of Jehovah’s Witnesses cishimika aciti: “Pa nshita imo kwali fye kasabankanya umo umwanakashi pa cishi ca Easter Island. Uwalemwafwa mu fya ku mupashi ni nkashi mishonari uwali pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova [mu Chile] uo balelembeshanya nankwe bakalata. Nangu ca kutila uyu mwanakashi alibwelela ku mulundu nelyo ku Chile, twalikwata amashina ya balembesha Ulupungu lwa kwa Kalinda pali ci cishi. Twalisungwike nga nshi ilyo mu April 1980 twapokelele foni ukufuma ukutali ku muntu uwalefwaya ukwishiba ubushiku Icibukisho cali no kubako. Lyene umwaka umo wine abaupana babili ukufuma ku Valparaiso bakuukiile kulya, kabili balatungulula amasambililo ya Baibolo na balefwaya ukusambilila. Mu April, 1981 kwali ukulongana kwa Cibukisho pali ci cishi pa muku wa kubalilapo, na basangilweko baali 13. Fintu tuli aba nsansa ukuti ‘imbila nsuma’ panono panono ilefika pali yi ncende!”

Mu kuya kwa nshita, pa January 30, 1991, amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova yatumine bapainiya baibela babili umulume no mukashi, Dario na Winny Fernandez, ukuya ku kubombela pali ci cishi. Munyina Fernandez ebukisho kuti: “Ulwendo lwa mu ndeke ulwa ma-awala yasano lwasukile lwatufisha ku ncende yaba yeka nga nshi, iyaibela icine cine.” Ilyo line fye kwali ukuteyanya ukulongana no mulimo wa kushimikila. Abaletungilila uyu mulimo ni munyina na nkashi abaile kulya nomba line na bana babo babili. Te mulandu no mupatikisha wa lupwa, aba fya mipepele, ne ntambi shimo ishaseeka kuli ilya ncende, Yehova alipaalile ukubombesha kwabo. Pali ino nshita Munyina na Nkashi Fernandez te bapainiya baibela, lelo bekala pali ci cishi, apo balekushisha umwana wabo umwaume uwafyalilwe palya pene. Pali leelo, kwaba bakasabankanya ba Bufumu aba nsansa 32. Pali bene pali abena Rapa Nui inkonko, pamo pene na baileikala pa cishi nelyo abaile ku kubombela ukuli ukukabila kukalamba ukwa bakabila ba mbila nsuma iya Bufumu.

Amapekanyo ya Kulongana kwa Muputule

Pa mulandu wa ntamfu ubutali ukufuma pa cishi ukufika ku Chile, imiku itatu mu mwaka icilonganino calepokelela batepu ba vidio aba kulongana kwaibela, ukulongana kwa muputule, no kulongana kwa citungu. Lelo ilyo umwaka wa 2000 walepwa, Komiti wa Musambo mu Chile atendeke amapekanyo ya kulongana kwa muputule ukwa kubalilapo pali cilya cishi. Basukile bapekanya ukuti kukabe ukulongana kwa muputule mu November 2001, kabili balaalike na bamunyina ne nkashi bambi ukufuma ku ncende shalekanalekana mu Chile ukusangwa kuli uku kulongana kwaibela. Pa mulandu ne fyo indeke iya kulya yenda, ukulongana kwa muputule kwali no kubako pa Mulungu na pali Cimo.

Abalaalikwe 33 bali ne nsansa sana pa kuumfwo kuti bali no kuya ku cishi ku kusangwa ku kulongana kwa muputule ukwa kubalilapo kuli ilya ncende. Pa numa ya kwenda ulwendo  lwa mu ndeke ulwalepa nga nshi ukulalanya bemba wa Pacific Ocean, cali ica nsansa nga nshi ukupokelelwa na ba bwananyina ba pa cishi abalebalolela pa cibansa ca ndeke. Pa kuposha abeni balebafwika impande shayemba mu mukoshi isho bapangiile na maluba. Ilingi line ubu e bupe bapeela umweni pali ci cishi. Lyene babatwele ku mayanda, kabili pa numa ya kutandala ukwipi pa cishi, bonse abali na malyashi ne filangililo muli programu wa kulongana kwa muputule bakumene pa Ng’anda ya Bufumu.

Umupatili Asabankanya Ukulongana

Ilyo amakombe ya kulongana bali muli motoka baleya ku kulongana, bamo balipeshiwe amano ukuumfwa uko umupatili wa pa cishi alelanda pali bene pa cilimba. Atile abeni ukufuma ku mulundu ku South America bali no kutandalila ku mayanda ku kulanda pa kupwa kwa calo. Nangu ca kutila alikeenye baKatolika ukukutika ku batandashi, amashiwi yakwe ya-afwile ukwishibisha abantu ukuti icishi calitebelelwe ne bumba likalamba ilya Nte sha kwa Yehova. Ici calengele abantu ukufwaisha ukwishiba. Mu nshiku shakonkelepo, mu kushilimuka abatandashi balanshenye na bantu imbila nsuma iya kukoselesha.

Ukulongana Kwatampa

Pa Mulungu ulucelo, aba bwananyina aba kulya kwine baiminine pa mwinshi wa Ng’anda ya Bufumu ku kusengela abeni ilyo balefika pa bushiku bwa kubalilapo ubwa kulongana. “Iorana Koe! Iorana Koe!” E kutila “Mwaiseni mukwai!” Bankashi bamo baafwele amalaya ayafwalwa kuli yi ncende kabili mu mushishi babikilemo amaluba ayayemba ukulingana fye ne cina Polynesia.

Pa numa ya kukutika kuli tepu wa nyimbo ishishaiwamina, kwali ukwimbila capamo ulwimbo lwa kwiswila “Beni Abashangila, Abashitelententa!” mu nshila iishabalile ayumfwikapo kale pali ci cishi. Aba bwananyina baponeshe ifilamba ilyo ceyamani abasengele mu lulimi lwabo ulwa ciRapa Nui. Pa nshita ya kutuusha kwa kasuba, Inte ishipya shitatu shalangilile ukuipeela kwabo kuli Lesa ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. Ilyo programu ya bushiku bwa kubalilapo yapwile, bonse baumfwile ukuti balipalamineko kuli Yehova na ku ba bwananyina bonse.—1 Petro 5:9.

Ubunte bwa Lucelo

Pa mulandu ne fyalecitika pali ci cishi, programu pa bushiku bwalenga shibili ubwa kulongana kwa muputule atampile pa numa ya kasuba pa kati. E ico, abalesangwa ku kulongana bashukile akashita ka lucelo no kuya mu mulimo wa kushimikila. Finshi basangile?

Umwanakashi umukote uwaba na bana 8 aebele Inte ukuti talefwaya ukulanda na bene pantu ni Katolika. Ilyo Inte shamwebele ukuti shalefwaya ukulanda pa mafya ayo bonse bakumanya, ukupala imiti ikola na mafya ya ndupwa, umwanakashi alisumine no kukutika.

Umwanakashi umbi umukote tasansamukile baNte ilyo bamutandalile. Abebele ukuti bafumepo no kuyashimikila aba ku mulundu ku South America abaali abankalwe ku banabo. BaNte bamwebele ukuti ‘imbila nsuma iya bufumu’ ishimikilwa kuli bonse kabili bamwebele ukuti ico bailile ku cishi ni co balesangwa ku kulongana kwa muputule ukwali no kwafwa bonse ukutemenwako Lesa. (Mateo 24:14) Bamwipwishe nga kuti atemwa ukwikala imyaka  iingi mu paradaise, ukupala paradaise wa pa cishi lelo ukwabulo kulwala no kufwa. Pa numa ya kulanshanya nankwe ukuti imyaka iingi impili shalipuuka umulilo pa cishi, umwanakashi alisumine ukuti ubumi bwalipipa kabili aipwishe ati: “Cinshi twikalila fye inshita inono?” Alisungwike ilyo abelengele Amalumbo 90:10.

Pali ilya ine nshita baNte baumfwile fye uko bamo balepunda pa ng’anda ya mupepi. Nangu ca kutila tabaumfwile ifyalelandwa, umwanakashi abebele ukuti abena mupalamano baletukane nsele kabili balebilikisha abati tabalefwaya ukubatandalila ku Nte sha kwa Yehova. Lelo, uyu mwanakashi ali e nua, nelyo ibeli pa ng’anda. Apo bawishi balifwa, mulimo wa uyu mwanakashi ukupingula ifiwamine abaice bakwe. Pa menso ya lupwa lwakwe, apokolweleko aba bwananyina mu lulimi lwabo kabili mu cikuuku alipokelele impapulo isho alangilwe. Muli ulya wine mulungu, ilyo umwanakashi ali na ndume yakwe mu motoka, ashimona fye bamunyina aebele ndume yakwe ukwiminina. Nangu ca kutila tatemenwe, afishishepo bamunyina no kubalombela ipaalo pa mulimo wabo.

Nangu ca kutila aba pa cishi pa kubala bamoneke ukukaana ubukombe bwaleshimikila Inte shafumine ku mulundu, ico abatandashi bamwene ca kuti abaRapa Nui mu cifyalilwa fye ba cikuuku kabili abatemwa abantu banabo. Abengi balikutike ku mbila nsuma ne nsansa. Na kuba, pa Nte sha kwa Yehova 20 ishabatishiwa pali ci cishi, 6 bekashi ba pali cilya cishi. Umo pali bene asambilile cine pa kukutika kwi sambililo lya Baibolo ilyaletungululwa ku mukashi wakwe mu muputule umbi. Wene no mukashi wakwe nomba ni Nte shabatishiwa, kabili umwaume mubomfi utumikila mu cilonganino.

Ukulongana Kwatwalilila

Pa numa ya kasuba pa kati, programu wa bushiku bwalenga shibili alitampile. Na kabili, aba bwananyina aba pa cishi 32 na bambi 33 abafumine ku mulundu bapokelele abalefwaya ukuumfwako fye abengi. Mupepi na 100 balikutika kuli programu, na ku lyashi lya ku cintubwingi ilyaleti “Ifyo Ukutemwa ne Citetekelo Ficimfya Icalo.” Na kuba, abasangilweko bali-imwenene ukuti abantu ba kwa Yehova balitemwana, te mulandu bamo bafuma ku fyalo fimbi.—Yohane 13:35.

Mu nshita ya kulongana kwa muputule, kangalila wa muputule no wa citungu bakumene na bapainiya. Bapainiya ba nshita yonse batatu aba pa cishi e lyo na bapainiya ba nshita yonse na baibela abafumine ku mulundu bonse basangilwe  kuli uku kukumana. Bonse balikoseleshiwe nga nshi.

Ubwakonkelepo, aba bwananyina bamo abatandasha abalendo batandeshe bamunyinabo pa cishi. Batandalile icimbotela ca mabwe uko babasa ifyo beta ati moai, impili ishipuulika uko abena kale balecimfyanya kabili, batandalile no lulamba lwayemba nga nshi ulwa Anakena, uko abekashi ba kubalilapo pa cishi bafikilile. *

Umuku wa kulekelesha ukuba na ba bwananyina ba pa cishi yali pe Sambililo lya Citabo pa Cilonganino. Ilyo ukulongana kwapwile baNte ba ku mulundu balipeshiwe amano ukumona uko ifya kulya fyatampa ukwisa ifyapekanishiwe ne Nte sha pa cishi. Kwali no kucinda amasha ya cikalamba ninshi mukwai nabafwala busaka busaka. Abalendo, pamo pene na ba bwananyina abena Rapa Nui, balishininkishe ukuti ukubombesha konse ukwa kupekanya ukulongana kukalamba takwali konaula fye inshita iyo.

Bonse abafumine ku mulundu balitemenweko nga nshi bamunyinabo aba pa cishi, abo baikele na bo umulungu utuntulu. Tacayangwike ukufuma pa cishi. Lyonse bakulaibukisha ifibusa ifipya bapangile no kukoselesha kwa ku mupashi. Pa cibansa ca ndeke, aba bwananyina aba pa cishi bafwikile abalendo impande mu mikoshi.

Pa kuya abalendo bashile balaya abati: “Iorana! Iau he hoki mai e Rapa Nui ee,” icalola mu kuti: “Shalenipo! Tukabwela kuli imwe mwe bena Rapa Nui.” Ca cine, balafuluka ukubwelela ku fibusa fyabo ifipya no lupwa lwabo ulwa ku mupashi pa cishi ca Easter Island icayemba nga nshi, icaba fye ceka, icaibela, kabili apo abantu basengela abalendo!

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 24]

Ukushimikila pa Cishi ca Easter Island

Mupepi ne myaka ibili ilyo kushilaba uku kulongana kwa lulumbi, kangalila wa muputule no mukashi wakwe balitandalile ici cishi no kusanga ifya kukumanya ifingi ifisuma. Ku ca kumwenako, bafililwe ukusumina ilyo nkashi uwalebatwala ku ng’anda bafikiile abacinkwileko ukuti balisambilile Baibolo na wene ku kapinda ka ku kulyo aka Chile ilyo ali umwaice imyaka 16 iyapitilepo. Mu kuya kwa nshita ulubuto ulwatandilwe lwatwele ifisabo pa Rapa Nui.

Kabili basangile ne ci ca kukumanya cishaiwamina: Shimatuuka uushitisha utunkolonkolo alisumine ukupokako Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya ne citabo ca kwafwa ukusambilila Baibolo ica Ukwishiba Uko Kutungulula ku Mweo wa Muyayaya, fyonse fibili fyasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova. Ilyo bamutandalile na kabili, abebele ukuti alifililwe ukubelenga Baibolo. Bamushilile Baibolo wa ciFrench, lelo wena alefwaya uwa ciSpanish! Bwangu bwangu bamutwalile Baibolo alefwaya, kabili pa kwafwiwa ne Nte sha pa cishi na Baibolo iyo akwete kale mu lulimi lwakwe asangile ukuti Baibolo kanshi taya-afya ukuumfwa.

[Mapu pe bula 22]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

EASTER ISLAND

CHILE

[Ifikope pe bula 23]

Aba babili e bamo pa babatishiwe pa kulongana kwa muputule

[Ifikope pe bula 25]

Umukunkuluko apapuukile ulupili lwa Rano Raraku; mu kati: Icitwalo iciitwa guayaba icimena pa cishi