Abantu ba kwa Lesa Bafwile Ukutemwa Icikuuku
Abantu ba kwa Lesa Bafwile Ukutemwa Icikuuku
“Cinshi cimbi ico Yehova alefwaya kuli iwe, kano ukucito bupingushi, no kutemwo luse [icikuuku, NW], no kwenda bufuke bufuke na Lesa obe?”—MIKA 6:8.
1, 2. (a) Mulandu nshi tushingapapila ukuti Yehova enekela abantu bakwe ukuba aba cikuuku? (b) Mepusho nshi pa lwa cikuuku ayo tufwile ukutontonkanyapo?
YEHOVA ni Lesa wa cikuuku. (Abena Roma 2:4; 11:22) Adamu na Efa, bafwile balimwenenemo mu cikuuku ca kwa Lesa! Mwi bala lya Edene umo baali, mwali ne fyabumbwa ifyalelangilila icikuuku ca kwa Lesa ku bantunse abalemwenamo muli fyene. Kabili Lesa alitwalilila ukuba ne cikuuku kuli bonse, na ku bashitasha na babifi.
2 Apo abantunse bapangwa mu cipasho ca kwa Lesa, kuti baaba ne mibele Lesa akwata. (Ukutendeka 1:26) E mulandu wine Yehova enekela ifwe ukuba aba cikuuku. Nga fintu Mika 6:8 yalanda, abantu ba kwa Lesa bafwile “ukutemwo luse [icikuuku, NW].” Lelo bushe icikuuku cinshi? Bushe ca-ampana shani ne mibele imbi iya bukapepa? Apo abantunse kuti baba ne cikuuku, mulandu nshi pano calo pabela ubunkalwe? Cinshi fwe Bena Kristu tulingiile ukubela aba cikuuku mu micitile yesu ku bantu bambi?
Bushe Icikuuku Cinshi?
3. Bushe kuti mwatila icikuuku cinshi?
3 Icikuuku cimonekela mu kwangwa abantu bambi, ukubacitila ifisuma e lyo no kusosa amashiwi yasuma kuli bene. Ukuba aba cikuuku calola mu kuti tulecita icisuma, te kucita icabipa iyo. Uwa cikuuku taifinya, alinakilila, wa luse, kabili musuma. Ni kapekape, kabili alalangulukila bambi. Umutumwa Paulo akonkomeshe Abena Kristu ati: “Fwaleni icitemwishi ne nkumbu, icikuuku, ubupete, ukufuuka, no kushishimisha.” (Abena Kolose 3:12) E ico, icikuuku, ca kufwala ca mampalanya ica Mwina Kristu onse.
4. Bushe Yehova aba shani umutanshi mu kuba ne cikuuku ku bantunse?
4 Yehova Lesa e wabalilepo ukuba ne cikuuku. Nga fintu Paulo alandile, “icikuuku no kutemwa abantunse ifya kwa Lesa, Umupusushi wesu fyamoneke,” mu kuti “atupuswishe ukupitila mu kusamba ukwatupuupuutwile no kutulenga abapya ku mupashi wa mushilo.” (Tito 3:4, 5) Lesa ‘asamba’ Abena Kristu basubwa, nelyo ukubasangulula, mu mulopa wa kwa Yesu, e kutila, abomfya ilambo lya cilubula ca kwa Kristu pali bene. Kabili balalengwa abapya mu mupashi wa mushilo, no kusanguke “cibumbwa cipya,” abana ba kwa Lesa abafyalwa ku mupashi. (2 Abena Korinti 5:17) Kabili, Lesa aba ne cikuuku no kutemwa kwi ‘bumba likalamba abasamba imingila yabo no kuibuutusha mu mulopa wa mwana wa mpanga.’—Ukusokolola 7:9, 14; 1 Yohane 2:1, 2.
5. Mulandu nshi abatungululwa no mupashi wa kwa Lesa balingile ukubeela aba cikuuku?
5 Icikuuku caba pa fisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, nelyo amaka yabomba. Paulo atile: “Ifisabo fya mupashi kutemwa, ukusekelela, umutende, ukushishimisha, icikuuku, ubusuma, icitetekelo, ukufuuka, ukuilama. Takuli ifunde lya kupinkana ne fi fintu.” (Abena Galatia 5:22, 23) E co, abatungululwa no mupashi wa kwa Lesa bafwile ukuba ne cikuuku ku bantu bambi.
Icikuuku Ca Cine Te Bunake
6. Bushe icikuuku kuti caba shani ubunake, kabili mulandu nshi?
6 Abantu bamo batontonkanya ukuti icikuuku bunake. Batila umuntu afwile ukuba uwa-afya, no kuba fye uwa musaalula limo, pa kuti bambi beshibe amaka yakwe. Lelo kwena, pa kuba fye ne cikuuku ca cine, no kutaluka ku ca bufi, umuntu afwile ukuba uwakosa icine cine. Apo icikuuku ca cine cisabo ca mupashi wa kwa Lesa, te kuti cibe bunake, pantu tacilenga umo ukutekelesha imisango yabipa. Lelo icikuuku ca bufi, e bunake ubulenga umuntu ukutekelesha icabipa.
7. (a) Muleele nshi Eli ali na o? (b) Mulandu nshi baeluda bafwile ukuibakila ku cikuuku ca bufi?
7 Moneni ico shimapepo mukalamba uwa Israele, Eli, acitile. Taleangwa ku kusalapula abana bakwe abaume, Hofni na Finehasi abalebomba bushimapepo pe hema. Apo tabatemenwe ico Ifunde lya kwa Lesa lyalandile ukuti e co bafwile ukupeelwa, baebele kapyunga ukulapinda umunofu ubishi ku walepeela ilambo ilyo tabalafutumuna mafuta pa cipailo. Abana baume ba kwa Eli balecita no bupulumushi na banakashi balepyunga pa mwinshi we hema. Lelo, mu cifulo ca kufumya Hofni na Finehasi pa fifulo fyabo, Eli abakalipile fye muleele muleele. (1 Samwele 2:12-29) E mulandu wine “Icebo ca kwa Yehova cali icafinisha mu nshiku shilya”! (1 Samwele 3:1) Baeluda ba Bwina Kristu bafwile ukucenjela pa kuti tabali ne cikuuku ca bufi ku bacita ifyabipa abengabifya bumupashi bwa cilonganino. Icikuuku ca cine tacingalenga umo ukusuula ku fyebo ne micitile yabipa ifitoba amafunde ya kwa Lesa.
8. Bushe icikuuku ca cine ica kwa Yesu camonekele mu kucita cinshi?
8 Yesu Kristu, uo tupashanya, tatalile aba ne cikuuku ca bufi. E wakwatishe icikuuku ca cine. Ku ca kumwenako, ‘aikatilwe inkumbu abantu bali abalulunkaniwa kabili abapaswa nge mpaanga ishabula kacema.’ Aba cishinka tabaletiina Yesu, baleleta fye na bana babo kuli wene. Tontonkanyeni pa fyo alangile icikuuku ne nkumbu ilyo “afukatile abana, alabapaala.” (Mateo 9:36; Marko 10:13-16) Nangu Yesu aali wa cikuuku, aali uwashangila pa cilungeme mu menso ya kwa Wishi wa ku muulu. Yesu tatalile atekelesha ububifi; alikwete amaka yapeelwa na Lesa aya kukalipila bashimapepo ba bumbimunda. Nga filya calembwa pali Mateo 23:13-26, alibwekeshepo imiku iingi ukulanda ati “Kalanda kuli imwe, mwe bakalemba na baFarise, mwe ba bumbimunda!”
Icikuuku ne Mibele Imbi iya Bukapepa
9. Bushe icikuuku ca-ampana shani no kushishimisha no busuma?
9 Icikuuku calyampana ne mibele imbi iyaba pa fisabo fya mupashi wa kwa Lesa. Calembwa pa kati ka “ukushishimisha” na “ubusuma.” Kanshi umuntu wa cikuuku aba ne cikuuku pantu alashishimisha. Alashishimisha na ku bantu bashaba ne cikuuku. Icikuuku cendela pamo no busuma pantu icikuuku cimonekela mu kucitila bambi ifisuma. Limo limo, ishiwi lya ciGriki ilibomfiwa mu Baibolo pa “icikuuku” kuti lyapilibulwa ati “ubusuma.” Filya Abena Kristu ba kubalilapo bali ne yi mibele, capapwishe abasenshi ica kuti, ukulingana ne fyalemba Tertullian, baleita abasambi ba kwa Yesu ati ‘abantu bakwatisha icikuuku.’
10. Bushe icikuuku no kutemwa fya-ampana shani?
10 Icikuuku no kutemwa fyalyampana. Ilyo Yesu alelanda ku basambi bakwe, atile: “Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.” (Yohane 13:35) Kabili Paulo alandile pali uku kutemwa ati: “Ukutemwa kulashishimisha kabili kwa cikuuku.” (1 Abena Korinti 13:4) Icikuuku kabili calyampana no “kutemwa kwa cishinka” ukwalandwapo sana mu Malembo Baibolo yalembelwemo pa kubala. Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “ukutemwa kwa cishinka” kuti lyalondololwa ati, ukutwalilila ukuba ne cikuuku ku muntu nelyo ku cintu pa mulandu wa kutemwa mpaka fye ubufwayo bwa kubela ne yo mibele bwafishiwapo. Ukutemwa kwa cishinka ukwa kwa Yehova, nelyo uluse lwakwe lumonekela mu nshila ishingi. Mumo umo lumonekela ni mu kupokolola ababomfi bakwe no kubacingilila.—Amalumbo 6:4; 40:11; 143:12.
11. Bushe uluse lwa kwa Lesa lutupeela isubilo nshi?
11 Uluse lwa kwa Yehova lulakulila abantu kuli wene. (Yeremia 31:3) Ababomfi ba kwa Lesa aba busumino nga balefwaya ukupokololwa nelyo ukwafwiwa, baleshiba ukutila Lesa akabacitilo luse. Takakaane ukuba no luse kuli bene. E co, kuti bapepa ne citetekelo, nga filya kemba wa malumbo atetekele ati: “Lelo ine, uluse lwenu e lo ntetekelamo; lekeni umutima wandi wange mu kupususha kwenu.” (Amalumbo 13:5) Apo ukutemwa kwa kwa Lesa takupwa, ababomfi bakwe kuti bamutetekela umupwilapo. Balicetekela ukuti: “Yehova takashe abantu bakwe, kabili icikwatwa cakwe takacilekeleshe.”—Amalumbo 94:14.
Mulandu Nshi Icalo Cabela No Bunkalwe?
12. Bushe ukuteka kwabipa kwatendeke shani kabili ni lilali kwatendeke?
12 Ubwasuko kuli ubu bwipusho bwakuma icacitike mwi bala lya Edene. Mu kutendeka fye kwa kubako kwa bantunse, malaika uwaitemwa kabili uwaituumika atendeke ipange lya kuteeka icalo. Ili pange lyamulengele ukuba “kateeka wa pano calo,” umubi icine cine. (Yohane 12:31) Aishileba Satana Kaseebanya, umulwani mukalamba uwa kwa Lesa na bantunse. (Yohane 8:44; Ukusokolola 12:9) Ipange lyakwe ilyabipa ilya kufwaya ukuba no buteeko ubwalingana no kuteeka kwa kwa Yehova ukwa cikuuku, lyalishibikwe pa numa fye ya kubumba Efa. E ico, ukuteeka kubi kwatendeke ilyo Adamu asalile ukuiteka ukucila ukutekwa na Lesa, icapilibwile ukuti alikeene icikuuku ica kwa Lesa. (Ukutendeka 3:1-6) Ukucila ukulaiteka, Adamu na Efa baishiletendeka ukuteekwa no muntu waitemwa kabili uwaituumika, no yu ni Kaseebanya.
13-15. (a) Finshi fimo ifyatumbuka mu kukaana ukuteeka kwalungama ukwa kwa Yehova? (b) Cinshi icalo cabela no bunkalwe ifi?
13 Moneni fimo ifyatumbuka muli ci. Adamu na Efa balitamfiwe mu ncende yaleitwa paradaise. Bafumine mwi bala lyayemba umo bakwete fyonse ifimenwa ne fisabo fya mulyo no kuya mu ncende ya-afya ku nse ye bala lya Edene. Lesa atile kuli Adamu: “Pantu waumfwa kwi shiwi lya mukashi obe, walyako na ku muti uo nakubindile, nati, Wilalyako: Watiipwo mushili pa mulandu obe, mu kucululuka e mo wakulamwene ca kulya inshiku shonse sha mweo obe; ukalakumesesha ne myunga na ficilasa.” Icitiipu cabikilwe pa mushili calengele ukulima kwafye. Ifyatumbwike mu kutiipa umushili, ne fyalemena mu mushili, ficilasa ne myunga, fyalishibikwe bwino nga nshi ku bufyashi bwa kwa Adamu ica kuti wishi kwa Noa, Lameke, alandile ulwa ‘kucululuka kwa maboko yabo ukwa mu mushili uo Yehova atiipile.’—Ukutendeka 3:17-19; 5:29.
14 Adamu na Efa bapanishe umutende baleipakisha no kutendeka ukucula. Lesa atile kuli Efa: “Ukufusha nkafusho kucululuka kobe no kwimita kobe, mu kulunguluka e mo ukalafyalila abana; kabili kuli balo e kukalalolo kufuluka kobe, na o akulakuteka.” Mu kuya kwa nshita, Kaini, ibeli lya kwa Adamu na Efa, acitile ulubembu lwa kwipaya munyina Abele mu bunkalwe.—Ukutendeka 3:16; 4:8.
15 Umutumwa Yohane atile: “Icalo conse calaala mu maka ya mubifi.” (1 Yohane 5:19) Ukupala kateeka wine uwa calo, mu calo pali leelo mwaba imisango ibi na bukaitemwe ne cilumba. E calenga ubunkalwe ukuba fye mpanga yonse! Lelo te fyo ifintu fikatwalilila ukuba. Yehova akashininkisha ukutila icikuuku ne nkumbu fyabako mu Bufumu bwakwe, te bunkalwe iyo.
Mu Bufumu bwa kwa Lesa Mukaba Sana Icikuuku
16. Mulandu nshi ukuteeka kwa kwa Lesa muli Kristu Yesu kwabela ukwa cikuuku, kabili bushe ukube ici kutupeela umulimo nshi?
16 Yehova, na Kristu Yesu, uo asonta ukube Mfumu ya Bufumu Bwakwe, bafwaya ukuti abateekwa baishibikwa ukuti ba cikuuku. (Mika 6:8) Yesu Kristu atulangile ifyo ukuteeka bamupeela kuli Wishi kukesulamo icikuuku. (AbaHebere 1:3) Kuti twamone ci mu fyo asansalike bashimapepo ba mipepele ya bufi, abaletwika bantu ifisendo fyafina. Atile: “Iseni kuli ine imwe bonse mwe balecucutika kabili abafininwa, na ine ndemupuupuutula. Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine, pantu nalifuuka kabili nalipetama umutima, e lyo mwalasanga ukupuupuutulwa ku myeo yenu. Pantu ikoli lyandi lyalipepuka, ne cipe candi calyanguka.” (Mateo 11:28-30) Intungulushi ishingi pano calo, isha mapepo nelyo shimbi fye, shilalenga abantu ukufininwa pa mulandu wa mafunde yatendusha ne milimo ishaifulila bapeelwa ukwabula no kutashiwa. Lelo, ifyo Yesu ena afwaya abasambi bakwe ukucita fibalenga ukusekelamo kabili fintu bengakumanisha no kucita. Mwandini ikoli lya kwa Yesu lilapupuutula kabili lyalyanguka icine cine! Bushe tatukoseleshiwe ukumupashanya mu kulanga icikuuku kuli bambi?—Yohane 13:15.
17, 18. Mulandu nshi twingatetekelela ukutila abakateka na Kristu mu muulu na bamwimininako pe sonde bakaba aba cikuuku?
17 Ifyalandile Yesu ku batumwa bakwe ififika pa mutima filanga ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwalipusana sana no kuteeka kwa bantunse. Baibolo itila: “Awe kwaimine ne fikansa muli bene ifya kuti nani pali bene ali umukalamba. Lelo atile kuli bene: ‘Ishamfumu sha bena fyalo shilabatitikisha, na bakateeka babo betwa Bakaafwa. Te fyo cifwile ukuba kuli imwe. Lelo umukalamba pali imwe abe ngo mwaice, no uleteeka abe ngo ulepyungila imwe. Pantu nani umukalamba, uukuweme pe tebulo nelyo uulepyungila? Bushe te ukuweme pe tebulo? Lelo ine ndi mu kati kenu ngo ulepyungila.’”—Luka 22:24-27.
18 Bakateeka ba buntunse baipanga ukuba abakalamba pa ‘kumyo lupaka’ pa bantu no kufwaya amalumbo yacindama, kwati nalimo ayo malumbo kuti yabacindamika ukucila abo bateeka. Lelo Yesu atile nga umuntu alefwaya ukuba umukalamba afwile ukupyungila bambi—ukutukuta no kuba uwa mukoosha mu kubombela bambi. Bonse abakateeka pamo na Kristu mu muulu nelyo ababomba nga beminishi pe sonde bafwile ukutukuta ukupashanya ukuiceefya ne cikuuku cakwe.
19, 20. (a) Bushe Yesu alangile shani ubukulu bwa cikuuku ca kwa Yehova? (b) Kuti twapashanya shani Yehova mu kulanga icikuuku?
19 Natumone ukupanda amano kwabamo ukutemwa na kumbi uko Yesu alandile. Pa kulanga ubukulu bwa cikuuku ca kwa Yehova, Yesu atile: “Nga mwatemwa abamutemwa, kutashiwa nshi kuli imwe? Pantu na babembu batemwa ababatemwa. Kabili nga mwacite cisuma ku bamucitile cisuma, kutashiwa nshi kuli imwe? Na babembu bacita ifyo fine. Kabili, nga mwashima ukwabula nsonsela kuli abo musubila ukupokelelako, kutashiwa nshi kuli imwe? Na babembu baashima ababembu ukwabula nsonsela ukuti bakapokelele filya fine. Lelo, muletemwa abalwani benu no kucite cisuma no kwashima ukwabula nsonsela, ukwabula ukusubila ukumubwesesha, ne cilambu cenu cikaba icikalamba, kabili mukaba abana ba Wapulamo, pantu wa cikuuku ku bashitasha na ku babifi. Mube aba luse, ifyo Shinwe aba uwa luse.”—Luka 6:32-36.
20 Mu cikuuku ca kwa kwa Lesa tamwaba bukaitemwe. Tamwaba kupinda kabili tamwaba kulipilwa pa cikuuku. Yehova mu cikuuku cakwe “alenga akasuba ukubalikila ababifi na basuma kabili alenga imfula ukuloka pa balungama na bashalungama.” (Mateo 5:43-45; Imilimo 14:16, 17) Nga tulepashanya Shifwe wa mu muulu, tatwakakalifye abashitasha e lyo kabili tukacita icisuma kuli bene na ku baicita abalwani besu. Nga twaba ne cikuuku, tulanga Yehova na Yesu ukuti tulafwaya ukwikala mu Bufumu bwa kwa Lesa, umo bonse bakalalanga icikuuku ne mibele imbi iya bukapepa mu mikalile yabo yonse.
Mulandu Nshi Tufwile Ukubeela aba Cikuuku?
21, 22. Cinshi tufwile ukubeela aba cikuuku?
21 Umwina Kristu wa cine onse, afwile ukuba uwa cikuuku. Ici cishibilo ca kuti natukwata umupashi wa kwa Lesa. Kabinge, nga twaba ne cikuuku ca cine, tulapashanya Yehova Lesa na Kristu Yesu. E lyo kabili onse uufwaya ukuba mu Bufumu bwa kwa Lesa afwile ukuba uwa cikuuku. Kanshi, tufwile ukutemwa icikuuku no kusambilila ukuba aba cikuuku.
22 Ni mwi umo twingalanga icikuuku mu mikalile yesu iya cila bushiku? Icipande cikonkelepo cikaasuka ubo bwipusho.
Kuti Mwa-asuka Shani?
• Bushe icikuuku cinshi?
• Cinshi icalo cabela no bunkalwe ifi?
• Twaishiba shani ukutila icikuuku cikabamo mu Bufumu bwa kwa Lesa?
• Cinshi ukubela aba cikuuku kwacindamina ku bafwaya ukwikala mu Bufumu bwa kwa Lesa?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 13]
Baeluda ba Bwina Kristu balatukuta ukuba aba cikuuku pa kucema umukuni
[Icikope pe bula 15]
Yehova takakaane ukuba no luse ku basha bakwe mu nshita sha-afya
[Ifikope pe bula 16]
Yehova mu cikuuku cakwe alenga akasuba ukubalikila abantunse bonse ne mfula ukulokela bonse