Ukutukuta Ukuba aba Cikuuku mu Calo Ca Bulwani

“Icafwaikwa mu muntu [kutemwa kwakwe ukwa cishinka, NW].”—AMAPINDA 19:22.

1. Mulandu nshi cingafisha ukuba ne cikuuku?

BUSHE muli ba cikuuku? Nga ni fyo, kuti camukosela ukwikala muli cino calo. Ca cine, Baibolo itila icikuuku caba pa “fisabo fya mupashi,” lelo mulandu nshi ca-afisha ukuba aba cikuuku na mu fyalo batila fya Bwina Kristu? (Abena Galatia 5:22) Nge fyo twasambilile mu cipande cafumako, ubwasuko kuti bwasangwa mu fyo umutumwa Yohane alembele, atile, icalo conse citungululwa na Satana Kaseebanya, umuntu wa ku mupashi uushakwata cikuuku. (1 Yohane 5:19) Yesu atile Satana e “kateeka wa pano calo.” (Yohane 14:30) E co, cino calo capalana na kateeka wa ciko, umunkalwe.—Abena Efese 2:2.

2. Finshi fingalenga catukosela ukuba ne cikuuku kuli bambi?

² Imikalile yesu ilabipa nga ca kuti bambi tabali na cikuuku kuli ifwe. Abena mupalamano, abantu abo tushaishiba abaifinya, ne fibusa fye ne ndupwa shesu limo te kuti babe ne cikuuku kuli ifwe, ne ci kuti calenga bacita ifishiweme. Ilingi tulomfwo bubi ukuba pa bantu ba musaalula kabili abasasuka no kutukana. Uko kubulwa icikuuku kuti kwalenga twaba no bulwani, no kulafwaya ukuba abankalwe ku baba no bunkalwe. Ukucite co kuti kwaleta amafya mu mikalile yesu kabili kuti kwaonaula na bumupashi bwesu.—Abena Roma 12:17.

3. Mafya nshi yabipisha abantu bakwata ayalenga ukuba ne cikuuku ukwafya?

 ³ Amafya ya muno calo na yo kuti yalenga catukosela ukuba aba cikuuku. Ku ca kumwenako, abantunse bonse fye balasakamikwa pa mulandu wa fintiinya e lyo no kusansa fye kwa tupondo, pamo no mwenso wa kuti aba mu fyalo fimbi kuti babasansa ukubomfya imiti no tushishi ifilwalika no kwipaya. Na kabili, abantu abengi nga nshi bapiina, abashakwata fya kulya, umwa kwikala, ifya kufwala, kabili tabakwata ne ndalama sha kuundapilwa ku cipatala. Ukuba ne cikuuku kulafya nga ca kuti ifintu filemoneka ukuti tafyakatale afiba bwino.—Lukala Milandu 7:7.

4. Finshi fimo ifyalubana ifyo bamo bengatontonkanya pa lwa kuba ne cikuuku kuli bambi?

⁴ Umuntu kuti asondwelela bwangu ati ukuba ne cikuuku takwacindama sana kabili alamona no kuti ukucite co bunake. Kuti amona ukuti alefyengwa, maka maka bamo nga tabalemulangulukilako. (Amalumbo 73:2-9) Lelo, Baibolo ilatulanga ico tufwile ukucita ilyo isosa ati: “Ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu, lelo icebo ca kulungulusha ciimyo bukali.” (Amapinda 15:1) Ukunakilila ne cikuuku fisabo fibili ifya mupashi ifya-ampana sana kabili ifikabilwa sana pa kupwisha amafya.

5. Mu mikalile yesu, ni mwi umo tufwile ukuba ne cikuuku?

⁵ Apo ukulanga ifisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa kwalicindama sana kuli fwe Bena Kristu, natumone ifyo twingalanga icisabo cimo pali fyo, e kuti, icikuuku. Bushe kuti cacitika ukuba ne cikuuku muli cino calo caisulamo ubunkalwe? Nga ni fyo, ni mwi umo twingalanga ukuti tatuleka Satana ukutusonga ukusuula icikuuku, maka maka ilyo kwaima amafya? Natumone ifyo twingaba aba cikuuku mu lupwa, ku ncito, pa sukulu, ku bena mupalamano, mu butumikishi bwesu, e lyo na ku basumina banesu.

Icikuuku mu Lupwa

6. Mulandu nshi icikuuku cacindamina mu lupwa, kabili kuti calangwa shani?

⁶ Pa kuti Yehova atupaale no kututungulula, tufwile ukuba ne fisabo fya mupashi kabili tufwile ukulundulula fyene umupwilapo. (Abena Efese 4:32) Natulande pa fyo cacindama ku ba mu lupwa ukuba ne cikuuku ku bene na bene. Mu mikalile ya cila bushiku, umulume no mukashi bafwile ukusakamanana no kubelana icikuuku, kabili balingile ukucite fi fine na ku bana babo. (Abena Efese 5:28-33; 6:1, 2) Ico cikuuku cifwile ukumonekela mu fyo aba mu lupwa balanshanya, mu fyo abana bacindika abafyashi babo ne fyo abafyashi basunga bwino abana. Muleba abayanguka ukutasha ukucila ukwangufyanya ukupeelana imilandu.

7, 8. (a) Mibele nshi tulingile ukutaluka pa kuti tube ne cikuuku cine cine mu lupwa? (b) Bushe ukulanshanya bwino kukosha shani ulupwa? (c) Kuti mwalanga shani icikuuku mu lupwa lwenu?

 ⁷ Pa kuti tube ne cikuuku ku ba mu lupwa lwesu tulingile ukuumfwila ukufunda kwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Pooseni fyonse, ubukali, icipyu, ububi, imiponto, kabili fumyeni ilyashi lya nsoni mu kanwa kenu.” Indupwa sha Bwina Kristu shifwile ukulanshanya mucinshi mucinshi cila bushiku. Mulandu nshi? Pantu ukulanshanya bwino kulalenga indupwa ukukosa no kuwama. Nga paba ukupusana, pa kuti mubweshe umutende, angweni ku kupwisha ubwafya, te kwangwa ku kucimfya mu kukansana. Aba mu lupwa lwa nsansa balapoosa sana amano ku kubelana icikuuku no kulangulukilana.—Abena Kolose 3:8, 12-14.

⁸ Icikuuku cisuma kabili cilenga twalafwaya ukucitila bambi ifisuma. E co tufwaya ukubacitilako fimo, ukubalangulukila, no kubafwa umo bengatemwa. Pa kuti ulupwa lwishibikwe ukuti lwa cikuuku, umo na umo mu lupwa na bonse capamo bafwile ukubombesha. Ne ci cikalenga Lesa ukubapaala, e lyo kabili bakalenga Lesa wa cikuuku, Yehova ukucindikwa mu cilonganino na mu bwikashi.—1 Petro 2:12.

Icikuuku pa Ncito

9, 10. Londololeni amafya yamo ayengema pa ncito, kabili landeni pa fyo twingayapwisha mu cikuuku.

⁹ Imibombele ya ncito iya cila bushiku kuti yalenga ca-afya ku Mwina Kristu ukuba ne cikuuku ku babomfi banankwe. Ukucimfyanya kuba pa babomfi kuti kwalenga umubomfi umo umucenjeshi afulunganya imibombele ya mubomfi munankwe, pa kuti amubifishe ishina ku bene ba ncito. (Lukala Milandu 4:4) Tacanguka ukuba ne cikuuku pa nshita sha musango yo. Na lyo line, ukwibukisha ukuti ilingi cilaba bwino ukuba ne cikuuku, kufwile ukulenga umubomfi wa kwa Yehova ukwesha na maka ukukolopeka abayafya ukuumfwana na bo. Ukuba ne cikuuku kuti kwatwafwa ukubakolopeka. Napamo kuti mwa-angwako ilyo umubomfi munenu alwele nelyo ilyo akwete umulwele mu lupwa lwakwe. No kubepusha fye ifyo ulupwa lwabo luli kuti kwalenga ba-aluka. Abena Kristu balingile ukuleta icumfwano no mutende nga cili mu maka yabo. Limo ukulandako fye amashiwi ya cikuuku kuti kwapwisha ubwafya.

¹⁰ E lyo limo, umwine wa ncito kuti apatikisha ababomfi ukukonka ifyo alefwaya, kabili kuti afwaya no kuti bonse baciteko fimo ifipeela umucinshi ku calo cabo nelyo basangweko ku kusefya ukushumfwana na malembo. Nga ca kuti kampingu wa Mwina Kristu talemusuminisha ukucitako ifi fintu, ici kuti caleta ukukansana. Nga cabe fi, napamo tacingaba bwino ukulondolola sana ifyo  cingalubana ukucite co umwine wa ncito alefwaya. Na kabushe ku bashasumina muli Kristu, ukucitako ifyo fintu kuti kwamoneka fye bwino. (1 Petro 2:21-23) Napamo kuti mwalanda fye mu cikuuku ico mushilecitilako ifyo fintu. Te kwesha ukubasaalula nga bamusaalula. Caliba bwino ku Mwina Kristu ukukonka ukufunda kwa kwa Paulo ukusangwa pa Abena Roma 12:18 apatila: “Nga cingacitwa, ilyo cili mu maka yenu, mube aba mutende ku bantu bonse.”

Icikuuku pa Sukulu

11. Mafya nshi abacaice bakwata pa lwa kuba ne cikuuku ku bo baba na bo pa sukulu?

¹¹ Kuti cayafya ku bacaice ukuba ne cikuuku ku bana be sukulu banabo. Ilingi abacaice bafwaya ukutemwikwa ku bo basambilila na bo. Bakalume bamo bacite fintu lubuli lubili pa kuti abana be sukulu bambi balebakumbwa, balafika fye na ku kupuma no kucusha bambi pa sukulu. (Mateo 20:25) Abacaice bambi balitemwa ukuilanga mu masomo, mu fyangalo, na muli fimbi ifyo balamukamo. Pa kuilangisha ifyo balamuka, ilingi balacusha abo basambilila na bo e lyo na bana be sukulu bambi. Bena bamona kwati nga walamuka muli fimo ninshi wacila bonse. Umwina Kristu wacaice afwile ukucenjela ukuti talekonkelesha abantu ba musango yo. (Mateo 20:26, 27) Umutumwa Paulo atile, “ukutemwa kulashishimisha kabili kwa cikuuku,” no kuti ukutemwa “takuitakisha, takutuumikwa.” E co, Umwina Kristu tafwile ukukonkelesha imisango yabipa iya bashakwata cikuuku, lelo, alingile ukukonka sana ukufunda kwa mu Malembo mu fyo acita ku bana be sukulu banankwe.—1 Abena Korinti 13:4.

12. (a) Cinshi cingakosela ku bacaice ukuba ne cikuuku kuli bakafundisha wabo? (b) Ni ani abacaice bengacetekela ukubafwa nga ca kuti ukuba ne cikuuku kwayafya?

¹² Abaice bafwile ukuba ne cikuuku na kuli bakafundisha wabo. Abana be sukulu abengi balomfwa bwino ukukalifya bakafundisha wabo. Bamona kwati ukusuula bakafundisha, pa kucita fimo ifyabindwa mu mafunde ya pa sukulu, e kucenjela. Balalenga bambi ukubakonkelesha pa mulandu wa kubatiinya. Nga ca kuti Umwina Kristu wacaice akaana ukucitako ifyabipa, kuti balamupumya no kumucusha. Ifya musango yo nga fyacitikila Umwina Kristu umwaka onse pa sukulu, kuti camukosela ukuba ne cikuuku. Lelo, ufwile ukwibukisha ifyo ukuba umubomfi wa kwa Yehova uwa cishinka kwacindama. Cetekela  ukuti akakwafwa ukupitila mu mupashi wakwe muli iyi nshita ya-afya mu bumi.—Amalumbo 37:28.

Icikuuku ku Bena Mupalamano

13-15. Finshi fingalenga umo ukufilwa ukuba ne cikuuku ku bena mupalamano, kabili aya mafya kuti yacimfiwa shani?

¹³ Nga mwikala mu ng’anda nelyo pa cikuulwa cakwata imiputule ya kusonkela, nelyo kumbi fye, kuti mwatontonkanyako pa fyo mwingaba ne cikuuku ku bena mupalamano no kubasakamana. Ici na co, te lyonse canguka.

¹⁴ Tutile abena mupalamano benu tabamutemwa pa mulandu wa mushobo wenu, icalo cenu, nelyo uko mupepa. Ni shani nga ca kuti limo tabamucindika nelyo tabamupoosako amano? Apo muli babomfi ba kwa Yehova, ukuba ne cikuuku ukufika apo mwingapesha kukamwafwa. Mukaba abasuma abapusana na bambi, ne co cikalenga Yehova, intulo ya cikuuku akalumbanishiwe icine cine. Tamwingeshiba ilyo umwina mupalamano wenu engaalula imibele yakwe pa mulandu wa cikuuku cenu. Limbi kuti aba kapepa wa kwa Yehova.—1 Petro 2:12.

¹⁵ Bushe kuti mwaba shani ne cikuuku ku bena mupalamano? Inshila imo kuba ne mibele isuma mu lupwa, ne ci cicitika ilyo ulupwa lonse lwalundulula ifisabo fya mupashi. Abena mupalamano kuti bamone ci. Limo kuti mwabacitilako na fimo ifisuma. Ibukisheni ukuti ukuba ne cikuuku, kusanshamo ukwangwa bambi no kubacitilako ifisuma.—1 Petro 3:8-12.

Icikuuku mu Butumikishi

16, 17. (a) Mulandu nshi icikuuku cacindamina mu butumikishi bwesu ubwa ku cintubwingi? (b) Bushe icikuuku kuti camoneka shani mu nshila shalekanalekana isho tushimikililamo?

¹⁶ Icikuuku cifwile ukumoneka mu butumikishi bwesu ilyo tule-eshaesha ukutandalila abantu mu mayanda yabo, pa fifulo babombela, na mu fifulo fya cintubwingi. Tufwile  ukwibukisha ukuti twimininako Yehova, uwa cikuuku lyonse.—Ukufuma 34:6.

¹⁷ Finshi mwingacita ilyo muli mu butumikishi ifingalanga ukuti muli ba cikuuku? Ku ca kumwenako, ilyo muli mu bunte bwa mu musebo, kuti mwalanga ukuti muli ba cikuuku pa kukanalanda pa nshita iikalamba e lyo no kuba abalangulukila ku bo mulekumanya. Ilingi abantu balafula mu tushila tupitamo abali pa makasa, e co mulepempwila pa kuti tamucilike inshila. E lyo nga muleshimikila mu fifulo fya bukwebo, beni ne cikuuku pa kukanalefya ukulanshanya. Muleibukisha ukuti abaleshitisha bafwile ukukwata inshita ya kwangwa ku baleshita.

18. Bushe ukushilimuka kutwafwa shani ukuba ne cikuuku mu butumikishi?

¹⁸ Nga muli mu mulimo wa ku ng’anda ne ng’anda, muleba abashilimuka. Mwilakokola pa mayanda, maka maka nga ca kuti imiceele taili bwino. Bushe kuti mwailuka ngo muntu atendwa nelyo tabekelwemo mu kulanda na imwe? Napamo uko mwikalila, Inte sha kwa Yehova balatandala libili libili. Nga e fyo caba, langulukileniko abo muletandalila, lyonse muleba aba cikuuku kabili abasuma. (Amapinda 17:14) Umfwileni ilyo mwine ng’anda amweba ico ashilefwaila ukukutika ubo bushiku. Ibukisheni ukuti umo pali bamunyinenwe nelyo bankashi afwile akafikapo pali iyo ng’anda ku ntanshi. Nga mwakumanya uwa musaalula, esheni na maka ukuba ne cikuuku. Mwimusasukila nelyo ukumulolesha bubi bubi, lelo, landeni mu mutembo. Umwina Kristu wa cikuuku tafwaya ukucita ifingalenga bakansana na mwine ng’anda. (Mateo 10:11-14) Napamo bushiku bumo uyo muntu akakutika ku mbila nsuma.

Icikuuku pa Kulongana kwa Cilonganino

19, 20. Mulandu nshi icikuuku cacindamina mu cilonganino kabili kuti calangwa shani?

¹⁹ Ukuba aba cikuuku ku Bena Kristu banensu na ko kwalicindama. (AbaHebere 13:1) Apo twaba muli bumunyina bwa mwi sonde lyonse, ukubelana icikuuku kulakabilwa.

²⁰ Nga ca kuti ifilonganino fibili nelyo ukucilapo fibomfya Ing’anda ya Bufumu imo, calicindama ukuba ne cikuuku ku baba mu filonganino fimbi, ukubapeela umucinshi mu fyo mucita. Ukukansanina pa nshita sha kulongana e lyo na fimbi ifikabilwa pamo ngo kutantika ifya kuwamya no kulungisha ifintu kulenga icumfwano ukupwa. Beni aba cikuuku kabili abalangulukilako nangu line pali mumo umo mushumfwene bwino. Nga mwacite co, icikuuku cikacimfya, kabili Yehova akamupaala pa fyo mwangwa ku kutemuna bambi.

Twalilileni Ukuba ne Cikuuku

21, 22. Ukulingana na Abena Kolose 3:12, cinshi tulingile ukupampaminapo ukucita?

²¹ Kuti twalanga icikuuku mu nshila ishingi, pantu calikuma imikalile yesu yonse. E co, tufwile ukulenga icikuuku caba mu buntu bwesu ubwa Bwina Kristu. Tufwile ukubelesha ukuba ne cikuuku kuli bambi.

²² Shi ifwe bonse natuleba ne cikuuku kuli bambi cila bushiku kabili ifwe umo umo natukonke amashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Nga basalwa aba kwa Lesa, aba mushilo kabili abatemwikwa, fwaleni icitemwishi ne nkumbu, icikuuku, ubupete, ukufuuka, no kushishimisha.”—Abena Kolose 3:12.

Bushe Muleibukisha?

• Cinshi cilenga ukuba ne cikuuku ukukosa ku Bena Kristu?

• Mulandu nshi cacindamina ukuba ne cikuuku mu lupwa?

• Finshi fingalenga ukuba ne cikuuku pa sukulu, pa ncito, na ku bena mupalamano ukwafya?

• Londololeni ifyo Abena Kristu bengaba ne cikuuku mu butumikishi bwa ku cintubwingi.

[Amepusho]

[Icikope pe bula 18]

Icikuuku aba mu lupwa bonse bakwata cilaleta ukwikatana ne cumfwano

[Icikope pe bula 19]

Kuti mwalanga icikuuku ilyo uo mubomba nankwe nelyo uwa mu lupwa lwakwe alwala

[Icikope pe bula 20]

Yehova alatungilila abatwalilila ukuba ne cikuuku te mulandu no kubapumya

[Icikope pe bula 21]

Ukwafwako umwina mupalamano uulekabila fimo kulanga ukuti muli ba cikuuku