Bushe Bashimapepo Balingile Ukuitumpa mu Fikansa fya Calo?

“UKUITUMPA mu fikansa fya calo kuti kwa-afwa abapiina, e fyo shikofu mukalamba umwina Canada aebele aba nyendo sha fya mapepo. . . . Nelyo ca kuti ukuitumpa mu fikansa fya calo takumoneka ukumfwana no kufwaya kwa kwa Lesa, ‘tufwile ukuitumpamo pa kuti tulete umulinganya ku bapiina.’”—Ukulingana na Catholic News.

Amalipoti pa lwa bashimapepo abatungilila ifikansa fya calo yaliseeka; kabili caliseeka kuli bashimapepo ukukwata ififulo mu buteeko. Bamo balyesha ukwalula ifikansa fya calo. Bamo balabakumbwa ku bantu kabili balabebukisha pali ba lulu baimishe pa lwa kukanasobolola imishobo e lyo no kupwisha ubusha.

Na lyo line, abengi abaya ku kupepa tabomfwa bwino ilyo bashimapepo babo baitumpa mu fikansa fya calo. Magazini wa Christian Century uwalandile pa fyo Abena Kristu bamona ifikansa fya calo atile: “Aba mwi calici lya Protestanti limo baletwishika nga cali fye bwino kuli bashimapepo babo ukuitumpa mu fikansa fya calo.” Abengi abaya ku kupepa bayumfwe fyo icalici lyalishila nga nshi, e co talilingile ukuitumpa mu fikansa fya calo.

Ifi bashimapepo baitumpa mu fikansa fya calo calenga abantu bamo ukulaipusha amepusho ayo uuli onse uufwaya ukumona isonde ilisuma engepusha. Bushe abashimikila ubuKristu kuti ba-alula ifikansa fya calo? * Bushe ukuitumpa mu fikansa fya calo e nshila Lesa abomfya ku kuletelamo ubuteko ubusuma ne sonde ilisuma? Bushe ico ubuKristu bwabelako kuleeta inshila ipya iya kuitumpila mu fikansa fya calo?

Ifyo Bashimapepo Batendeke Ukuitumpa mu Fikansa fya Calo

Kalemba we lyashi lya kale, Henry Chadwick alemba mu citabo ca The Early Church ati icilonganino ca Bwina Kristu ica kubalilapo caishibikilwe “ku kukana-angwa ku kulatungululako muli cino calo. Tacaleitumpa mu fikansa fya calo, tacaleleta icimfulunganya, kabili capatile ukukansana.” Icitabo ca A History of Christianity citila: “Abena Kristu bonse balishininwe ukuti uuli onse uwa mu cilonganino tafwile ukukwata icifulo mu buteeko. . . . Mupepi na ku kupwa kwa myaka ya ba 200 Hippolytus asosele ukuti cali lutambi ku Bena Kristu ba ku kale ukuti uwali kapingula wa mwi tauni aleke umulimo wakwe pa kuilunda kwi Calici.” Lelo, mu kuya kwa nshita, abaalekumbwa ukuteeka batendeke ukutungulula ifilonganino ifingi, no kuipeela amashina ya pa muulu. (Imilimo 20:29, 30) Bamo balefwaya fyonse fibili, bushimapepo no kutungulule calo. Ukwaluka kushale-enekelwa ukwacitike mu mitekele ya Roma kwalengele bashimapepo ba musango yo bakwate ishuko lya kucita ifyo balefwaya.

Mu mwaka wa 312 C.E., Kateeka umusenshi umwina Roma Constantine asangwike Umwina  Kristu wa mwi shina fye. Ku ca kusungusha, bashikofu balisuminishenye na kateeka wa cisenshi pa kuti bamwenemo mu fyo alefwaya ukucita. Henry Chadwick alembele ati: “Icalici lyali-itumpilemo sana mu fyalecitika mu buteko.” Bushe ukuitumpa mu fikansa fya calo kwayambukile shani bashimapepo?

Ifyo Ifikansa fya Calo Fyayambukile Bashimapepo

Augustine wa mu myaka ya ba400, Katolika uwali na maka ya kulenga bambi ukumukonka kabili uwasomene ifya mipepele, alundulwile sana icisumino ca kuti Lesa aali no kubomfya bashimapepo ukuteeka. Aletontonkanya ukuti icalici lyali no kuteeke nko no kuleta umutende ku bantunse. Lelo kalemba we lyashi lya kale H. G. Wells alembele ati: “Ifyacitika mu Bulaya ukutula mu myaka ya ba400 ukufika muli ba1400 bushininkisho bwakumanina ubwa kutila Lesa tabomfya icalici ukuteeka icalo.” Kristendomu taletele umutende mu Bulaya nangu fye ni mwi sonde. Abantu abengi balisuulile ubuKristu. Cinshi calubene?

Abengi abaleitunga ukushimikila ifya buKristu bakuliilwe mu fikansa fya calo ku kufwaya ukwafwa abantu, lelo baisangile balecita ifintu ifyabipisha. Umo pali aba aali ni Augustine. Calemukalipa pa mulandu wa kuti abaleti Bena Kristu tabaikatene. Mu myaka ya kubalilapo, alepelulushanya fye na bantu pa kuti bapokelele ifisumino fyakwe. Lyene aishileba shikofu kabili kapingula mu musumba uo aleikalamo. Ilyo amwene ukuti ukupatikisha abalekaanya imipepele yakwe ukuti baaluke kwalebomba bwino, atendeke panono panono ukutungilila ukupakasa mu bunkalwe abashalepepa ku Katolika.

Martin Luther, kabila kabili kapilibula wa Baibolo, alilumbuka nga nshi pa mulandu wa kweshaesha kwakwe ukwa kwalula Icalici lya Katolika. Lelo, ukushipa kwakwe ukwa kulwisha ififundisho fya mipepele kwamulengele ukutemwikwa ku balefwaya ukupondoka. Abengi balimusuulile ilyo na o atendeke ukulanda pa fikansa fya calo. Pa kubala alisenamine abapiina abapondokeele bashimucindikwa ba mutitikisha. Lyene, lintu uku kupondoka kwasangwike ukwa lukakaala, akoseleshe bashimucindikwa ukucimfya bulya bucipondoka, kabili e fyo bacitile, baipayaulwile imintapendwa. Te ca kupapa kanshi ukuti aba bapiina bamumwene ukuti ni shikamfutu. Na kabili, Luther akoseleshe bashimucindikwa ukupondokela kateeka wa ku Katolika. Na kuba, baProtestanti, nga fintu abasambi ba kwa Luther baishileishibikwa, bapangile akabungwe ka bupolitiki ilyo uku kupondoka kwatendeke. Bushe amaka Luther akwete yamulengele ukuba umuntu wa musango nshi? Yamulengele ukubipa. Ku ca kumwenako, nelyo ca kuti pa kubalilapo atile tacaweme ukupatikisha abalesuusha ifisambilisho fya mipepele ukusumina muli fyene, pa numa akoseleshe abanankwe aba mu fikansa fya calo ukoca pa cimuti bonse abaleti abana banono tabafwile ukubatishiwa.

John Calvin ali shimapepo walumbuka mu Geneva, lelo mu kuya kwa nshita na o aishilekwatisha amaka mu milandu ya calo. Ilyo Michael Servetus amulondolwelele ukuti icisambilisho ca Balesa Batatu tamwaba mu Malembo, Calvin abomfeshe amaka yakwe aya bupolitiki ku kuleka Servetus ocewe pa cimuti. Fintu ici capusene ne sambilisho lya kwa Yesu!

Aba baume limbi balilabile ifyo Baibolo isosa pali 1 Yohane 5:19 ukuti: “Icalo conse calaala mu maka ya mubifi.” Bushe cine cine balefwaisha ukuwamya imitekele mu kasuba kabo, nelyo bushe ukufwaya ukutungulula no kukwate fibusa ifyali pa fifulo fya pa muulu e fyababeleleke? Te mulandu ne calengele, nga balibukishe amashiwi yapuutwamo aya musambi wa kwa Yesu, Yakobo, aya kuti: “Mwe banakashi bacende, bushe tamwaishiba ukuti bucibusa ne calo bulwani  kuli Lesa? E ico, onse uufwayo kuba cibusa wa calo aicito mulwani wa kwa Lesa.” (Yakobo 4:4) Yakobo alishibe ukuti Yesu alandile ulwa basambi bakwe ati: “Tabali ba pano calo, ifyo na ine nshili wa pano calo.”—Yohane 17:14.

Lelo, nangu ca kuti abantu balishiba ati Abena Kristu tabalingile ukucitako ifibi ifya muli cino calo, abengi balasuusha Abena Kristu pa kukanaitumpa mu fikansa fya calo, e kuti, ‘ukukanaba ulubali lwa calo’ napacepesha. Batontonkanya ukuti ukukanaipoosa mu fikansa fya calo kulenga Umwina Kristu ukukanatemwa bambi. Baasumino kuti bashimapepo bafwile ukuitumpamo mu kupwisha amafisakanwa no muncishanya. Lelo, bushe cine cine umo nga taipoosele mu fikansa fya calo nga fintu Yesu asambilishe te kuti asakamane bambi? Bushe Umwina Kristu kuti atalukako ku fikansa fya calo ifilenga amalekano kabili pa nshita imo ine ukwafwa bambi? Icipande cikonkelepo cilelanda pali aya mepusho.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 4]

Pa kuti bapokelele amaka ya kuteeka, bashimapepo bainashishe kuli bakateeka pamo nga Kateeka Constantine

[Abatusuminishe]

Musée du Louvre, ku Paris

[Ifikope pe bula 5]

Mulandu nshi bashimapepo abaishibikwe bwino bakuliilwe mu fikansa fya calo?

Augustine

Luther

Calvin

[Abatusuminishe]

Augustine: ICCD; Calvin: Uwakopele icikope ni Holbein, cifumine mu citabo ca The History of Protestantism (Vol. II)