Ubumi Bwabo

Nangu ca Kuti Nali Impofu, Amenso Yandi Yalemona!

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA EGON HAUSER

Pa numa ya myeshi ibili iya kupofula, amenso yandi yatendeke ukumona icine ca mu Baibolo ico nasuulile ubumi bwandi bonse.

NGA naibukisha imyaka yapita ukucila pali 70, ifingi mu bumi bwandi fyalendetela insansa nga nshi. Lelo nga nali no kutendeka ubumi cipya cipya, kuti nasala ukwishiba pa lwa kwa Yehova Lesa ilyo ncili umwaice.

Nafyelwe mu 1927 mu Uruguay, icalo icaba pa kati ka Argentina na Brazil umwaba impanga ikalamba iyayemba nga nshi mu lulamba lwa bemba wa Atlantic. Abantu abekalamo abengi bafumine ku Italy na ku Spain. Lelo abafyashi bandi bakuukile ukufuma ku Hungary, kabili ilyo nali umwaice sana, twaleikala mu bwikashi bwa bantuuntu fye, lelo abaikatana sana. Tatwalekabila amaloko ku fiibi nelyo ifya kupindika pa mawindo. Tatwali na lupato lwa mushobo. Abafumine ku fyalo fimbi na bana calo, abafiita na babuuta—bonse twali fibusa.

Abafyashi bandi balepepa ku Katolika, kabili pa myaka ya bukulu 10 nali kampenga. Ilyo nali umukalamba, nalebombela pe calici lya mu ncende yesu kabili nali mwi bumba lya bali nge mpanda mano kuli shikofu wa mu citungu. Apo umulimo nasalile wali wa kundapa, balinjipwishe ukuyasangwa ku kulanshanya ukwali ku Venezuela ukwapekanishiwe ne Calici lya Katolika. Apo twali badokota abasambilile ukundapa amalwele ya canakashi, ibumba twalimo lyapeelwe ukusambilila pa miti ya kucilikila ubufyashi iyo batendeke ukushitisha pali ilya nshita.

Ifyalensungusha Sana Ilyo Nalesambilila Budokota

Ilyo nalesambilila budokota , napapile sana pa mano yasangwa mu bubumbo. Ku ca  kumwenako, nasungwike ukumona amaka umubili wakwata aya kuiposha no kuposha ifilonda, pamo nge fyo ilibu ne mbafu shimo fikula pa numa ya kuputulako panono.

Pa nshita imo ine, nalimwene abantu abengi abalecenekwa icabipisha ku masanso, kabili naleba uwa bulanda nga bafwa pa mulandu wa kubikwamo mulopa. Ndebukisha ukufika ilelo ifyo cakosele ukulanda kuli balupwa ba balwele bafwile kuli ubu bwafya bwa kubikwamo mulopa. Ilingi balupwa tabale-ebwa ukuti ukubikwamo mulopa e kwalengele abatemwikwa babo ukufwa. Lelo balebapeela imilandu imbi ukuti e yalengele imfwa. Nangu ca kuti palipite myaka iingi, ncili ndebukisha ifyo naleyumfwa uwabipilwa pali uku kubikwamo mulopa, kabili mu kulekelesha nasondwelele ukuti kwali icalubene ku kubikwamo mulopa. Kanshi nga nalishibe ifunde lya kwa Yehova pa lwa kushila kwa mulopa ilya nshita! Lyena, nga nalyumfwikishe umulandu nshaletemenwa abantu nga babikwamo mulopa.—Imilimo 15:19, 20.

Ukusanga Insansa Mu Kwafwa Abantu

Mu kuya kwa nshita nabele dokota uwalelepula abalwele kabili umukalamba wa cipatala cikalamba mu Santa Lucía. Kabili nalebomba na mu kabungwe ka ba National Institute of Biological Science. Ico candetele insansa ishingi. Naleafwilisha abalwele, ukundapa amalwele yabo, ilingi line ukupususha abantu, no kwafwa imyeo ipya ukwisa pe sonde ukupitila mu kwafwa banamayo abalepaapa. Pa mulandu wa fyo namwene kale pa lwa kubika umulopa, nshalebika umulopa mu bantu kabili nalelepula abalwele abengi ukwabulo ukubabikamo umulopa. Napelulwile ati ukusuumo mulopa kwaba nga filya idalamu lisuuma. Inshila fye iya kupwishishamo ubu bwafya kucilika apalesuma te kulaisusha amenshi mwi dalamu.

Ukundapa BaNte Abalwele

Natampile ukwishibe Nte sha kwa Yehova muli ba 1960 ilyo batendeke ukulaisa ku kiliniki wesu uwa kundapa abalwele ukwabula ukubabikamo mulopa. Nshakalabe icacitikile umulwele umo, painiya (umutumikishi wa nshita shonse), ishina lyakwe ali ni Mercedes Gonzalez. Uyu mwanakashi ali no mulopa uunono ica kuti badokota ba pa cipatala cikalamba balikeene ukumulepula ico batile nangu cibe shani takapusuke nga bamulepula. Nangu ca kuti alefumya umulopa, twalimulepwile pa kiliniki wesu. Ali bwino pa numa ya kulepulwa, kabili uyu mwanakashi atwalilile ukubomba bupainiya ukucila pa myaka 30 ukufikila lintu afwile nomba line ninshi ali ne myaka 86.

Lyonse naletemwa fintu Inte baleyangwa no kusakamana bamunyinabo Abena Kristu abali mu cipatala. Ilyo naletandalila abalwele mu cipatala, naleipakisha ukukutika uko balelanda pa fisumino fyabo, kabili nalepokako ne mpapulo balempeela. Nshatalile ntontonkanyapo ukuti bwangu bwangu nshali no kuba fye dokota wabo lelo kabili nali no kuba munyinabo uwa ku mupashi.

Natampile ukubishanya sana ne Nte ilyo naupile Beatriz umwana mwanakashi wa wali umulwele. Abengi aba mu lupwa lwakwe balebishanya ne Nte, kabili ilyo twaupene, na o wine aishileba Inte iyacincila. Lubali lumbi, ine nali uwapamfiwa sana ne ncito yandi kabili nalilumbwike sana mu fya cipatala. Ifintu mu bumi fyale-enda bwino. Nshaletontonkanya  ukuti nkaponenwa no bwafya bwabipisha mu kwangufyanya.

Naponenwa no Bwafya

Cimo icabipisha sana icingacitikila dokota uwasambiila ukulepula konaika amenso. Ici e cancitikile. Mu kwangufyanya fye, imishipashipa ya mu menso yonse yabili yalyonaike—nalekele ukumona! Nshaishibe nga nkatendeka ukumona na kabili. Pa numa ilyo bandepwile, nalele pa busanshi na bandeji yakakwa pa menso. Nalipopomenwa. Nayumfwile uushacindama no wabulwe subilo ica kuti napingwilepo ukuipaya. Apo nali pa ntunti yalenga bune iya mu cipatala, nafumine pa busanshi naile ndepampanta ku cibumba, ukwesha ukusanga apabelele iwindo. Nali no kutolokela pa nshi no kuipaya. Lelo, mu kukanaishiba naingile mu kashila ka mu cipatala, kabili nasi ambweseshe pa busanshi bwandi.

Nshabwekeshepo ukucite co kabili. Lelo muli iyi mibele, natwalilile uwapopomenwa kabili uwakalifiwa. Pali iyi nshita nshalemona, nalaile Lesa ukuti nga nkamona libili, nkabelenga Baibolo onse. Mu kuya kwa nshita, natampile ukumona panono, kabili nalebelenga. Lelo nshatwalilile ukuba dokota uulepula. Nalyo line, mu Uruguay mwaliba amashiwi yaseeka ayatila “No hay mal que por bien no venga” ayapilibula ukuti, “Ifintu nangu fibipe shani, mulafumamo fimo ifisuma.” Tapakokwele nalisambilile ukuti aya mashiwi ya cine.

Intendekelo Tayaweme Sana

Nalefwaya ukushita Baibolo wa The Jerusalem Bible uwa filembo ifikalamba, lelo naishileishiba ukuti Inte sha kwa Yehova balikwata Baibolo uwanakako umutengo, uo Nte umulumendo atile akaleta ku ng’anda ku mwandi. Ulucelo lwakonkelepo, uyu mulumendo aiminine pa mwinshi wa ku ntanshi ya ng’anda yandi na Baibolo. Umwina mwandi aiswile iciibi no kulanda nankwe. Napundile mu bukali ukufuma ku numa ya ng’anda ukuti ngo mwina mwandi nalipila indalama ya Baibolo, umulumendo tapali ico afwile ukubela pa ng’anda yandi, alingile ukufumapo, kabili ilyo line fye, alifuminepo. Nshaishibe ukuti uyu muntu umo wine ali no kubomba icintu icikalamba mu bumi bwandi.

Ubushiku bumo nalaile umwina mwandi icintu cimo ico nafililwe ukucita. E co pa kumufuta no kumulengo kusansamuka, namwebele ati nkamukonka ku Cibukisho ca pa mwaka ica mfwa ya kwa Kristu. Ilyo bulya bushiku bwafikile, naibukishe ico nalaile kabili nalisangilwe pamo nankwe kuli ici ca kucitika. Nalitemenwe imibele ya bucibusa ne fyo bampokelele bwino. Ilyo kalanda atendeke ukulanda ilyashi, nalipapile ukumona ati ali ni ulya wine umulumendo naebele bukali bukali ukufuma pa ng’anda yandi. Ilyashi alandile lyamfikile pa mutima, kabili nayumfwile uwabipilwa ukuti nshali uwa cikuuku kuli wena. Cinshi ningacita pa kuti alabeko?

Naipwishe umwina mwandi ukumulaalika ukwisa ku ca kulya ca cungulo, lelo umwina mwandi atile: “Bushe tamulemona ukuti kuti cawamapo nga imwe bene mwabaalalika ukwisa? Ikaleni apa pene, balafika.” Na cine uyu mulumendo alishile mu kutuposha kabili alisumine ukwisa.

Ukulanshanya twakwete mu cungulo lintu atandele kwali e ntendekelo ya kwaluka mu fingi kuli ine. Anangile icitabo ca Icine Icitungulula ku Bumi bwa Ciyayaya, * kabili na ine namulangile ifitabo fimo fine 6. BaNte abalwele abapusanapusana e bampeele ifi fitabo mu cipatala, kabili nshabalile mfibelenga. Pa kulya na pa numa ya kulya, ubushiku sana, nalipwishe amepusho ayengi—kabili yonse alyaswike ukubomfya Baibolo. Ukulanshanya kwalitwalilile ukufika ubushiku bwakonkelepo ku macaca. Ilyo uyu umulumendo ashilaya anjipwishe ukusambilila Baibolo pamo nankwe, ukubomfya icitabo ca Icine. Twapwile ukusambilila ico citabo mu myeshi itatu kabili natwalilile ukusambilila icitabo ca “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! * Pa numa ya ico, naliipeele kuli Yehova Lesa no kubatishiwa.

 Ukuyumfwa Ukuti Ndecitapo Fimo Ifyacindama Na Kabili

Pa mulandu wa kupofula, ‘amenso ya mutima wandi,’ yaliswike kabili namwene icine ca mu Baibolo ico nasuulile ukufika pali ilya nshita! (Abena Efese 1:18) Ukwishiba Yehova ne mifwaile yakwe iya kutemwa kwayalwile ubumi bwandi bonse. E co nomba ndayumfwa ukuti ndacitapo fimo ifyacindama kabili naliba uwa nsansa. Ndafwilisha abantu lwa ku mubili na lwa ku mupashi no kubalanga ifyo bengatantalisha ubumi bwabo pa myaka iinono muli buno bwikashi e lyo na ku ciyayaya mu bwikashi ubukesa.

Nalitwalilila ukusambilila pa lwa miti ya ndakai iya cipatala, kabili nalifwailisha pa fibi fifuma mu kubikwamo mulopa, pa nshila shimbi isha kundapilamo, insambu sha balwele na pa fishinte fya mafunde badokota bakonka pa kundapa (bioethics). Nalikwete shuko lya kulanshanya ifi fyebo na badokota mu cifulo cesu ilyo banjitile ku kulanda pali aya malyashi pa kukumana kwa badokota. Mu 1994, nasangilwe ku kukumana kwa kubalilapo ukwa kulepula ukwabulo ukubika mulopa mu balwele ukwali mu Rio de Janeiro, Brazil, kabili nalandile ilyashi pa fya kulesha umulopa ukufuma. Fimo pali fi fyebo fyali mu cipande nalembele icaleti, “Una propuesta: Estrategias para el Tratamiento de las Hemorragias “ (“Imitubululo pa fya Kulesha Ukufuma kwa Mulopa”), icasabankanishiwe muli magazini alanda pa kundapa uwa Hemoterapia.

Ukutwalilila Uwa Cishinka Te Mulandu na Mafya

Ilyo natendeke budokota, ukutwishika nakwete pa lwa kubikamo mulopa kwashimpilwe sana sana pa mano ya sayansi. Lelo ilyo nalwele mu cipatala, namwene ukuti tacayangwike ukukaana ukubikwamo mulopa no kusungilila icitetekelo candi ilyo badokota balempatikisha. Pa numa ya kupumwa no bulwele bwa mutima, nalondolwele kuli dokota walendepula ifyo nasumina ukucila pa ma-awala yabili. Ali umwana mwaume uwa fibusa fyandi ifisuma sana kabili atile te kuti asuminishe ukuti mfwe nga ukubikwamo mulopa kuti kwapususha ubumi bwandi. Nalipepele kuli Yehova mu mutima, ukwipusha Yehova ukuti aafwe uyu dokota ukumfwikisha no kucindika icisumino candi nangu ca kuti tasumina mu fyo nasumina. Mu kulekelesha, dokota alaile ukuti akacindika ukupingulapo kwandi.

Inshita imbi, nakwete cimumena ico bafumishe muli prostate gland, icilundwa icaba ngo lubalala. Calefumya umulopa. Na kabili, nalilondolwele imilandu nakaanine ukubikwamo mulopa, kabili nangu ca kuti nalilufishe umulopa uwingi ukucila pali hafu, ababomfi ba mu cipatala balicindike icisumino candi.

Ukwaluka

Apo nali mu kabungwe ka International Association of Bioethics (Akabungwe Akalolekesha pa Fishinte fya Mafunde Badokota Bakonka pa Kundapa), nalyumfwile bwino ukumona ifyo ababomfi ba mu fipatala na bakalamba ba cilye bayalula ukutontonkanya kwabo pa lwa nsambu sha balwele. Badokota nomba tababomfya amaka pa kundapa lelo balacindikisha insambu sha balwele. Nomba balasuminisha abalwele ukuisalila umuti balefwaya. Tabamona Inte sha kwa Yehova nga bankosa mitwe abashilingile ukupoosako amano pa kubondapa. Lelo babamona ukuti balwele abaishiba ico balecita no kuti insambu shabo shilingile ukucindikwa. Pa kukumana kwa badokota na pali programu wa pa Televishoni, baprofesa balumbuka balisosa ati: “Tulatasha pa kubombesha kwa Nte sha kwa  Yehova, ala nomba twalibomfwikisha . . . ” “Twalisambililako kuli baNte . . . ” kabili, “Balitusambilisha ukuwamyako ifintu.”

Batila ubumi bwalicindama ukucila ifintu fimbi pantu ukwabula ubumi ninshi ukulubuka, ubuntungwa, no mucinshi kuti fyaba Ifya fye. Abengi nomba balisuminisha ifyaba mwi funde ilyacilapo, kabili balishiba ukuti umuntu onse ali-ikwatila insambu kabili umwine alingile ukuisalila insambu shifwile ukucindikwa sana nangu cafye shani. Muli iyi nshila, umucinshi, ubuntungwa bwa kusala, ne fisumino fya mipepele e fifwile ukucindikwa sana. Umulwele alikwata insambu sha kuisalila pa bumi bwakwe. Dipartmenti apeela Ifyebo pa fya Cipatala uwa Nte sha kwa Yehova alyafwilisha badokota ukumfwikisha bwino iyi milandu.

Ulupwa lwandi lwalitwalilila ukuntungilila no kulenga ine ukubomfiwa mu mulimo wa kwa Yehova e lyo no kubomba nga eluda mu cilonganino ca Bwina Kristu. Nga fintu nsosele, ndalanguluka ati kanshi nga nasambilile pali Yehova ilyo nali umwaice. Nalyo line, ndatasha apakalamba ukuti alingafwile ukumona isubilo lishaiwamina ilya kwikala mu Bufumu bwa kwa Lesa, umo “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.”—Esaya 33:24. *

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 24]

Mu myaka ya ba30, ilyo nalebombela mu cipatala ca mu Santa Lucía

[Icikope pe bula 26]

Pamo no mwina mwandi, Beatriz, mu 1995